ما 6011 مهمان و بدون عضو آنلاین داریم

هەڤپەیڤین: عادڵ محەمەدپوور

 

بە باوەڕی من ئەو بەشەی لە شێعری کوردی کە لە گەڵ کۆیلەتی و چەوساندنەوەی گەلی کورد پێوەندی هەیە، ئێستا لە جیهاندا ناسراوە و رەنگدانەوەی هەبوە. پێویستە بەو حەماسەت و پاڵەوانیی و خۆڕاگرییەی خۆیدا بچێتەتەوە و بیکاتە چەمکی جوانکاری و رەنگ و رووی هونەری پێ بدرێت.

 

شاعێری ناسراوی هاوچەرخی ئێران *

"بە هۆی وەگێڕدراوی شێعرەکانی «شێرکۆ بێکەس»

و کەم و زۆر شێعری تری کوردی،

 لە گەڵ شێعری کوردی ئاشنا بووم و چێژم لێ وەرگرتون.

من پێش لە شێعر،

عاشقی شێعرییەتی ئاواز و گۆرانی کوردی بووم و بەراستی حەزی لێ دەکەم."

 

ئاماژە:

مەنوچێهر ئاتەشی لە (2)ی مانگی رەزبەری ساڵی (1310)ی کۆچی هەتاوی لە ناحیەی (دهرود) سەر بە قەزای (دشتستان) پارێزگای (بوشهر)ی ئێران لە دایک دەبێ. لە ساڵی (1339) دێتە تاران و لە (دانشسرای عالی) لە خوێندن بەردەوام دەبێ و لیسانسی لە زمان و ئەدەبیاتی ئینگلیزی وەردەگرێ و دەبێتە مامۆستای قوتابخانەکان. هاوکات لە گەڵ وانە وتنەوە لە گەڵ گۆڤارە ئەدەبی، رۆشنبیری و هونەرییەکان هاوکاری دەکات و شێعر و وتاری جۆراوجۆر دەنووسێ و سەرەنجام خۆی وەک شاعێرێکی هاوچەرخی کۆمەڵگەخوازیی زمانی فارسی پێناسە دەکات. ئاتەشی یەکێکە لەو چەند شاعێرە بەرزانە کە ناسراون بە شێعری «نیمایی». شێوازی دەربڕینی شێعرەکانی ئاتەشی دەوڵەمەند و بەهێز و تژین لە هەستی گەرم و بەسۆزی هەرێمی باشووری ئێران(اقلیم جنوب ایران) کە زێدی شاعێر بووە. ئەم شاعێرە پاش تەمەنێکی دوور و درێژ لە داهێنانی شێعر و دانانی چەندین دیوان و وەرگێڕاندنی چەندین کتێب و نوسینی چەندەها وتاری ئەدەبی-هونەری و...، سەرەنجام لە (29)ی خەزەڵوەری ساڵی (1384)ی ک.ه لە تەمەنی (74) ساڵیدا دڵی لە لێدان کەوت و لە بیمارستانی (سینا)ی تاران کۆچی دوایی کرد. ئەم دیمانە لە ساڵی (1380)ی ک.ه واتە (4) ساڵ پێش لە کۆچی لە پیشانگای چاپەمەنییە سەراسەرییەکانی تاران(نمایشگاە سراسری مەتبووعات) لە نووسینگەی گۆڤاری (کارنامە) کە ئەو دەم لە ژێر چاودێری زانستی ئەم شاعێرەدا چاپ و بڵاو دەکرایەوە، سازکراوە و ئێستا دەخرێتە بەر دیدی خوێنەرانی ئەدەب دۆست.

بەرهەمە شێعرەکانی:

ئاهەنگێکی دیکە( آهنگ دیگر ۱۳۳۹)، ئاوازی خاک( آواز خاک ۱۳۴۷)، دیدار لە دەم بەیان(دیدار در فلق ۱۳۴۸)، لە کۆتایی دەسپێکدا، گوڵبژێری شێعرەکانی(برانتهای آغاز، گزینه اشعار ۱۳۶۵)،  وەسفی گوڵی سووری(وێف گل سوری ۱۳۷۰)، گەنم و گێڵاس(گندم و گیلاس ۱۳۷۰)، جوانتر لە دیمەنی کۆنی جیهان( زیباتر از شکل قدیم جهان ۱۳۷۶)، چە تاڵە ئەم سێوە(چه تلخ است این سیب ۱۳۷۸)، خەلیج و خەزەر(خلیج و خزر ۱۳۸۰)، بارانی گەڵای چێژ(باران برگ زوق: دفتر غزل‌ها ۱۳۸۰)،  کارەساتی کۆتایی(اتفاق آخر ۱۳۸۰)،  کارەسات لە بەیانی(حادپه در بامداد ۱۳۸۰)، رەگەکانی شەو(ریشه‌های شب ۱۳۸۴)، غەزەڵ غەزەڵەکانی سورنا(غزل غزل‌های سورنا ۱۳۸۴)

         ئەمێستاکە شێعر دەنووسیت چە هەستێکت هەیە؟ دوێنێ چی؟ داهاتووی شێعر چۆن دەبینیت؟

o          ئەگەر مەبەستتان تەمەنێکە کە سەرفی شێعر وتنەوەم کردوە و ئێستاکەش سەرقاڵی هەم، نازانم چلۆن وڵامێکتان بدەمەوە. ئایا بڵێم پەشیمانم کە پەنجا ساڵ پترە کە سەرقاڵی ئەم کارەم، هەر چەند بە لامەوە زۆر جوان و پیرۆزە و ژیانی خۆم و بنەماڵەکەمی داگیر کردوە و تەنانەت کەوتووینە بەر هەڕەشەی هەژاریش؟ ئەم وەڵامە زۆرتر لە گاڵتە دەچێ. «چیتر بۆ کەس تەمەنێکتر نالوێَت» کە لە بنەوەڕا بە لەونێکی دی دەست پێ بکاتەوە، سەرەڕای ئەمەش ئەگەریش دەست بدات چە مەعلووم، هەر بەم کارە دەست پێ بکەمەوە. ئیدی شاعێری و نووسین بووەتە چارەنووسی من و پێی دەرەوەستم. هەستێک کە هەمە ئەوەیە کە نەکا رۆژێک لەم شەوقە بکەوم! وا بیر دەکەمەوە کە شێعر وتنەوە و نووسین و داهێنان، بۆ من زۆر «ئەرێنی»یە، چوون ئەزانم ئەوڕۆکە پاش هەزاران ساڵ مێژوویەکی تژی بە شۆربەختی و پچڕپچڕی سیاسی و کۆمەڵایەتی، هەر خاوەن نیشتمانێکم بە ناو ئێران، کە بە هۆکاری «شێعر و سروود و نوسین»ەوە بووە.

ئێمە بە درێژایی مێژوو شمشێرێکی بە بڕشت و سەرکەوتوومان نەبووە، کەچی لە شێعردا ژیاوم و بە شێعریش بە شەڕ هاتووم(ئەگەر ئەم تەعبیرەم درووست بەکار هێنابێت) کە واتە دوێنێش دەبێتە پاشکۆی ئەمڕۆ. دوێنێ بە شەوقەوە دەستم پێکرد، ئەمڕۆش بە شەوقەوە دەنووسم و سبەیش هەر وەها...

         ئێستاکە باسگەلی تێئۆریی مودێڕنیزم و پاش مودێڕنیزم لە شێعری هاوچەرخدا بوەتە باو، روانگەتان و شێعرتان لە کوێی ئەم ترۆپگەلەدا جێ دەگرێت؟

  سەرەتا هەڵوێستی من ئەمە بووە کە ئێمە بە شپرزەیی و خێراییەوە ئاوڕمان لەم دۆخە داوەتەوە. ئەم وتەزاگەلە هێشتا بەشێک نین لە پێداویستیی ئەدەبیاتی ئێمە و هەر وەهاش بەستێنەی تێ هزرین و فەلسەفەمان. ئێمە هێشتاکە واین لە ململانێی نێوان «نەریت و مودێڕنیزم»دا و تەنانەت تای ترازوو بە لای «نەریت، سنت»دا دەشکێتەوە. سەرەتا دەبێت لە نێو کۆمەڵگەی رۆشنبیریماندا ئەم ململانێیە چارەسەر بکەین. با باسە تێئۆریکیی و گوزارەکان بە کەیفی خۆیان روومان تێ بکەن و ئێمەش دەتوانین بیانخوێنینەوە و دەرکیان بکەین، تا سەرەنجام لە زەینی کۆمەڵگەکەماندا، پراکتیزە و سەقامگیر ببێتن و بەکاریان بهێنین. بەڵام دەبێ زۆر بە وردی و بە پارێز لە گەڵ ئەم «وتەزا»گەلە هەڵسوکەوت بکەین و لە گەڵ پێکهاتەی باری رۆشنبیریمان بیانگونجێنین و ئەنجا ئەگەر بۆمان لوا بیانکەینە هاوسەنگیی باری رۆشنبیری خۆمان، بێگومان تاقیکردنەوەیان بێ سوود نابێت. دەبێ باوەڕمان بە ئەم راستییە ببێت کە هونەر لە ناخی گوزارەدا ناخولقێ پێچەوانە ئەمە گوزارەکانن کە لە نێو دڵی هونەردا دەخولقێن. کە وابوو دەبێ بە دواچوونی بۆ بکەین کە ئایا لە رابردوودا ئەم باسە تێئۆریکیانە لە ناخی هونەری ئێمەدا هەبوون یان نا، یان دەکرا ببن، تا بگەینە وڵامێکی ئەرێنی و ئیجابی. «پاش مۆدێڕن»ەکان ئێستا دەرکیان بە ئەم راستییە کردوە کە زۆربەی رووکردەکانیان لە بەستێنی بەرهەمی رابردوو کاردانەوەی وەرگرتوە، بۆیە ئەمێستاکە ئامریکییەکان شێعرەکانی مەولانای(بەلخی) بە ئامێری گیتارەوە(مووزیک) دەڵێنەوە، واتە مەولانای مۆدێڕن لە ناخی نەریتی ئەوسادا لە دایک دەبێت و نەریت دەتوانێ لە نێو «مۆدێڕنیزم»یشدا جێگای هەبێت. بەڵام من شێعرەکەم دەڵێم، لەو بارەوە خوێندنەوەی خۆمم هەیە، کەچی لە کاتی داهێنانی شێعردا بە ئەو بارە تێئۆریکییە ئیهتێمام ناکەم، واتە راهاتووی هەردوو باری «نەریت و مۆدێڕنیزم» هەم، هەوڵیش دەدەم لە گوزارەی «پاش مۆدێڕنیزم»یش بێ بەهرە نەبم، پێموایە کە ئەمانە ئەندێشەی باوی سەردەمی ئێمەن و ناچارین بە ناسین و ناساندنیان.

         ئاشنایەتیت لە گەڵ شێعر و شاعێرانی کوردی تا چە رادەیەکە؟ چۆن دەڕوانیتە شێعری کوردی؟             

o          مخابن من ئاشنایەتی قووڵ و بەرفراوانم لە گەڵ شێعر و ئەدەبی کوردی نییە، سەرەڕای ئەمە من خۆم یەک پارچە بە کورد دەزانم، ئەم هەوێنەش لە بنەماڵەکەمدا بە خەستی رەنگی داوەتەوە، بە هۆی درێژی تەمەنی رۆژگار و دابڕان لە زێد و نیشتمانم (ماوەی دوو سەدە)، زمانی کوردیم بە تەواوەتی لە بیر کردوە، ئێستا من بە پانتای جوگرافیای «باشووریی ئێران» هەژمار دەکرێم و ئەمە راستییەکە کە نکوولی لێ ناکرێ.   «کورد» لە لای من خولیایەک و بیرەوەریەکی دوور و درێژ، بەڵام شیرینی هەیە. سەرەڕای ئەمانە بە هۆی وەگێڕدراوی شێعرەکانی «شێرکۆ بێکەس» و کەم و زۆر شێعری تری کوردی، لە گەڵ شێعری کوردی ئاشنا بووم و چێژم لێ وەرگرتون. من پێش لە شێعر، عاشقی شێعرییەتی ئاواز و گۆرانی کوردی بووم و بەراستی حەزی لێ دەکەم. ئەوەی کە شێعری کوردی لە چە ئاستێکدا دەبینم، دەگەڕێتەوە بۆ هەمان بێ ئاگاییم لەو شێعرە، شێعرەکانی «شێرکۆ»م لە رێی وەرگێڕانەوە خوێندوەتەوە، کە جێگای پەسەندی منن.  پێموایە هەڵگری کۆمەڵێ خسڵەتی جەوهەریی تایبەت و سەربەخۆن. بەڵام خەسارێک-هەموو ئەدەبی کوردی- دەگرێتەوە، ئەوەش ئەوەیە پێ ئەوەی نزیک بە سەرچاوەی رەسەنی خۆی یانێ زمانی (پارسی) بێ لە زمانی عەرەبی و ترکی نزیکترە و کاردانەوەی وەرگرتوە، ئەمەش دەرئەنجامی ئەو دابڕانەیە کە نەتەوەی کورد دووچاری بووە.

         جەنابت لە کتێبەکانتا لە دابەزاندنی زمانی شێعر سەرکەوتوو بوویت، ئایا دەبێ ئەم ئەزموونە وەرگرتە لە ئەندێشە و زمانی ئێوەی بزانین یان لە کاریگەری چەمکە تێئۆرییەکانی سەردەم؟

o          ئاشنایی من لە گەڵ چەمکە تێئۆرییەکانی سەردەی جیهان لە ئاستی دیتراندایە، واتە خوێندنەوەی چەند کتێب و وتار، کە لەو باوەڕەدا نیم کە زۆر کاریگەرییان هەبووبێت، بە تایبەت لە وا کە من پتر لە پەنجا ساڵە شێعر دەڵێمەوە و ئەگەر ئەمە تەنیا خوشحاڵی رووت نەبێ، لە هەمان دەسپێکدا سەرکەوتوو بووم. یەک لە هۆکاری سەرکەوتنم لەم بوارەدا، خۆرسک بوونی شێعرە لەمندا. هۆکاریتر کە من و نەوەی شاعێرانی من، پێش لە شاعێرانی لاو ئاشنای شێعری پێشڕەوی جیهان بووین. ئێمە چل ساڵ پێش لە ئێستا لە گەڵ «رمبۆ، بۆدلێر، مالارمە، ڤالێری، ڤرلن، سن ژون پرس، ئێلوار و ئاراگۆن و...» ئاشنا بووین، ئەڵبەتە باس لە تێئۆری نەبوو. ئەوەی کە ئێمەی هان ئەدا، وێنەی تازە و روانگەی نوێ بوو کە لە گەڵ زانیارییەکانی ئێمە جیاواز بوو و بەو شێوە ئێمەی داگیر دەکرد. زمانی ئەوانمان نەدەزانی و وەرگێڕدراوەکانمان دەخوێندەوە، کاریگەرییە زمانییەکانمان نەدەویست و پاڵپشتمان هەمان زمانی خۆماڵی بوو کە لە بەستێنی قوتابخانەی «نیما» فێری بوو بووین. ئێمە قابلییەت و توانستی زمانی فارسیمان لە رێی «نیما»وە کەشف کردبوو تا لە بۆتەی ئەزموونە جۆراوجۆرەکاندا لە دەستی نەدەین. لە گەڵ هەست(حس) و هزری نوێش تەباییمان هەبوو و ئێستاش هەمانە، بەڵام لە گەڵ گۆڕانی بنەمایی و بشێویی ئەو مەنهەجەدا نەبووین و نین.

         شاعێرانی لاو جاروبار لەو رێچکە لا دەدەن، بۆ ئەوان پەندەکانت چین؟ 

o          مەرجی سەرەکی دەگەڕێتەوە بۆ چێژ و بەهرەی تاکی خۆیان کە چۆن کەڵکی لێ وەربگرن، دەبێ بە تەواوی رادەی توانست و رەوشی دابەزاندنی زمان لە بەرچاو بگرن و هەبوونیان لە گرەوی شێعردا هەبێت و لەو دانووساندنەدا، دنیایەکی نوێ هاوسەنگ لە گەڵ هەست و دەرکی سەردەمیانە، کەشف بکەن و لەم مومارەسەدا زانیارییە نوێکان لە هەناویاندا، سەقامگرتوو بێت، بەڵام با رەگەکانی زمان و ئەدەبی رەسەن و خۆماڵی لە بیر نەکەن.

         لە شێعری کوردیدا چە گۆڕانکارییەک پێویستە کە هاوسەنگی بکات لە گەڵ شێعری پێشڕەوی جیهانی؟

o          بە باوەڕی من ئەو بەشەی لە شێعری کوردی کە لە گەڵ کۆیلەتی و چەوساندنەوەی گەلی کورد پێوەندی هەیە، ئێستا لە جیهاندا ناسراوە و رەنگدانەوەی هەبوە. پێویستە بەو حەماسەت و پاڵەوانیی و خۆڕاگرییەی خۆیدا بچێتەتەوە و بیکاتە چەمکی جوانکاری و رەنگ و رووی هونەری پێ بدرێت.

چیرۆکی چەوسانە و کۆیلەتی دەتوانێ زادەی چەشنێک جوانکاریی شێعریی و لە هەمان کاتدا، تراجیدی رەنجی ئەو گەلە وێنا دەکات. وەکوو سەرلێشێواوێک و شەوێک بە سەربردن لە ئەشکەوتێکدا لە پاڵ ئاورێک و روانین بۆ ئەشکەوتی ئەفلاتوون! بە هەر حاڵ ئەم شێعرە دەبێ لە سەر بنجی زمانەکەی خۆی بڕوێ و ئاخێزگەی رەسەنایەتیی لە بیر نەکات.

         ئایا کارەساتی قەیران لە شێعردا روو دەدات؟ شێعری هاوچەرخ لە چە ئاستێکی شێعری جیهانیدایە؟

o          قەیران لە کۆمەڵگە و ناخی کۆمەڵگەدا بە دێ دێت و لە شێعردا وێنا پەیدا دەکات. قەیرانیش لە جیهاندا فراوانە. لە رۆژئاوا بە ئوبژە بوون(بێ بایی بوون) و ترس و دڵەراوکێ لە داڕمان و داتەپینی جیهان، لە شێعردا رەنگی داوەتەوە و بووەتە هۆی لە دایک بوونی بەرهەمێک وەک «سەرزەمینی هەرزی ئیلیۆت». لەم نیشتمانەی قەومە سەرلێشێواوەکانی ئێمەشدا، قەیران دیاردەیەکی ئاسایی و نەبڕاوەیە کە خۆبەخۆ لە شێعریشدا وێنا دەکرێت و دەشبێتە هۆکاری جوانی و کاریگەریی دەقەکە، وەک شێعری کوردی و هەموو قۆناغەکانی شێعری فارسی لە ئێران. 

 

 

شێعرێکی  تازە لە مەنووچێهر ئاتەشی:

چیتر ناتوانم

 گێژاوی سوور

تاکوو شانە یەخسیرم

ئەو دەستە سەرفەرازە کە دەیبینی

هاواری فریاکەوتنە

چیتر ناتوانم

لە شوورەکان پڵنگی تو بم ئەی مانگ!

لە پێدەشت تاڵە سوارێک

بە خێرایی تێدەپەرێت

ـ ئەو دیوی شاخ شەڕە

بریا عەشق

وەکوو نان دابەش بکردراێی

بریا

ورە بە گوڵستان ببردرایێ

گێژاوی سوور...مخابن

چیتر ناتوانم

 

تێبینی:

 

ئەم وتووێژە هەشت ساڵ لەوە پێش لە گۆڤاری زرێباردا بە زمانی فارسی بڵاو کراوەتەوە. ئامادەکەری هەڤپەیڤینەکە گفتوگۆکەی بە کوردیش ئامادە کردووە و، ئەمە یەکەم جارە ئەم دەقە بە کوردی بڵاو دەکرێتەوە.  (سایتی قەڵەم) 

گەڕان بۆ بابەت