وتارەکان

سەدیق سەعید رواندزی

شاعیر، هەموومان دڵنیا دەکاتەوە لەوەى کە بەدواى ناونیشانى ئەودا نەچین. هەموو گەران و پرسیارکردنێک لە ناونیشانى ئەو، دواجار دەمانگەیەنێتە مەحاڵ. چونکە خۆی وەک بێ ئەدرەسێک دەبینێت. بێگومان مرۆڤى کورد هەمیشە شوناسی خۆی دەبەستێتەوە بە شوناسێکى گەورەتر کە ئەویش نیشتمانە. 

بێ ناسنامەکان لە شیعری ـ  لەنێوان ناونیشانەکان ـ ی نیشتمان رەسول دا

 یەکێک لەو پرسیارە ئەنتۆلۆژی و سیاسی و مێژوویانەى بە درێژایی مێژوو لە هزری مرۆڤى کورد بێ وەڵام ماوەتەوە، پرسیاری نەبوونى ناسنامەو بێ شوناسی نەتەوەییە لە ئاستى ئەوانیتردا. بەو مانایەى بۆچی ئەویش وەک مرۆڤێک هاوشێوەى هەموو مرۆڤەکانى تـر لە ئاستى ناسیۆناڵیدا،بێ ناسنامەیە؟ بۆچی بێ خاک و بێدەوڵەتە؟ ئەم بێ ناسنامەیە لە ئاستى ئەوانی تردا بەتایبەتیش نەیارانى کورد بۆ ئێمە خەمێکى قوڵ و هەمیشەییە. ئەو خەمە قوڵتر دەبێتەوە، کاتێ پرسیاری ناسنامەمان لێدەکرێت. ناسنامە بە مانا سیاسیەکەى، کەخۆی لە دەوڵەتی نەتەوەییدا، بەرجەستە دەکات، نەک بەمانا کۆمەڵایەتیەکەى کە ئاماژە بێ بۆ ناسینەوەمان لە ئاستى پێناسەدا. بە پێچەوانەوە ناسنامە بەو مانایەى جیاواز دەرکەوم لە ئەوانیتردا، لە ڕووى خاک و ئاڵاو زمان و نەتەوە. کە ئەمەش پرسێکى سیاسی و ناسیۆناڵیە، لەوەى پرسێکى کۆمەڵایەتى وخودگەرایی بێت بە تەنیا. شاعیری شەهید (دڵشاد مەریوانى) کە بە عسیە فاشیەکان، لە سێزدەى ئازاری ساڵی هەشتاو نۆ لەسەر بیروڕای سیاسی و کوردایەتى لە سێدارەیان دا، لە شیعرێکى خۆیدا بە ناوى (وێنە) زۆربە جوانى ئاماژە بۆ ئەو پرسە دەکات، کە ئەویش پرسی ناسنامەى مرۆڤى کوردە، کاتێ بەعسیەکان داواى ناسنامەى لێدەکەن. ئەو بێ وەڵام دەمێنێتەوە و چاوەکانى پڕدەبن لە فرمێسک. بێگومان ناسنامە ئەگەرچی پێناسێکە بۆ ناساندن و جیاکردنەوەو ناسینەوەى مرۆڤەکان لە ئاستى کۆمەڵایەتیدا، وەلێ لە ئاستى سیاسیدا، ڕەهەندێکى دیکەى قوڵتری هەیە، کە ئەویش ڕەهەندى سیاسی و نەتەوەییە. کە خۆی لە دەوڵەتدا دەبینێتەوە. لێرەوەش هەموو ئاماژە یەک بۆ ناسنامە لە ئەزموونەکانى شیعری کوردیدا، لە قۆناغە جیاوازەکان و بەتایبەتیش سەرەتاکانى سەدەى ڕابردوو تا بە ئێستامان دەگات، ئاماژەیەکى سیاسین. واتە نەبوونى ناسنامە پەیوەست کراوە، بەنەبوونى دەوڵەتى نەتەوەیی. کە لە بنەڕەتیشدا، هەر وایە. تا ئەو کاتانەى دەوڵەتى کوردیش کە خەونى هەموومانە، دێتە دی، بەردەوام ئێمە لە خەمى بێناسنامەیی خۆمان دەژین و ناتوانین وەڵامى ئەو پرسیارە بدەینەوە، کە دەپرسێت (کواناسنامەکەت؟) وەک لە شیعری وێنەى دلشاد مەریوانى شەهید دەیبینین. کە دەوڵەت نەبوو ناسنامەش نابێت،کەناسنامەى نەتەوەییش نەبوو،ناتوانیت گوزارشت لە بوونى خۆت بکەى لە ئاست ئەوانیتردا.بۆیە دەبینین هەمیشە مرۆڤى کورد، لە هەر سووچێکى ئەم دنیایە بژیت، خۆی وەک موسافیرێک دەبینێت، کە نەماڵ، نەشوێن و جێگەو ئەدرەسێکى نییە. ڕاستە ئەو وەک مرۆڤ، وەک هاوڵاتى دەژیت، وەلێ چونکە بوونى خۆی لە بوونى نەتەوەکەى دەبینێتەوە، ئیدى بەردەوام جێگەو شوێنەکانى تر بە نیشتمانى خۆی نازانێت و لەو شوێنانەدا،وەک غەریبێک خۆی دەبینێت. بەردەوام خەون بەناسنامەو سەربەستى نەتەوەکەى دەبینێت، چونکە بە ئازادبوونى نەتەوە، بەسەربەست بوونى خاک و نیشتمان، ناسنامەى ئەویش ئازاد دەبێت. لێرەدا ناسنامە بەر لەوەى ڕەهەندێکى کەسی و کۆمەڵایەتى هەبێت،کە گوزارشت لە بوون و ناسینەوەى مرۆڤێک بکات لە کاتى پرسیارکردنى، ئەوا ڕەهەندێکى سیاسی هەیە بۆ مرۆڤى کورد. هەموو ئاماژە کردنێک بە شوناسی من وەک مرۆڤێکى کورد، لە شیعری کوردیدا بە گشتى، تا ڕادەیەکى زۆر ئاماژە کردنێکى سیاسیە، کە دەبەسترێتەوە بەنەبوونى دەوڵەت. مرۆڤى کورد کە خۆی بێ شوناسو بێ ناسنامە دەبینێت، دەرەنجامى نەبوونى قەوارەیەکى سەربەخۆی سیاسی خۆیەتى، کە دواجار ئەو شوناسەى پێدەبەخشێت، کە ئەویش هاوشێوەى کەسانى تر، هەڵگری ناسنامەى خۆیەتى، کە پێی دەناسرێتەوە. کە دەوڵەتیش نەبوو، ماناى وایە ئەو لە ئاستى سیاسی و نەتەوەییدا، هەڵگری هیچ ناسنامەیەک نییەو کە سێکى بێ جێگەو بێ ماڵ و بێ ئەدرەسە. شیعری (لە نێوان ناونیشانەکانى / نیشتمان رەسول) هەڵگری ئەو گوتارەیە، کە ئەویش بێ شوناسیو بێ ناسنامەییە. تەنانەت خودى ناونیشانى شیعرەکە، دەلالەتی بێ ئەدرەسی دەگەیەنێت. بێگومان مرۆڤ کە ناونیشانى نەبوو، ماناى وایە شوناسی بوونى نییە. ماناى وایە هیچ ئاماژە یەک نییە بۆ ناسینەوەى ئەو وەک مرۆڤێک. بە پێچەوانەوە بەڵکو قەرەج ئاسا دنیا تەى دەکات، بە بێ ئەوەى دواجار شوێنێک هەبێت ئۆقرەى لێبگرێتو ببێتە ناونیشانى هەمیشەیی. ئایا کە وڵاتمان نەبوو، ماناى وانییە، کە سێکى بێ لانەو بێ جێگەو بێ نیشتمانین؟ تەنانەت ئەگەر لە هەر شوێنێکى دیکەى دنیاش بین؟ بۆیە شاعیر کاتێ خۆی وەک بێ ناونیشانێک وێنا دەکات، ئەمە ناراستەو خۆ گوزارشتە بۆ ئەوەى کە بێ خاکو بێ نیشتمان و بێ دەوڵەتە.ئەگەر نا خۆ ئەو وەک مرۆڤێک، دەبێ دواجار شوێنگەیەک هەبێت، کە لێی بژیت؟ کەواتە بۆچی بێ ئەدرەسە؟ ئەم بێ ناونیشانیەو ئۆقرە نەگرتن لە هیچ شوێنێک، ئاماژەیەکە بۆ نەبوونى دەوڵەت، ئاماژە یەکە بۆ نەبوونى خاکێکی ئازادو سەربەست. ئاخر مرۆڤ کە نیشتمانى نەبوو، دەبێ قەرەج ئاسا ئەم سەرو ئەو سەری دنیا تەی بکات. هیچ شوێنێک نابێتە جێگەو ئەدرەسی هەمیشەیی ئەو. بۆیە شاعیر دەڵێت: "بەدواى ناونیشانى مندا مەگەڕێن."

شاعیر، هەموو مان دڵنیا دەکاتەوە لەوەى کە بەدواى ناونیشانى ئەودا نەچین. هەموو گەرانوپرسیارکردنێک لە ناونیشانى ئەو، دواجار دەمانگەیەنێتە مەحاڵ. چونکە خۆی وەک بێ ئەدرەسێک دەبینێت. بێگومان مرۆڤى کورد هەمیشە،شوناسی خۆی دەبەستێتەوە، بە شوناسێکى گەورەتر کە ئەویش نیشتمانە. کاتێ نیشتمانیش ئازادو سەربەست نەبوو، ماناى وایە خودى ئەویش بێ ئەدرەسە. لێرەوەش چونکە کورد وەک نەتەوەیەک، تا ئێستابێ خاکو دەوڵەتە ئیدى شاعیریش بێ ناونیشانە. لێرەدا پرسی پەیوەندى شوێن و مرۆڤ دەردەکەوێت. شوێن لە ڕوانگەى شاعیردا بەرلەوەى دەلالەتێکى سرووشتی و جوگرافی هەبێت، دەلالەتێکى سیاسی هەیە. شاعیر لە و دەر بڕینەیدا، پرسی شوێن بە سیاسی دەکات و دەیبەستێتەوە، بە شوناسی خۆی. چونکە دەکرێ بپرسین، شاعیر چۆن هیچ ناونیشانێکى نییە، لەو سەر زەمینەدا؟ چۆن دەبێ بێ ئەدرەسو شوێنو کات بژیت؟ هەڵبەتە دەبێ ئەویش وەک هەموومان لە شوێنێک بژیت. وەلێ چونکە شوناسی خۆی لە شوناسی نیشتمان دەبینێتەوەو بێ ئەدرەسی خۆی دەبەستێتەوە بە نەبوونى دەوڵًەت؟ وێراى ئەمەش شاعیر بە ڕەشبینىو نائومێدیەوە، ئەو پەیامەمان ئاراستە دەکات، کە پێویست ناکات بە دواى ناونیشانى ئەودا بگەڕێین. چونکە ئەو بێ ناونیشانە. کە ناونیشانیشی نەبوو،کەواتە بێ ناسنامەیە. چونکە ناونیشان لێرەدا، ئاماژەیەکیش بۆ بوونودۆزینەوە دەگەیەنێت. بە دەربڕینێکى تر، بۆ دۆزینەوەى هەر شتێک، پێویستە ناونیشانەکەمان لابێت. ئەگەریش ناونیشان نەبوو،  پرۆسەى دۆزینەوە مە حاڵ دەبێت. کەواتە هەر گەڕان و پرسیارکردنێک لە ناونیشانى شاعیر، دواجار نامانگەیەنێتە هیچ ئەنجامێک. چونکە ئەو لە بنەڕەتدا،خودى ناونیشانى ژیانى نییە. وەلێ ئەوەى لێرەدا بێ ناونیشانە، لە ڕاستیدا خودى شاعیر نییە وەک مرۆڤ، بە ڵکو نیشتمانە وەک دەوڵەت. لێرەوەش خودى شاعیر لە پاڵ خەمى بێ ناسنامەیی خۆی وەک مرۆڤ، خەمى هەرێمە بێ ناونیشانەکەشیەتى. هەروەک خۆشی ئەمجارەیان دەڵێت:

"خۆشم دەبمە گەریدە.

بەدواى هەرێمە بێ ناونیشانەکەمدا."

هەڵبەتە شاعیر دەزانێت، کە نیشتمان ئازاد نەبوو، کە نیشتمان سەربەست نەبوو، مرۆڤەکانیش ئازادو سەربەست نابن. بۆیە تا ناسنامەو شوناسی نەتەوە، لە ئاستى دەوڵەتدا خۆی بەرجەستە نەکات، مرۆڤەکانیش ناتوانن ببنە هەڵگری ناسنامە. گەریدەکان، لە هەر سوچێکى ئەم دنیایە بژین، دواجار باش ئەو حەقیقەتە تاڵە دەزانن، کە ئەوان جگە لە غەریبێک لەو شوێنانە هیچی تر نین. ئەوان هەرگیز ناتوانن ببنە مرۆڤى زەمەنو شوێنى ئەوێ. تەنانەت ئەگەر سەدان ساڵیش لەو شوێنانە بژین. کێ هەیە لە غەریبیدا، ڕۆژێک لە ڕۆژان بە ئاواتى ئەوە نەبێت، بگەڕێتەوە نیشتمانەکەى؟ لێرەوەش خەمى شاعیر هەر تەنها، بۆ بێ ناونیشانى خۆی نییە، بە ڵکو ئەو عەوداڵی دۆزینەوەى ناونیشانێکى گەورەترە، کە ئەویش ناسنامەى نەتەوەو خاکە. بێگومان گەڕان بە دواى شوناسی نەتەوەو قوربانیدانو خەباتکردن بۆ ئازاد کردنى ئەو شوناسە، خەونى گەورەى هەموومانە. چونکە دواجار ئەوەى ناسنامە بە ئێمە دەبەخشێت، ئەو شوناسە یە. بۆیە کاتێ شاعیر لە بڕی گەران بە دواى ناونیشانى خۆی وەک مرۆڤ، بەدواى هەرێمە بێ ناونیشانەکەى دەگەڕێت، دڵنیایە لەوەى ئەدرەسی بچووکى ئەو، لە نێوان سەدان هەزار ئەدرەسی جیاوازى تردا، هیچ بەهاومانایەکى نییە.ناونیشان لێرەدا بۆ ئەو وەک مرۆڤ گرنگ نییە.بەڵکو ناونیشان وەک، خاک، نەتەوە، نیشتمان،ناسنامەى نەتەوەیی، کە خۆی لە دەوڵەت دەبینێتەوە، گرنگە. بۆیە ئەو لە بڕی گەران بە دواى ناونیشانى خۆی، بەدواى ناونیشانێکى گەورەتر وێڵە، کە ئەویش ناسنامەى هەرێمەکەیەتى.لێرەوەش شاعیر دڵنیامان دەکاتەوە، کە هەموو گەڕانو پرسیار کردنێک،لە ناونیشانى ئەو، لە کۆتاییدا بێ وەڵام دەبێت. چونکە ئەو هێشتا، وێڵی ناونیشانێکى ترە، کە بەبێ بوونى، ناونیشانى ئەویش نابێت. کە ناونیشانیش نەبوو، کەواتە لانەیەک بۆ ژیانکردن و تەناهیوجێگیربوون نابێت.مرۆڤ کە هیچ ناونیشانێکى نەبوو، کەواتە ماڵیشی نییە. کە ماڵیشی نەبوو، واتە وەک گەریدەیەک دەژیتو خاوەنى هیچ نییە. گەریدەو بێ ماڵەکانیش هەمیشە بە خەونى ماڵێکى سەربەخۆ دەژینو دەمرن. ماڵ وەک چوارچێوەیەکى کۆمەڵایەتى و خێزانی نا، بە ڵکو وەک چوارچێوەیەکى سیاسیو نەتەوەیی. بۆیە شاعیر بە خەونى ئەوەى ببێتەوە خاوەن ماڵ،دەژیت. هەروەک خۆشی لە شیعرەکەیدا دەڵێت:_

نهێنیترین ناونیشانم بدۆزەوە..

خۆم لە خۆمدا...بدۆزەوە..

بمبەوە بۆ ماڵەکەم...

 هەروەک لەو کۆپڵە شیعریە دەردەکەوێت، کە شاعیر بە دواى فریادرەسێک دەگەڕێت، تا ماڵە نەبوەکەى بۆ بدۆزێتەوەو جارێکى تر، بچێتەوە بۆ ماڵەکەى..ئەمەش بەلای شاعیرەوە نهێنیترینو پیرۆزترین ناونیشانە.بەڵام  بەرلەوەى ماڵەکەى بدۆزێتەوە دەبێ بەر لەماڵ ناونیشان بدۆزێتەوە. چونکە ماڵ بێ ناونیشان، هیچ ئاماژەیەک ناگەیەنێت.بێگومان ئەو ناونیشانەش خۆی لە دەوڵەتدا بەرجەستە دەکات، وەک لە سەرەوە ئاماژەمان پێکرد. لە کۆتاییدا دەمەوێ ئاماژە بەوە بدەم، کە لە ڕوانگەى منەوە وەک خوێنەرێکى ئاسایی شیعر، ئەو شیعرەى (نیشتمان رەسول) گەرچی بە زمانێکى سادەى شیعریانەى جوان نووسراوە،بەڵام لە ئاستى ناوەڕۆکدا، هەڵگری دەربڕینێکى قوڵو خەونێکى سیاسیو نەتەوەیی پیرۆزە. خەونێک کە هەر هی شاعیر نییە بە تەنیا، بەڵکو خەونى هەموومانەوە، وەک مرۆڤێکى بێ خاکو دەوڵەت. ئاخر بە تەنیا ئەوانە دەزانن کە خەمى بێ ناسنامەیی، چ خەمێکى قوڵە، کە خۆیان بێ ناسنامەن. شاعیر چونکە بێ ناسنامەى نەتەوەییە، ئیدى دەزانێت، نەبوونى ناسنامە لە ئاستى ئەوانیتردا، بە تایبەتیش کە ئەو خۆی لە هەندەرانو لە نێوان ملیۆنان مرۆڤى بە ناسنامە دەژیت، چ برینێکى قوڵە.

تێبینى/ لەنێوان ناونیشانەکان، شیعرێکى (نیشتمان رەسول)ەو لە هەفتەنامەى (نسێ)ى ژمارە(70)ی ڕۆژی 16/12/2013بڵاوکراوەتەوە.