فەڕۆخ نێعمەتپوور
جاری وایە سیاسی پێویستی بەوەیە رای خەڵکی لەدەست بدات بۆ ئەوەی بتوانێ لە بواری بیردا باشتر کاربکا و پلانی باشتر گەڵاڵەبکا. هەر وەک چۆن پێویستیشی بەوەیە جاری وایە لە لەسەر خەڵکی یەکانگیر بێت بۆ ئەوەی بتوانێ پلانەکانی باشتر بەڕێوەببات.
چەمکی گەل
فەڕۆخ نێعمەتپوور
وشەی 'گەل' لە دونیای سیاسەتدا رەنگە سەرنجڕاکێشترین چەمک بێت. مرۆڤی سیاسی چونکە بۆ دەسەڵات هەوڵدەدا و تەنیا لە رێگای دەسەڵاتەوەیە دەتوانێ خەون و پلانەکانی خۆی جێبەجێ بکا، بەناچار بەشێوەی سەرەکی بیری لەلای کاریگەی دانان لەسەر گەل و راکێشانی لایەنگری و هاوسۆزی ئەوانە بۆ ئەوەی بتوانێ بە دەسەڵات بگا و دەسەڵاتەکەیشی بپارێزێ. لە راستیدا گەل بە شێوەی نەریتی و لە بۆچوونێکی ئەقڵانیدا سەرەکیترین رێگای گەیشتن بە دەسەڵات و سەرەکیترین کۆڵەکەی راگرتنەکەیەتی.
بەڵام ئەم چەمکە ئەوەندەیش کە دەنوێنێ ئاسان نایەتە بەرچاو. راستە رەزایەتی گەل پێویستە بۆ دەسەڵات، بەڵام هەمیشە وەهایش نیە. بەتایبەت ئەمە لەو وڵاتانەی وا پێوەندی نێوان گەل و دەسەڵات لە رێگای هەڵبژاردنی ئازادەوە پێوەندێکی راستەوخۆ نیە. مێژوو نیشانیداوە دەسەڵات دەتوانێ لەسەر هەندێ چەمکی تر بونیات بنرێ بە بێ ئەوەی پێویستێکی ئەوتۆی بە گەل بێت.
هەڵبەت بەدەر لەمە پێداگریی زیاد لەسەر گەل دەبێتە سەرهەڵدانی چەمکێک بە ناو پۆپۆلیزم کە لە سیاسەتدا بەناوبانگە. لەبەر ئەوەی سیاسەت پێویستی بە زانستە و لە راستیدا هونەری بەڕێوەبردنی دەسەڵات و وڵات ئەرکێکی زانستیشە، زۆر جار کەسی سیاسی ناچارە لە بەرامبەر رای باوی گەلیشدا بوەستێتەوە. سیاسیی زیرەک ئەو کەسەیە بتوانێ هاوئاهەنگییەکی پێویست و وشیارانە لەنێوان گەل و زانستی بەڕێوەبردنی وڵاتدا بدۆزێتەوە. وەها کە نە پۆپۆلیست بێت و نە تەنیا کەسێکی زانستی و بەدوور لە سەرنجدان بە داوای خەڵکی.
دیارە دۆزینەوەی وەها هاوسەنگییەک ئاسان نیە. بۆیە پێویستە لە هەر وڵاتێکدا ئاستێکی بەرچاو لە ئازادی و دیموکراسی هەبێ بۆ ئەوەی بتوانرێ لە رێگای گفتوگۆی بەردەوامەوە و هەر وەها لە رێگای مافی لابردن و هێنانی خەڵکی نوێ، ئەم پرۆسەیە دەستەبەربکرێت.
جگە لەمە بە پێچەوانەی وشەی گەل کە مانایەکی گشتی دەبەخشێ و ئەم بیرەمان لا دروستدەکا کە گەل خەڵکێکی هاوچەشن و هاوشێوەیە، بەڵام لە ژیانی راستەقینەدا دەبینین گەل چەمکێکی یەکدەست نیە و لە ناویاندا بیروڕا و ئاراستەی سیاسی و داواکاریی جۆراوجۆر هەیە. بۆیە زەحمەتە هەمیشە بتوانین بە ناوی گەلەوە پاساوی کردار و خەونەکانی خۆمان بدەینەوە. تەنانەت زۆرینە بوونیشمان ئەم کێشەیە چارەسەر ناکا.
ئەزموون نیشانی داوە لەو کۆمەڵگایانەی وا ئازادی و دیمۆکراسی نیە سیاسییەکان لەچاو کۆمەڵگا کراوەکان زیاتر لە وشەی گەل کەڵک وەردەگرن، بە پێچەوانەیشەوە لەو کۆمەڵگایانەی ئازادی و دیمۆکراسی هەیە ئەوەندە لەم چەمکە کەڵک وەرناگرن.
ئیفلاتون رقی لە دیموکراسی بوو چونکە لای وابوو تێیدا خەڵکی حوکم دەکەن ئەو خەڵکەی وا بە گوێرەی پێویست بۆ بەڕێوەبەرایەتی رانەهێنراون. لەو سەریشەوە دیموکراسیخوازان رەخنە لەم فیلسووفە دەگرن چونکە لایان وایە مەیلی ئەو بۆ دەسەڵاتداریەتی فیلسووفەکان نەک تەنیا دەستەبەر ناکرێ، بەڵکو بە بێ پشتیوانی خەڵکی فیلسووفیش دەبێ بە دیکتاتۆر (لەباشترین حاڵەتدا دیکتاتۆرێکی سەڵاحخواز).
هونەری سیاسەت و سیاسیەکان لەوەیشدایە بتوانن لەگەڵ ئەوەی چاویان لە چەمکی گەلە، بەڵام هاوکات لەگەڵ ئەم چەمکە مامەڵەیەکی پۆپۆلیستی نەکەن و هەوڵبدەن لە رێگای پلانەکانییانەوە ئاستی وشیاری لە کۆمەڵگادا بەگشتی بەرنەسەرەوە. ئەو سیاسییەی ئەمە ناکا و هەمیشە هەوڵدەدا جۆرێک لە داخراوەیی لە کۆمەڵگای ژێر کۆنتڕۆڵی خۆیدا پەیڕەو بکا، لە چەمکی سیاسەت خیانەت دەکا.
جاری وایە سیاسی پێویستی بەوەیە رای خەڵکی لەدەست بدات بۆ ئەوەی بتوانێ لە بواری بیردا باشتر کاربکا و پلانی باشتر گەڵاڵەبکا. هەر وەک چۆن پێویستیشی بەوەیە جاری وایە لە لەسەر خەڵکی یەکانگیر بێت بۆ ئەوەی بتوانێ پلانەکانی باشتر بەڕێوەببات.
سیاسەتیش وەک هەموو دیاردەیەکی ئەم دونیایە لەسەر هارمۆنی راوەستاوە. ئەوەی ئەم لۆژیکە لەدەستبدات و نەزانێ لە ناو جەمسەرە دژبەیەکەکان هاوسەنگی چێبکا، دەیدۆڕێنێ.