محەمەد تەها حسێن
لە سیاسەتى کوردیدا هەمیشە هۆکار و ئامانجەکان تێکەڵى یەکتر بوون و هەر ئەمەشە هەروەک (ماکس شیلەر) دەڵێ مایەى هەڵوەشانەوەى متمانەى کۆمەڵایەتی و لاوازبوونى شیرازەى پەیوەندیە نەتەوەیى و کۆمەڵایەتیەکانمانن.
کورد و سیاسەتى عەقڵ
محەمەد تەها حسێن
تا ئێستا لەم سەرزەمینەى خۆمان هەستم بە بوونى (سیاسەت) نەکردووە بەمانا ئەرێنیە ڕۆشن و مۆدێرنەکەى. ئەوەى هەبووە و تا ئێستاش هەیە و دەگوزەرێ لە دوور و نزیکەوە پەیوەندى بە سیاسەت و سیاسەتکردنەوە نەبووە و نیە و، جگە لە بەکردەکردنێکى دیماگۆگیانەى گرووپە ئۆلیگارشیە سەرەتاییەکان چیتر نیە.
سیاسەت دەرهاوێشتەى عەقڵە و بە عەقڵیش نەبێ بە هیچى تر بەڕێوە ناچێ و هەڵناسووڕێ. لە سیاسەتدا میزاج و هەڵچوونى ناهاوسەنگ و سۆزى ئەوپەڕگیر و هۆز و عەشیرەت و خێڵگەرایى و پشتاوپشت گواستنەوەى دەسەڵات و خزم خزمانێ و خود سێنتڕاڵى و نارسیسیەت و هەڵکێشان و داکێشان بوونیان نیە. سیاسەت کۆمەڵێک تەکنیکى کارگێڕین لە شێوە گشتیەکەیدا بەها هەمەکی و هاوبەشە ئینسانیە دیموکرات و بیرۆکرات و لیبڕاڵەکانمان بۆ جێبەجێدەکات و لە ژیانێکى هاوبەشدا بۆمانى نمایش دەکات.
سیاسەت فەزایەکى کارى هەرەوەزیە و ئۆرگانیکیانە لەگەڵ فەزاکانى ئابوورى و فەرهەنگى و کۆمەڵایەتى و بازرگانى و... تاد لە هەڵسووڕاندایە، بەیەکەوە بەستنەوەى هەموو ئەم فەزایانە و دۆزینەوەى بوارى جووڵەى داینامیکى و هاوسەنگ کارى سیاسەت و سیاسەتوانى هوشیار و عاقڵە، نەبوونى مەرجە عەقلانیەکان چ لاى کاراکتەرى سیاسەت و حزب و چ لاى حکومەت و دامەزراوە باڵاکانى نەتەوە و دەوڵەت، شوناسى سیاسیبوون و سیاسەتوان نادا بە کادر و کاراکتەرەکانیان و دەیانخاتە نێو کەشی تەمومژاوى نەزانى و خۆنەناسیەوە.
نەزان لە سیاسەت نابێتە سیاسەتوان و کاراکتەرى سیاسى، سیاسەتوانى بەهێز و بێهێز، یا چالاک و ناچالاک پەیوەستە بە ئاستى بزۆزى و لێزانى کەسەکان خۆیان لە کون و کەلەبەر و تەکتیک و پێچ و پەناکانیەوە، ئەوانەى ناچالاک و بێهێزن لە سیاسەت ماناى ئەوە نیە نەزانن لەو هونەرە، ئەوان لە سیاسەت چ وەک زانست و چ وەک هونەر تێگەیشتوون، لەوە یەکلابوونەتەوە کە سیاسەتوان تەنها بۆ خۆى لەکار و هەڵسووڕاندا نیە و کەس بەقەد سیاسى موڵکى خەڵک نیە، بەڵام نەزان لە سیاسەت کەچووە نێو کارى سیاسیەوە خۆى تەسلیمى غەریزەى دەسەڵات دەکات و جڵەوى ڕەفتارەکانى دەداتە دەست هەڵچوون و میزاجى خۆى یا ئەوانەى هەڵیدەسووڕێنن.
لاى ئێمە ڕۆشنبیریى سیاسی جا لە هەر ئۆرگانێکەوە تیشک و ڕووناکیەکانى دەرچن ڕۆشنبیرییەکى ساختە بووە و کەسانى نێویشى نەیانتوانیوە بگەن بە کۆپیە ئۆریگیناڵەکەى نەخشەى سیاسى جا لە حزب دا بەرجەستەو فورمولە بووبێ یا لە ڕێکخراوە حکومى و ناحکومیەکانەوە.
پێشتر لە زۆر نووسینى خۆم چوومەتە سەر ئەوەى کە شتێک لەم سەرزەمینەى ئێمە نیە نێوى حزبى کوردى یا ڕێکخراوى سیاسى کوردى بووبێ و ئێستاش هەبێ، چجاى ئەوەى حزب یا ڕێکخراو بە پێوەرە مۆدێرن و جیهانیە پێشکەوتووەکەى، ئەم مەوجوودەى لە فەزاى کارى ڕێکخراوەیى سیاسى و شۆڕشگێڕیدا بە درێژایى زیاتر لە نیوسەدەیە هەناسە دەدا بە سیەکانى خۆى هەناسە نادا بەقەد ئەوەى لە دۆخى کراسگۆڕینێکى سرووتئامێزRitual دا بووە و ڕۆحانیەتى خێڵ و عەشیرەت لە فۆڕمێکەوە چووەتە فۆڕمێکى تر و هەمان داب و نەریت و ڕەفتار و گوفتارى باوان بە هۆشمەندى و ناهۆشمەندیەوە گواستراونەتەوە لە دەمێکەوە بۆ گوێیەک و لە جەستەیەکەوە بۆ یەکێکى تر.
کاتێ مێژووى سیاسى و شۆڕشگێڕیمان و بەر لەوانەش مێژووى نەتەوەییمان پڕیەتى لە بەیەک هەڵشاخین لە نێو یەکتر و لاواز دەرکەوتن لە بەرانبەر بیانى و هێزگەلى دەرەوە ماناى ئەوەیە هیچ یەک لەم ئۆرگانانەى کاراکتەرى سیاسى خۆى تیادا لەقالب داوە و ڕێکخستووە ڕێکخراوى عەقلانى نەبوون و لە کارى ڕێکخستن و ئیدارەدانى کۆمەڵگە و گونجانى هەلومەرجى فەزاکانى تر هیچیان لێ نەزانیوە و تەنها لە ژێر کاریگەرى ورووژان و هەڵچوونەکاندا بوون و هەر بۆیەش تەواوى ئەم مێژووە جگە لە پەرچەکردار نەیتوانیوە ڕووداوێکى دەستکردى عەقڵى خۆماڵى تۆمار بکات و مۆرى نەتەوە و بە ئیستیلاحى سیاسیە ناسیوناڵ خێڵەکیەکان کۆمەڵانى خەڵکى لێدەن.
شۆڕش و سیاسەتى کوردى تا ئێستاشى لەگەڵدا بێ نەیتوانیوە لە دۆخە دەروونیە هەڵچوونیەکان دەرچێ و خۆى بخزێنێتە نێو دۆخێکى عەقلى سیستماتیکەوە، دۆخى عەقلى هەمیشە دۆخە دەروونیەکان کۆنتڕۆڵ دەکا، بەڵام لاى ئێمە بە درێژایى نزیکەى سەدەیەکە و تەنانەت بەر لەوەش هەمیشە دۆخە عەقلیەکان لە ژێر فەرمانى میزاج و حاڵەتە دەروونیەکانى کارەکتەرە سیاسى و شۆڕشوانەکاندا بووە.
حیزبەکان تا ئێستا گرووپى نائۆرگانیکن و تەنها کاریان پاراستنى خۆیانە و بەس و هەرگیز ئەوانەى لەدەرەوەى ئەوانن و لە ڕووى باوەڕ و ئینتیماوە بۆ ئەوانیان ئیمزا نەکردووە نە دەپارێزن و نە بە هى خۆشیانیان دەزانن. ئەم بیرکردنەوە و سەرپێبوونە داب و خوویەکى بەر لە مۆدێرنە و تاکەکانى نێویان بۆ فەراهەمبوونى پێویستى ئارامى و ئاسایشى خۆیان تیایاندا دەبن بە ئەندام نەک بە مەبەستێکى وەسیلەیى بۆ گەیشتن بە ئامانجێکى گشتى کە کۆنفیدراسیۆنێکى گەورەترە و لەسەر پرنسیپى عەقڵ هەموو ئەوانەى لە نێویدان وەک یەک دەبینێ و هەمووشیان وەک یەک دەپارێزێ و دەحەوێنێتەوە.
دەمارگیریى وەک فاکتەرێکى سایکۆلۆژى و پێویست بۆ پاراستنى خێڵ و هۆزە لە سیاسەت فورموولە بووەکان لە هەناوى کڵانە کوردیەکان ڕۆچووەتە نێو دەروونى ئەندامان و ئەمڕۆ واتە ئەم ساتەوەختانەى تیایاندا دەژین زۆر بە ڕوونى لە ڕەفتار و بڕیار و گوفتار و هەڵسووڕانى سیاسى و حزب و ڕێکخراوى کوردى ئامادەیى زەقى هەیە و هەرچى هەڵە و شکست و سەرکەوتن و داکەوتنەکانیشیان هەن ڕاستەوخۆ پەیوەستن بەو دۆخە دەروونیە دەمارگیریە هەرە سەرەتاییانەوە.
نە حزب نە ڕێکخراوى سیاسى نە حکومەت و ئۆرگانە جیاجیاکانى هەڵدەچن و بڕیارى هەڵچوونئامێز دەدەن، سیاسەت و هەڵچوون دوو شتى لەیەکتر جوودان، هەڵچوونەکان دۆخى دەروونى تاکانە و ئیندیڤیجواڵن و لە فورموولبەندى و گردبوونەوەى دەستەجەمعیدا هەڵچوون لە ژێر ئاگایى و هوشیارى سەنتەرێکى هێزەوە خۆى نمایش دەکات و ئەم سیمایەش لە حزبى عاقڵدا لە ڕێگەى پەروەردەى سیاسیەوە بۆ ئەندام و دۆستان و تەنانەت نەتەوە و کۆمەڵگە دەگوازرێتەوە.
لە سیاسەتى کوردیدا هەمیشە هۆکار و ئامانجەکان تێکەڵى یەکتر بوون و هەر ئەمەشە هەروەک (ماکس شیلەر) دەڵێ مایەى هەڵوەشانەوەى متمانەى کۆمەڵایەتی و لاوازبوونى شیرازەى پەیوەندیە نەتەوەیى و کۆمەڵایەتیەکانمانن. لەم جێگرتنەوە نا عەقلانیەدا دەوڵەت و نەتەوە و کۆمەڵگە دەبن بە هۆکار و حزب و ڕێکخراوە سیاسیەکانیش دەبن بە ئامانج و ئەم حاڵەتانەشمان لە درێژەى مێژووى سیاسى و شۆڕشگێرى کوردى بینیوە و زۆر جار حزب و ئۆرگانە سیاسیەکان بۆ ڕزگارکردنى خۆیان و زیاتر دەرکەوتنیان بەڵاى گەورە گەورەیان بەسەر نەتەوە و کۆمەڵگە و وڵاتدا هێناوە.
ئەم ماڵوێرانیەى ئێستا ئێمەى تیاین لە دیمەنى جیاجیاى مێژووییدا دووبارە بوونەتەوە، تا بەم ڕەفتارە هەڵچوونئامێزانە و بەم سرەەتگەلە ڕابردوو پەرستیەش سەنگەرەکان شیر و تیر لەیەکتر بسوون لە تراژیدیاى دیکە خۆمان دەبینینەوە، تا حزب و حکومەت و سیاسەت نەبن بە موڵکى عەقڵ و تا عاقڵەکان دەرنەکەون و لە ڕیفۆرمى عەقلیدا جڵەوى هەڵچوونەکان نەگرنە دەست چارەسەرەکان هەر کاتى دەبن و شۆکەکانیش بە دوایەکدا دووبارە دەبنەوە.
