ما 3216 مهمان و بدون عضو آنلاین داریم

ئیسماعیل بابائی

پاشان ئەگەر بێینە سە ڕاکانی ئاغای  ئەعزەمی سەبارەت شیوازو ئەفراندنەکانی ساڵح سووزەنی ئەوا وا باشترە بە بەڵگەوە قسەبکەم و نموونەی قسەکانی ئەعزەمی و بەراوردی وتارەکەی خۆم بهێنمەوە، نەك وەك کاک ساڵح بە یەك وشە هەمووی رەفز بکەمەوەو بڵێم ئەو رایانە سوونەتیین و کۆنن.

 

رەواندنەوەی وەهمی شیعری جووداواز

ئیسماعیل بابائی

 

کاکە ساڵح لە وەڵامی وتارێکی مندا (دوور کەوتنەوە لە جوغزی شیعر) پێشەکییەکی کورتی نووسیوەو هەستاوە بە هێنانەوەی وتارێکی بەڕێز موراد ئەعزەمی لەسەر شیعرێکی خۆی، کە من بە پێویستی دەزانم بە وردی و بەڵگەوە وەلامی مامۆستا ساڵح بدەمەوەو دڵنیاشم لەوەی کە ئەو دڵی فراوانەو شاعیرێکی بە ئەزموونەو دەتوانێت شیعری جوان بنووسێت، بەس ئەو  ئیدعای جووداوازییەو هەڵنان و دەستخۆشیەکانی نموونەی وتارەکەی ئەعزەمی لە خشتەی بردووەو دوری خستووەتەوەو لە چەقی شیعری راستەقینەو گیانی هەڵبەستی زیندوو.

ئەوەی سەرنجمدا کاک ساڵح زۆر کوێرانە وەڵامێکی گشتی بۆ گوتارەکەی من نووسیوەو ئیتر بە هیچ جۆرێك نەهاتووە وەڵامی یەك بە یەك خاڵ و نموونەکان بداتەوە، ئەو بێ خۆماندووکردن بۆچوونەکانی من بەم جۆرە لێك دەداتەوە:

(بۆتیقاکەی ئەرەستوو... واتە پێوەندی نێوان کات، شوێن، کەس و رووداو/لێرەدا بازنەکانی وشەیش/ و هەر دەقێک نەخرێتە ئەو چوارچێوە کۆنەوە.. سەر و پێی ئەتاشن)

دەبوو کاک ساڵح بە ئەمانەتەوە باسی ئەوەی بکردایە کە من لە هیچ شوێنێکدا باسی ئەرەستۆم نەکردووە، پاشان وەك زانراوە لای هەمووان و لە نووسینەکەشدا نووسیومە شیعری داهێنەر پیوەندەکانی کات و شوێن و رووداو و کەسەکان دەبڕێت و لە دەرەوەی ئەواندا کاری داهێنان دەکات و نەمری بە دەق دەبەخشێت جانازانم بۆ نموونە دەستەواژەی (گووبخۆن) لە شیعرەکەیدا دەکەوێتە کوێی نەخشەی داهێنان و جووداخوازی و تازەگەرییەوە؟ پاشان نازانم بۆچی منی بە راناوی کۆ باس کردووە کە دەڵێت: (ئەتاشن؟) لە کاتێکدا من هیچ گروپێكم لە پشت نییە و بە ناوی کەسیشەوە قسە ناکەم، جگە لەوەی بەس تاووتوێی دەقی (تۆران بە رەنگی پەموو)ی ئەوم کردووە. من رەفزی رابردووی دوور نزیکی داهێنەران ناکەمەوەو ڕاشکاوانە لەگەڵ تازەگەری و داهێنانی راستەقینەدام، چونکە تا رەورەوەی ژیان بجوڵێت داهێنانیش هەر بەردەوامە، من نووسیومە:

(کەواتە با لەوێوە دەست پێ بکەین کە ئەفرێنەرە پێشووەکان بۆ ئێمەیان جێهێشتووە، ئایا دەتوانین شتێکی زیادە بخەینەسەر داهێنانەکانیان تا جوانترو کاریگەرتربن)

پاشان ئەگەر بێینە سە ڕاکانی ئاغای  ئەعزەمی سەبارەت شیوازو ئەفراندنەکانی ساڵح سووزەنی ئەوا وا باشترە بە بەڵگەوە قسەبکەم و نموونەی قسەکانی ئەعزەمی و بەراوردی وتارەکەی خۆم بهێنمەوە، نەك وەك کاک ساڵح بە یەك وشە هەمووی رەفز بکەمەوەو بڵێم ئەو رایانە سوونەتیین و کۆنن.

من قسەم لەسەر ئەوەنییە بە چ پێوەرێکی جیهانیی کاک ساڵح ئیعتیباری بۆ بەڕێز ئەعزەمی داناوە؟ بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا ئاغای ئەعزەمی زۆر جوان ئاماژەی بەوەداوە کە کاریگەریی زۆری سوریالیزم لەسەر شیعرەکانی ساڵح هەیە لە کاتێکدا ڕێبازی ئەدەبی و هونەریی سوریالیزم لە ساڵی ١٩٢٤دا و نزیکەی پێش سەدەیەك مانیفێستی خۆیان بڵاوکردەوەو کاک ساڵحیش خۆی بە جووداخوازو نوێخواز دادەنێت ئیتر نازانم چ نوێگەریەك دەکات کە سوریالیستەکان هیچیان بۆ ئەو جێ نەهێشتبێتەوە؟ جگە لەوەی سوریالیزم لە هونەردا زیاتر برەوی سەندو لە ئەدەبدا سەرکەوتنێکی ئاوهای  بەدەست نەهێناوە، نموونەی شیعرەکانی (ئەندرێ بریتۆن) یش باشترین گەواهیدەرن، ئاغای ئەعزەمی لەمبارەدا دەڵێت:

(لافاوی زەین، هەڵفڕینی زەینە، واتە خودی بەئاگاو نابەئاگا، کاتی ئێستاو ڕابردوو و داهاتوو، ڕووداوەکان، بیرەوەری و هەستەکان، تێک دەچڕژێن، بۆیە دۆزینەوەی پێوەندییەکان دژوارە)، هەروەها دەنووسێت:

(سووزەنی، بە پێی ئەو دەقانەی لەبەر دەستدان، چ ئەوانەی چاپ وبڵاوی کردوونەتەوە، چ ئەوانەی لە فەزای مەجازی دا کەوتوونەتە بەر دەستی خوێنەر، دەتوانین بڵێین تاقە کەسی مەیدانی بەرهەم هێنانی دەقە، تەواو پشت ئەستوور بە لافاوی زەین، نووسینی ئاوتۆماتیک و، بانگهێشتنێکی ڕەها) هەروەها لەمبارەوە دەنووسێت:

 (بە قەولی فارسەکان جەریانی سوریالی) هەروا دەڵێت:

(بەرهەمەکانی سووزەنی، بە لێشاو لە میکانیزمەکانی نووسینی ئاوتۆماتیکی سووررێیالیزمەکانیش کەڵکیان وەرگرتووە)

وێڕای ئەوەی من پێشتر ئەو نووسینەی ئاغای ئەعزەمیم نەبینیبوو بەڵام دەبوو کاک ساڵح وتارەکەی منی بە وردی بخوێندایەتەوەو بیزانیانە من زۆر بە چڕوپوختی لەو بنەمایانەی سوریالیزم دواوم کە رەنگدانەوەیان لە شیعرەکەی سووزەنیدا هەیەو ئەمەش نموونەی وتەکانی ناو وتارەکەی منە لەو بارەیەوە:

(وێنەی سوریالی و وڕێنەی سەرمەستی)

(رەفزکردنەوەی دنیای واقیع و عەقڵ)

(شڵەژانی دەروونی و زیهنی شاعیر هۆکاری سەرهەڵدان و دەربڕینیان بووە) کاک ئەعزەمی ئەمەی بە  { لێشاوی زمانی شیزۆفرێنیک} داڕشتووە.

(رادەی فشارە دەروونیەکانی نێوەوەی شاعیر)

(سەرچاوەی غەریزە پەنگخوردووەکانی دەروونن)

ئەمانەش هەمووی لە ٣ بەشەکەی بیردۆزی شیکاریی دەروونی فرۆیدا زۆر لە مێژە هاتوون کە دەروون دابەشی ئاگا، نائاگا، پێش ئاگا دەکات، کە سوریالیزمەکان سوودێکی زۆریان لێ وەرگرتووەو تەنانەت ئەندرێ بریتۆنی رابەری رێبازەکە خۆی پزیشکی دەروونیی بوو، ئیتر لێرەوەو لای کاک ساڵح شیعر لا دەدات لە جەوهەرە سەرەکییەکەی و دەبێتە گۆڕەپانێکی ئەزموونی شیکارییە دەروونییەکان و  چەشەی ئەدەبی لەدەست دەدات وەك من نووسیومە:

(دوور لە چەشەی ئەدەبی)

 کە لە کۆتایشدا هەر ئەو دنیابینە شلۆق ناماقوڵە خوێنەر دەگەیەنێتە بڕوابوون بەو راستیەی کە ئەم دەقانە نیشانەو بەرەنجامی (بێهودەیی لە ئاسۆی تێڕوانین)دان وەك لە وتارەکەمدا نووسیومە.

ئەمە لەکاتێکدا ئەوەی کاک ئەعزەمی نووسیویەتی بەس بریتییە لە خوێندنەوەی راو تێگەشتنی خۆی بۆ ئەو دەقەی کاک ساڵح کە هەقی خۆیەتی چۆن راڤەی بکات و منیش هەر هەقی خۆمە بە جۆری ترو بە پێی تێگەشتن و ئەزموون و چەشەی خۆم بیخوێنمەوە.

لە کۆتایی نووسینەکەی ئەعزەمیدا گوتەیەکی زۆر جوان هەیە حەز دەکەم ئاماژەی پێ بدەم و تەواو هاوڕایی خۆم بۆ ئەو گوتەیە دەرببڕم کەوابزانم لە بەرژەوەندی ئەو جۆرە دەقانەی کاک ساڵح نیە کە نووسیویەتی:

(دەقێکی ئەدەبی کە بە هیچ کڵۆجێک نەخوێنرێتەوە بوونی نییە، ئەگەر وابوو، ئەوە دەق نییە، هەموو شتێکە جگە لە دەقی ئەدەبی) کەواتە دەفامینەوە سەبارەت ئەوەی دەقێك خراپیش بێت هەر شایستەی لێدوانە مادام بە دەقی ئەدەبی ناوبرا،ئەو کاتە دەتوانین لانی کەم لە هۆکانی لاوازییەکەی بدوێین، جا نازانم کاک ساڵح وەك زۆرێك لە شاعیرەکان لە سەروەختی پوکانەوەی لێشاوی بەهرە شیعرییە جوانەکاندا رووی کردووەتە ئەو جۆرە شیعرە سەمەرەو شیعرە سوریالیانە یان لە بەرەنجامی هەڵدانی کەسانێك  و گیرۆدەبوونی بەو وتەیەی خۆیەوە کە بانگەوازی جوودایی و تازەگەریی دەکات؟ ئەو پرسیارە بۆ خودی شاعیرو خوێنەرەکان جێ دەمێنێت.

تێبینی/

١- نووسینی ئۆتۆماتیك کە کاک ئەعزەمی ئاماژەی پێدا لە جەنگی جیهانی یەکەمدا لە لایەن رێبازی داداییەکانەوە هاتە بوون و پاشان سووریالیستەکان سوودیان لێ بینی.

.٢- ئەمە لینکی نووسینەکەی کاک ساڵح و ئاغای ئەعزەمییە:

 hawcharkh.net/30/06/2020/1956/

گەڕان بۆ بابەت