شرۆڤە

 وەرگێڕانى: رزگار جەبارى

ئەمڕۆ لە زمانى فارسیدا دوانزە هەزار شاعیرى خاوەن کتێب و هەفتا هەزار شاعیرى ئینتەرنێتى هەیە. یەکێکى دیکە لە کێشەکان دیارى کردنى بەردەرکى شیعرییەتە کە چلۆن نووسینى کەسێک لە ئینتەرنێتدا بۆ شیعر و ناشیعر دابەش بکرێت. من بە شیکارى شاعیرانى پۆست مۆدێرنى ئینتەرنێتى بە بەراوورد لەگەڵ شاعیرانى کلاسیک و نیمایى بڕێک لە تەکنیکەکانى پۆست مۆدێرنم هەڵکۆڵیوە. هەنگاوى دواتر دۆزینەوەى تەکنیکە ئەدەبییەکانى شیعرى ئیرۆتیکە.

ئیرۆتیزیم لە شیعرى فروغى فەروخزاددا

نووسینى: د.بیژەن باران

وەرگێڕانى: رزگار جەبارى

      ئەدەبیات یەکێکە لە پێشەنگەکانى مۆدێرنیزم، کە روخسارى جۆراوجۆرى هەیە. یەکێک لەو روخسارانە شیعرە، کە لە رۆژهەڵاتى ناویندا بۆ تێپەڕبوونى کولتوور بۆ نێو چەرخى مۆدێرنە زۆر بە ورووژم بووە. نەریتە ئەدەبییەکانى پێش مۆدێرن بەرەورووى شیعرى هەڵگرى مۆدێرنیزم دەبنەوە، کە سانسۆر دەبێتە ساتورى جیاکەرەوە.ئەوەش ئاشکرایە، لەو شوێنەدا کە ئەم بەرکەوت و بەرورووبوونەوەیە تیژ بووبێت، گۆڕانکارى خێراتر بووە.ملهوڕى و زۆردارى تەنها رۆشنبیرانى خودان ئیلتیزام کۆت ناکات، بەڵکو دەبێتە بەربەستى بەردەم  تیشکى بیروباوەڕە پێشکەوتووەکانیش.

     شیعرى ئیرۆتیک لە ئەدەبیاتى فارسیدا، نەریتێکى هەزار ساڵەى هەیە. بەڵام ئیرۆتیزمى ژنانە، نوێ و جددى بە فروغ دەستى پێکرد. رێبوارانێکى فراوانى هەیە، بە تایبەتى لە هەندەران و لەپاڵ کولتوورى پۆست مۆدێرنیزمى رۆژاوادا. قۆناغبەندى شیعرى فروغ، بەشێک لە شیعرەکانى کۆمەڵە شیعرى (تولد دیگر: لەدایکبوونەوەیەکى دیکە) دەگرێتەوە، کە لە نێو شیعرى ئیرۆتیکى ژنانەى فارسیدا خودان پیێگەى تایبەتە.ئەو  لە سێ کۆمەڵە شیعریى بەراییدا، بە تایبەتى (عێیان: یاخیبوون)، پاش گفتوگۆ گەردوونییە پڕ گوناهە خەیامییەکان لە فۆڕمى مەسنەویدا، لە فەردانییەتى ژنانەى خۆى وردبوویەوە. هەر زوو لە قۆناغى ئیرۆتیکەوە گەیشتە شیعرگەلى کۆمەلایەتى، ریالیست، پێشبینانەى وەکو (ڕیەهاى زمینى_ئایەتە زەوینییەکان_، دلم براى باغچە مى سوزد_دڵم بۆ باخچەکە دەسووتێت_، ایمان بیاوریم بە ڕغاز فێل سرد_باوەڕ بێنین بە سەرەتاى وەرزى سارد).

دەتوانین ئیرۆتیزمى شیعرى فروغ لە بگۆ، زمان، مۆد یان تەکنیکە ئەدەبییەکاندا شیکار بکەین. لەم توێژینەوەیەدا ئاماژە بە بڕێک پێناسە، کورتە مێژوو و نموونەگەلێکى شیعرى شاعیرانى پلە یەک و شیعرى فروغ دەکەین. فروغ لە قۆناغێکى تایبەتى ژیانى شاعیرێتیدا، رەهەندى ئیرۆتیزمى ژنانەى لە شیعرەکانیدا تاقى کردووەتەوە. بەڵام ویژدانى بێدار، تێڕوانى تیژ لە جیاکردنەوەى غەریزە کۆمەڵایەتییەکان، هەروەها بەشداریکردنى لە توێژینەوەکانى قوتابیانى زانکۆیى پێشکەوتوو لە ئەڵمانیا و ئیتاڵیادا، رەهەندى شیعرى خودان ئیلتیزامى لە کارە ئەدەبییەکانى فروغدا زاڵ کرد. هەندێجار گالتەجاڕى و فۆلکلۆرى تارانیشى کرد بە تام و چەشەى شیعرە کۆمەڵایەتییەکانى. بۆ نموونە. بەهەر هۆیەک بێت، پێشبینى هەستیانە و دیتنانە (Clairvoyance)ى ئەو لە هاتنى شۆڕشدا جیاواز بوو لەگەڵ سوڵتانپوور کە لەرووى ئایدیۆلۆژیى بیروباوەڕییەوە لە شیعرەکانیدا بانگەشەى سەرکەوتنى شۆڕشى دەکرد.

      *پێناسەکان:

        دەتوانین وەسفى شێوازى جەزبە و نزیکى دوو تاک لە یەکترەوە  لە رووانگەى زەمەنى و ئاکارییەوە بۆ سێ جۆر دابەش بکەین. ئەگەر ئەم دوو تاکە لێک دوور بن، گوزارشتى دوڕدۆنگى نێوان فیکر و پێست ئەوا دەبێتە لیریک.ئەگەر لەگەڵ یەکتردا بن، ئەوا وەسفەکەیان دەبێتە ئیرۆتیک. ئەگەر لە چرکەساتى جووتبووندا بن، ئەوا گوزارشتەکەیان دەبێتە پۆڕنۆمى. کەواتە وێناى جوانیى جنسى لە دووریدا لیریک، لە نزیکى خەڵوەتیانەدا ئیرۆتیک و لە رووتى، شرۆڤەى ئەندامەکانى لەش و کردارى دانانى تۆوى مرۆیى پۆڕنۆمییە.

      شیعرى ئیرۆتیک گوزارشتى نێوان دوو لایەن، نێوان دوو قۆناغى لیریک و پۆڕنۆگرافیکە. شیعرى لیریک وەسفى جەزبەیە لە مەوداى دوورى نێوان دوو لایەن. ئەم شیعرانەى دادێ نموونەگەلێکى ئەمجۆرەن، لە غەزەلەکانى حافز وەکو:         

زلف آشفتە و خندان لب و مست    

پیرهن چاک، غزل خوان ێراحى در دست

   واتە: (زوڵفى پەرێشان و لێو بەخەندە و مەست...کراس هەڵکردوو، غەزەلخوێن و پیاڵە بەدەست). هەروەها شەوانەکانى شاملۆ وەکو:

 دوستش مى دارم  

 چرا کە مى شناسمش   

بە دوستى و یگانگى

  واتە: (خۆشم دەوێ...چونکە دەیناسم...بە خۆشویستن و یەکبوون).

     شیعرى ئیرۆتیک وێناى نزیکیى دوو لایەنە هاوکات لەگەڵ هەڵسوکەوتى سەرجێیدا، بڕێک لە چوارینەکانى خەیام وەکو :

    مى باید و معشوق و بە کام ڕسودن

    واتە: (مەى پێویستە و یار و بە ئارەزوو سرەوتن). هەروەها بڕێک لە شیعرەکانى فروغ لەم جۆرە شیعرەن:

 در سکوت معبد هوس

 خفتەام کنار پیکر تو بیقرار

   واتە: (لەنێو بێدەنگى پەرستگاى هەوەسدا...لە تەنیشت جەستەى تۆوە، بەبێ ئارامى خەوتووم). شیعرى پۆڕنۆ  خستنەرووى ناو و کردارەکانى پەیوەست بە جووتبوونە، بڕێک لە دێڕە شیعرییەکانى سەعدى، مەولانا، ئیرەج میرزا لەم ریزەدان. پێگەى بابەت لە وەسفدا بۆ شاعیر، کاریگەرە. بۆ نموونە: سەعدى لە سەر لایەنى جەزابى دەرباریانە، شیعرى لیریک دەنووسێت، بەڵام لەسەر لایەنى جنسى، ئاسایى شیعرى ئیرۆتیک یان پڕنۆگرافیک دەهۆنێتەوە.ئەوە ئاشکرایە کە شیعرى ئیرۆتیک و پۆڕنۆ بە هۆى رەچاوکردنى نەریتەکانى کۆمەڵگا و دوورەپەرێزى و پارێزکارى پێنووس کە سەربە  قۆناغى گەشەکردنى کۆمەڵایەتییە، خودان دەوڵەمەندییەکى زیاترن لە بەکارهێنانى خوازە، جێگرەوە،  هێما و ئاماژەکان، بۆ رێ بزرکردنى جیاکارییەکانى کۆمەڵگا.

     بۆ نموونە: لە گوڵستانى سەعدیدا، دەروازەى پێنجەم، لەبارەى ئەوین و لاوێتیەوە، حیکایەت و شیعرگەلێک هەن، کە  هەشت سەد ساڵە لە ئێران لە زیادبووندا بووە، بەڵام بەرێز فروغى لە چاپى کولیاتى سەعدیدا بە هۆى سانسۆرى دەوڵەتییەوە بە ناوى دوورەپەرێزى گشتیى سەدەى بیستەم، لە تاران لاى بردن. ئەمڕۆ لە ئینتەرنێتدا ئەم دێرە ساتوربەرکەوتووانە پێشکەشى هەموو جیهان دەکرێت. دەفتەرى پێنجەمى مەولاناش هەڵبەست و پەخشانێکى ئەودیویى لیریکى تێدایە. هەڵبەتە ریسالەى دڵگوشاى عوبێدى زاکانى گێڕانەوەیەکى فراوانى تێدایە کە شرۆڤەى حوجرە، قوتابخانە و جوانیناسییە لە بەسرە، کوفە و بەغدادا.

      لە جومگەیەکى شیعریدا، رەگەزى بگۆ و رەگەزى بابەت چوار دۆخ دروست دەکەن. ئەم چوار دۆخە لێکدانییەى نێوان رەگەزى بگۆ و بابەت لە شیعرى ئیرۆتیکدا بەمجۆرەن:

1.         بگۆ نێر_ بابەت نێر، نموونە لە حافزەوە:

من با کمر تو در میان کردم دست.

 واتە: (من بە کەمەر و داوێنى  تۆ، دەستم خستە نێوانەوە). حافز لە روواڵەت و ئاکاردا وەسفى مەعشوق دەکات:

 فریاد کە از شش جهتم راە ببستد

ڕن خال و خگ و زلف و رخ و عارچ و قامت

واتە: (هاوار کە لە شەش لاوە رێگایان گرتووم...ئەو خاڵ و هێڵ و زوڵف و رووخسار و باڵایە)

یان: ماجراى من و معشوق مرا پایان نیست

     ڕنچە ڕغاز ندارد نبژیرد انجام

واتە: (سەرگورشتەى من ویار کۆتایى نییە...ئەو شتەى سەرەتاى نییە کۆتایى وەرناگرێت). وێڕاى باڵادەستى ئەدیبان بەسەر زمانى عەرەبیدا، (ە)ى مێ لە وشەى مەعشوقە کەوتووە،  نێرینەکەى واتە (مەعشوق) بەکار دەبرێت. بەڵام لە وشەى (چعیفه) ماوەتەوە. ئەم گومان دروستکردنە بە ئەنقەستە بەهۆى نەبوونى راناوە رەگەزییەکان لە زمانى فارسیدا بووەتە هۆى ئەوەى بڕێک ناوە مێینە عەرەبییەکان بە شێوەى نێر یان بەشێوەى گشتى بەکار بهێنرێن.

2.         بگۆ نێر_ بابەت مێ، نموونە لە نیزامییەوە:

میانش درەى ژرف بود

             سم ڕهویى ماندە بر برف بود.

          واتە: (لە داوێنیدا دۆڵێکى قووڵ بوو...سمى مامزێک لەسەر بەفر مابوویەوە).

3.         بگۆ مێ _بابەت مێ، یان شاعیرى ژن لە ئاماژەکردن بە خۆىدەڵێت:

 دیدم کە پوست تنم از انبساگ عشق ترک مى خورد. فروغ فرخزاد،(تولددیگر).

واتە: (بینیم  کە پێستى لەشم لە شادومانى ئەویندا قلێشى تێدەکەوێت)

4.         بگۆ مێ_ بابەت نێر، نموونەى مەولەوى، بگۆ کچێکە لەگەڵ باوکى دەدوێت:

ڕتش و پنبە است، بى شک مرد و زن.

واتە: (ئاگر و پەموون بێ گومان پیاو و ژن). نموونە لە فروغەوە:

 شانەهاى تو

همچون ێخرەهاى سخت و پر غرور

موج گیسوان من در این نشیب

 سینە مى کشد چو ڕبشار نور. (عێیان)

واتە: (شانى تۆ...وەکو گاشەبەردە پتەو و پڕسەرکەشەکانەیە...شەپۆلى زوڵفەکانى من لەم نشێوەدا...بەسەر سینە دەکشێ وەکو تاڤگەى تیشک).

   سەعدى و حافز نموونەگەلێکى باڵاى دوو جۆرى یەکەمن. فروغى فروخزاد نموونەى چوارەمە. سافۆ، شاعیرى یۆنانى سەدەى حەوتەمى بەرلە زایین نموونەى جۆرى سێیەمە. لیریک لە وشەى (Lyre) چەنگ، هارپ، قیسارە، ئامێرى ژێدارى بچووکەوە داتاشراوە، واتە ئەو شیعرەى لەگەڵ ژەنینى چەنگلیر خوێندراوەتەوە. لەم نموونە شیعرییەى دادێ، سافۆ ناوى ژنێکى جنسى دەبات کە وەکو موسەکان (Muses) نەمرى، پەیوەندییەکى بە خواوەندە ئاسمانیەکانى ماناوە نییە.موس رەگى وشەى موسیقا، بە واتاى خواوەندى سروشى ئاوازى خۆش دێت.لیدیاش ئاسیاى بچووک، نیمچە دوورگەى تورکیاى ئەمڕۆیە، لەرۆژهەڵاتى یۆنان، بەرهەمەکانى سافۆ لە یاداشتە ئەدەبییەکاندا لە شێوەى پارچە و چەنددێڕى ماونەتەوە. چەند دێرێک لە شیعرى تکاى سافۆ:

بگەڕێوە بەرەو لاى من، گۆنگیلا، ئەمشەو

 تۆ، ئەى گوڵى من، لەگەڵ چەنگە لیدیاییەکەى خۆم...

دووبارە بگەڕێوە بەرەو لاى من:

لێرە لە نێوان هەموو ژنەکاندا دەخوازم تۆ ببینم.

   * کورتە مێژوو:

    لە مێژوودا، شیعرى ئیرۆتیک بە زۆرى لە تێڕوانینى نێرەوە بووە. سافۆ، لەدایکبووى دوورگەى لیزبۆس لە یۆنانى سەدەى حەوتەمى بەرلە زایین شیعرى ئیرۆتیکى ژنانەى بە وێنەگەلێکى پتەو، زمانێکى سادە، مۆسیقییەکى پەیڤدار، بە یەکێک لە زاراوەکانى یۆنان هۆنیوەتەوە. تا ئەو شوێنەى کە ئەفلاتوون لەبارەى ئەم شاعیرەوە دەڵێت: ((بڕێک دەڵێن خواوەندەکانى مۆسیقا نۆن، حەیف بیرکورتن! سافۆ خەڵکى لیزبۆس دەیەمیانە)). لە فەرهەنگى رۆژاواى مۆدێرندا جازبەى نێوان دوو ژن بە لیزبینیزم ناوزەد دەکرێت. کە داتاشراوى لیزبۆسە.

    لە شیعرى هەزارەى فارسیدا، شیعرى ئیرۆتیک تایبەت بە پیاوان بووە. هەروەها لە شاعیرانى ژندا دەتوانین دێڕ، تەرکیب، ئاماژەگەلى کەمڕەنگ بە هەستى ژنانەوە بدۆزینەوە، بەڵام بەزۆرى ئەم بەرهەمانە لە رووانگەى رەگەزەوە نێرەموکن. لە شیعرى لیریک و ئیرۆتیکدا، ئاسایى بگۆ _من_، کەسى یەکەمى تاکە، کە شیعرەکە تایبەتیتر دەکات، بگۆى کەسى سێیەمى تاک شیعرەکە ناتایبەتیتر دەکات. پەروین نموونەیەکى شکۆدارى جۆرى شیعرى ناتایبەتى و فێرکارییە، بۆ نموونە:

روزى سیر گعنه بە پیاز زد

 کە تو مسکین چقدر بدبویى!

   واتە: (رۆژێک سیر تانەى لە پیاز دەدا...کە تۆ ئەى داماو چەندە بۆن ناخۆشى!).

    لە مێژوودا دەتوانین ناوى ئەم شاعیرە ژنانە بهێنین: رابیعە لە سەدەى چوارەمى کۆچى، مەهەستى لە سەدەى پێنجەمى کۆچى، جیهان مولک خاتوون هاوچەرخى حافز لە سەدەى شەشەمى کۆچى، پادشا خاتوون، فەرمانڕەواى  کرمان لە سەدەى حەوتەمى کۆچى، بیجە مونەجمە هاوچەرخى جامى، جەمیلە ئەسفەهانى  لە سەدەى نۆیەمى کۆچى، کچى هیلالى ئستەرئابادى لە سەدەى دەیەمى کۆچى، رەشحە کچى هاتفى ئەسفەهانى، عفەت نسابە لە شیراز، گەوهەر قاجار نەوە و شاه بیگم کچى فەتحعەلى شا لە سەدەى  دوانزەیەمى کۆچى، گاهرە قورەتولعەین کە لە وڵامى ناسرەدین شادا دەنووسێت:

   تو و ملک و جاە سکندرى     من و رسم و راە قلندرى

    اگر ڕن نکوست تو در خورى   وگر این بداست مرا سزا

   واتە: ( تۆ و سامان و پایەى ئەسکەندەرى...من و نەریت و شێوازى قەلەندەرى...ئەگەر ئەوەیان چاکە ئەوا تۆ شایستەى...و ئەگەر ئەمەیان خراپە من شیاوى سزام). وڵامەکەى بوو بەهۆى شەهیدبوونى.

    لە شۆڕشى مەشروتەدا شاعیرانى ژن بەم شێوەى خوارەوەن: فەخرولئەعزەم ئەرغون_دایکى سیمینى بەهبەهانى، بەدرى توندەرى، فەسڵبەهارى قاجار، مەهتاج رەخشان، ژاڵە قائم مەقامى کە بەرلە  نیما شیعرى تێکشاو واتە ئەدەبیاتى ناهاوکێشى دارشت. دواى مەشروتیە دەبێت ناوى  حەمیدە سپەهرى_داپیرەى سوهرابى سپەهرى و پەروین ئیعتسامى ببەین.

     لە ئیرۆتیزمى مۆدێرندا بگۆى ژن خەریکى وەسفى کەڵکەڵەى خود و بابەتى بەزۆرى پیاوە، بەڵام هەندێجاریش ژن. لە چەرخى مۆدێرندا پێگەیشتنى شیعرى ئیرۆتیکى ژنانەى جۆرى چوارەم، بگۆ مێ و بابەت نێر، بە فروغ لە دەیەى چلى هەتاویدا دەستى پێکرد. ئەو بە هێما و تاپۆشکێنى، ئیقرار بە تاوان، پۆزشخوازانە لە شیعرى نێر، تێڕوانینى بگۆى ژنانەى لە بەرهەمە بەراییەکانیدا خستەروو. لەبەر مەترسییەکانى کات_شوێنى، شیعرە ئیرۆتیکییەکانى فروغ لە شێوەى هێمایى، کریپتیک و هاوکات لەگەڵ پچڕان لە وێنەدان، لە کەشێکى لاڵیدا وێنایان دەکەن.

      نوێکارییەکەى فروغ تەکاندەر بوو. پایەکانى تۆوى گەورەکانى شیعرى فارسى بەلەرز هێنا، بوو بە بوومەلەرزەیەک بۆ هەرەسهێنانى کۆشکى باوکسالارى و تێڕوانینى نێر لە شیعرى فارسیدا. لە پاش فروغ یان هاوکات، سیمینش لە چوارچێوەى نەریتیدا دەمى لە چێژى ژنانە دەدا. ئەم دووانە لە بڵاوکراوەکانى دەیەى چلدا بۆیەکەمجار پرسى تێڕوانین و ئارەزووەکانى لایەنى بێدەنگى هەزاران ساڵەى چێژى جەستەیى و رەگەزییان لە ئێراندا خستەروو.

     فروغ لەگەڵ ئەم نوێکارییەدا خواستى لایەنى بەرامبەر لە شیعرى سەرجێَیدا، شیعرى جەستەیى  جەستەخوازى لە تێڕوانینى بگۆى ژن لە کۆمەڵگادا جێ کردەوە.کۆشکى شیعرى ئیرۆتیکى هەزار ساڵەى فارسى بوومەلەرزەى تێکەوت. بۆ یەکەمجار لە کۆڕەکانى تۆوى گەورەکاندا، نێرینەیى شیعرى فارسى پەلکێشى قەیران و گۆڕەپان کرا.  پیاوە شاعیرانى موعتادى ئەو چەرخە هەووان کەوتنە گومان و ترسەوە. لە ژێر لێفەى کۆڕەکانى بەنگ، مەشروب و سەرجێییەکانى پیاوى شیعرەوە، لایەنى بەرامبەر راپەڕیوە، راست بووەتەوە، نمایشى بازوو دەکات، هەناسەى هەڵکێشاوە، خەباتخوازانە، بێدەنگیى ژنانەى  هەزار ساڵەى لە شیعرى نێرى فالاسیدا شکاندووە. لەوە بەدواوە ژن نەک تەنها بە هاوارکردنەوە بەڵکو بە قیتبوونەوەوە لە کۆمەڵگادا، داواى بەشى خۆى لە چێژى سەرجێیدا کرد.

      رەگەزخوازى لە شیعردا دەتوانین لە سێ بەشدا شى بکەینەوە:

    1.بگۆ

    2.زمان

    3تەکنیکە ئەدەبییەکانى ئیرۆتیک

دەتوانین زنجیرەى ئیرۆتیکیش قۆناغبەندى بکەین:

1.جەزبەى دوو لایەن لە مەوداوە بە ئاراستەگیرى سەرجێیدا، فروغ دەڵێت:

 از تو تنهاییم خاموشى گرفت

 پیکرم بوى هماغوشى گرفت.

   واتە: (لە تۆوە تەنیاییم کوژایەوە...جەستەم بۆنى هاوئامێزى گرت). حافز یان شاعیرێکى دیکە دەڵێت:

   نیمى از رخ بنمود و خمى از ابرویى

    وسگ ماە، تماشاى هلالى کردیم.

   واتە: (نیوەى روخسارى نواند و کەوانەیەک لە ئەبرۆ...لە ناوەراستى مانگدا تەماشاى هیلالمان کرد).

2.پێشوازى موغازەلەى پەیڤى و پێستى، دیسانەوە فروغ:

 اى لبانم بوسەگاە بوسەات

 خیرە چشمانم براە بوسەات

  واتە: (ئەى لێوەکانم شوێنگەى ماچت...چاوەکانم ئەبڵەقى رێگاى ماچت).

3.بەیەکگەیشتن بە نموونەیەکى دیکەى فروغ:

 اى تشنج هاى لژت در تنم

اى خگوگ  پیکرت پیراهنم  

     واتە: (ئەى گرژبونەکانى چێژ لە جەستەمدا...ئەى هێڵەکانى جەستەت کراسى من).

     4.ئارامى و چاودێرى بە نموونەیەک لە فروغەوە:

    اى نگاهت لاى لایى سحربار

    گهوارەى کودکان بیقرار

   واتە: (ئەى نیگات لاى لایەى جادوویى...لانکەى منداڵانى بێ ئارام).رەنگە مەبەست لە منداڵانى بێ ئارام سینە بێت.

بگۆ، لە هەرەمدا دەبینرێت نەک دیمەن، وەسفى دیمەنى شیعرى دوو تەوەرى هەیە:

   1.تێڕوانینى بگۆ نەک بابەتەکانى نێو دیمەن،

   2.مەوداکانى نێوان بابەتەکان لە یەکترەوە،

   تەوەرى یەکەم وەسفى رووکەشانەى بەشەکانى دیمەنەکە دیارى دەکات. تەوەرى دووەم هەڵسوکەوتى توخمەکانى ناوەوەى دیمەنەکە سەبارەت بە یەکتر چاودێرى دەکات.

    شیعرى ئیرۆتیک دوو تێڕوانینى بۆ بگۆى پیاو و ژن لە پێناسەى بابەتى ژندا هەیە.

    1.بگۆى پیاو، وەسفى ژن دەکات. لە بڕێک لە جومگەکانى فیردەوسى، نیزامى، ئیرەج میرزا تێڕوانینى یەکەم خراوەتەروو. بۆ نموونە وەسفى فیردەوسى لە ئاوێزانبوونى زاڵ و روودابە، تەهمینە و رۆستەم هاوکاتە بە خوازە و هێماگەرى:

 ز دیدنش رودابە مى نارمید         بە دزدیدە در وى همى بنگرید

بدان شاخ و بال و بدان فر و برز     کە خارا چو خار ڕمدى زو بە گرز

همى بود بوس و کنار و نبید       مگر شیر کو گور را نشگرید؟

 واتە: (لە بینینى روودابە نەدەسرەوت...بە دزییەوە تەماشاى دەکرد...بەو چڵ و باڵ و بەو فەڕ و جوانى و شکۆوە...کە بەردى پتەو ورد دەبوو بە گورزى ئەو...ماچ بوو و دارى سیدرە و شەرابى خورما...)نبید= شەرابى خورما، (شگرید=؟) ئەم تێڕوانینە نەریتێکى هەزار ساڵەیە.

   2.بگۆى ژن لە شەهوەت، ئارەزوو، هەستى پێستى خۆى دەدوێت. ئەم تێڕوانینەى دووەم بۆ یەکەمجار فروغ بە جددى و بە تازەوە خستییەروو.

کەواتە بەزۆرى لە شیعرى کلاسیک و نوێدا بگۆ نێر بووە، تەنها لە شیعرى مۆدێرندایە کە پێوەرە فەردییەکان لە کۆمەڵگادا بەرز دەکرێنەوە. ژنان لە رێگاى خوێندنى زانکۆیى  بۆ رایى کردنى کۆمەڵگا ئامادە دەبن. بە تێڕوانین بەم گەشەکردنە کۆمەڵایەتییەى تاک، شیعریش ئەم فەردانییە بلورێن و بەرجەستە دەکات. گوزارشتى شاعیرانە ژێرخانى فیکرى فەردى تایبەت وەردەگرێت، بە پێڕەوى لە شێوازێکى ئەدەبى کە لە مێژوو و نەریتەوە بە شاعیر ماوەتەوە. لە شیعرى ئیرۆتیکى کلاسیکیدا، بگۆى پیاو دەپەرژێتە سەر وەسفى تاسەى خۆى و بابەتى بە گشتى ژن_بەڵام هەندێجاریش تازەلاوى نێر_.

     بڕێک لە غەزەلەکانى حافز نموونەى باڵاى هەر دوو بابەتەکەن. بە وتەى دوکتۆر سیروس شمیسا، ئەوینبازى لە ئەدەبیاتى فارسیدا،سەبارەت بە بڕێک لە دێڕە شیعرییەکانى سەعدى و مەولانا نموونەى ئێرۆتیکى ناهیسرۆن. شیعرى پەروین لە رووانگەى رەگەزییەوە بەزۆرى نێر یان نێرەموکە. لە شیعرى نوێدا فروغ نموونەى بەرزى جۆرى هیسرۆ و چەند شاعیرێکى مێ لە هەندەران، نموونەى جۆرى بەرامبەرن. دەبێت ئەوەیشى بخەینە سەر کە تێڕوانینى ژنانە لە شیعرى فارسیدا بۆیەکەمجار فروغ برەوى پێدا.

      لە شیعرى ئاتۆبیۆگرافیکدا شرۆڤەى حاڵى خودە. شیعرى جەستەخوازى فروغ لە جۆرى دووەمە، بڕێک لە بەرهەمەکانى هەندەران لە شیعرى لیریک یان ئیرۆتیکدا لە جۆرى دووەمن. بۆچى ئەم جیاوازییە هەیە؟ یەکێک لە سیماکانى بگۆى کەسى یەکەمى تاک، نزیکیى تێڕوانینێتى بۆ دیمەنى گێڕانەوە، چونکە "من" بگۆ لە نێو دیمەندا ئامادەیە. نزیکیى دوو لایەن لەیەکترەوە بە بگۆى کەسى یەکەم و دیالۆگى دوو کەس بە ئاوازێکى فەرماندەرانە، زنجیرەى شیعرییەکە بە دراماتیک دەکات.

   فروغ کەسایەتییەکى رۆمانتیکى ئایدیالیستى هىبوو. ئەو لە کۆمەڵگاى پێش مۆدێرنى باوکسالارى دوورەپەرێزحوازدا، گوناهکار بە بزوێنەرى ترسەوە لە تاران دەژیا. بە شێوەیەکى بنەڕەتى یەکێک لە مەرگەساتەکانى زۆردارى، پەروەردەى کۆمەڵێ تاکى ئایدیالیستە لە کۆمەڵگادا. لە کۆمەڵگاى ئازادى رۆژاوادا، تاک لە منداڵى و تازە لاوێتییەوە پێگەى واقیعى خۆى لە نێوان هەمووان و هاوجۆرەکاندا بەدەست دێنێت، کەسایەتییەکى واقیع بین بەدەست دێنێت. بۆیە شاعیرى ئێرانى لە رۆژاوادا، بە پێى یاساى دەفرە بەستراوەکانى پاسکال کە شلەکانى پەستان لە دەفر دەگوازێتەوە، دەکەونە ژێر کاریگەرى ژینگە و یاساکانى رۆژاوا. کۆمەڵە رەهەندێکى کەسایەتییان پراگماتیک دەبێت. ئەوان لە کۆمەڵگاى سکولارى مۆدێرندا لە نێو کولتوورى روون و پۆست مۆَدێرندا بە ئازادى رەهاى تاک لە رۆژاوا دەژیت. بۆیە جیاوازى ئیرۆتیزمى فروغ لە تارانى دەیەى سى لەگەڵ شاعیرانى هەندەران لە رۆژاواى سەدەى بیست ویەکەمدا جیاوازى ژینگەى کات_شوێنییانە کە لە شیعردا دووبارە بەرهەم دێتەوە.

     *زمان:

     ئایا شیعرى ئیرۆتیکى بگۆى ژن زمانێکى جیاوازى لەگەڵ بگۆى پیاودا هەیە؟ ئایا ئیرۆتیزم راڕەوى پێگەیشتنى هەیە؟ جۆرى سەدەکانى ناوین لە جۆرە مۆدێرنەکەى جیا دەکرێتەوە؟ ئایا شیعرى لیریک، ئیرۆتیک، پۆڕنۆگرافیک بە پێى سێ قۆناغى لاوێتى، کامڵى و پیریى شاعیرە؟ پەیوەندى نێوان شیعر لەگەڵ پێگەى لایەنى بەرامبەر لە گوزارشتى شیعریدا چۆنە؟ ئەوە ئاشکرایە کە ناوى بڕێک لە ئەندامانى جەستەى پیاو لەگەڵ ژندا جیاوازن. لە شیعرى شرۆڤەى_حاڵى خوددا بگۆ بەناوهێنانى ئەندامەکانى جەستەى خۆى، رەگەزى خۆى ئاشکرا دەکات. بۆ نموونە قەنافیزى مووى سەرى پیاو و زوڵفى مووى سەرى ژن. ناوى بەشەکانى پۆشاک وەکو داوێن، عەبا، لەچک، کەمەربەند رەگەزى بگۆ ئاشکرا دەکات، هەڵبەتە لە چەرخى مۆدێرندا ئەم جیاوازیانە لە کەمیدان.

     فیکر_زمانەوانییەکانى سەردەمى منداڵى لەگەڵ سۆزە دایکانییەکان لە یادگەى تاکدا ئاوێزان دەبن. لە چرکەساتى جووتبووندا تاک تێکەڵ بە رابردوو و منداڵى خۆى دەبێتەوە و دەکەوێتە ئاخ و ئۆف. وشەگەلى بەربەرى لە گەرووى دەردەپەڕێت، زمانى منداڵیى سادە لە گوزارشتکردندا دەردەکەوێت. فروغ لە شیعرى_(دیوارهاى مرز: دیوارەکانى سنوور) لە (تولد دیگر)، چرکەساتى جووتبوون بە وێنەى دەنگیى ریتمییانەى دەشتەکی دەگوازێتەوە:

     تام تام گبل سیاهان

    در هوهوى قبیلەى اندامهاى من

    واتە: (تەپ تەپى تەپڵى رەشان...لە نێو هۆهۆى هۆزى ئەندامەکانى من).

    زمانى ئەدەبى لە سەدەى بیستەمدا هەوڵى دا لە زمانى گفتوگۆى رۆژانە نزیک بێتەوە. ئەدەبیاتى مۆدێرنى فارسى لەسەر بنەماى ئەم بنچینەى نزیکایەتى گوزارشتکردن لە زمانى گفتوگۆوە، تارانییە. خودى ئەم لاخوازییەى روون گوزارشتکردنە بە زمانى گفتوگۆى رۆژانە لە ئەدەبیاتى مۆدێرنى فارسیدا، هەڵگرى رەوتى ژێرینەى تیلنیشانى نزیکایەتى گوزارشتى ئاخاوتەیى لە هزر_زمانەوانییەوە ، لە مێشکى نووسەردا. ئەم نزیکایەتییە لە بەکارهێنانى  گفتۆگۆى رۆژانەوە، نووسەرى لە نەریتە ئەدەبییەکان دوور کردووەتەوە، گوزارشت بەرەو کەسایەتى فەردى نووسەر دەهاژوێت. بۆیە فرەشێوازى فەردى لە نیوەى سەدەى بیستەم و سەرەتاکانى سەدەى بیست ویەکەمدا پەرە دەستێنێت. شێوازى نووسینى ئال ئەحمەد و چوبەک جیاوازى زۆرى لەگەڵ هیدایەت و جەمال زادەدا هەیە. لە کاتێکدا شێوازى نووسینى هیدایەت و جەمال زادە جیاوازى زۆرى لەگەڵ نووسەرانى پێش شۆڕشى مەشروتەدا هەیە.

       لە هزر_زمانەوانیدا رستەسازى بە پەیڕەوى لە سۆز، بایەخى زانیاریى و بەرتەسکى کات دەخرێتەروو، نەک لەسەر بنەماى رێسا دەستوورییەکانى سەڕف. لە هەڵبژاردن و چنینى وشەکانیشدا رەهەندى تیلنیشانى (Connotation)ى وشەکە دەخرێتە سەر رەهەندى شەفافى کتێبى (Denotation)یەکەى. خەزێنەى زمانەوانیى یادگەى نووسەر بەرهەمى ئەزموونى کەسێتى و راستەوخۆى خودى نووسەرە. بۆیە  هزر_زمانەوانى بە توندى فەردییە، بەڵام گوزارشتى ئاخاوتەیى کۆمەڵایەتى پەیڕەوى لە دەستوور دەکات. ئەم هەڵبژاردنەش کاریگەرى هەیە بەسەر بێ بەشبوونى وشەکانى هاوسا لە دەربڕیندا. کەوتە رەهەندى فەردى زاراوە  و پێکهاتنى ئاخاوتەیى لە گوزارشتى گفتوگۆى رۆژانەدا، زیاتر لە رەچاوکردنى رێسا دەستوورییەکانى ئەدەبیاتى نەریتى کلاسیکە.

     هەڵبەتە لە رۆژنامەگەرییدا ئەم جیاوازییە کەسێتییانەى نێوان نووسەران دەڕەوێتەوە. بە پێچەوانەوە لە سیناریۆى شانۆیى و فیلمدا جەخت لەسەر ئەم جیاوازییانەى شێوەزار دەکرێتەوە. خاڵى گرینگتر هەڵڕشتنى سۆزە لەنێو پەیڤى نزیک بە هزر، کە راستگۆیى شاعیر دەگەیەنێتە شوێنگەى دەرکەوتن. هەندێجار لەبرى فرمانێکى باو، بە پێکهاتنێکى تازەى فرمانەکان، واتاى دێڕە شیعرێک دەبێت بە ئیرۆتیک.

     تەکنیکە ئەدەبییەکان:

 تەکنیکە ئەدەبییەکانى شیعرى ئیرۆتیک چى هاوبەشییەک یان جیاکارییەکى لەگەڵ جۆرەکانى دیکەى شیعردا هەیە؟ شاعیرانى گەورەى وەکو رودەکى، فیردەوسى، نیزامى هزرە ئیرۆتیکییەکانى (پیاو_چەق، مەیل_نێرینەکان)ى خۆیان چۆن دەربڕیوە؟ شیعرى ئیرۆتیکى بڵاوکراوەى دەیەى چل لەگەڵ گوشارى سانسۆرى دەوڵەتى و کۆمەڵایەتى، شیعرێکە لەگەڵ چینەکانى "جێنشینى و هاونشینى" سوسیرییە. ئەم دوو چینە پەیوەندییان بە بیرکردنەوەوە هەیە، لەبەرامبەر سەڕف و نەحوى دەستووریدا بە نەریتى ئەدەبى دیارى دەکرێن. ئەم دوو تەوەرە زمانەوانى سوسیرییە، لێکچوون و هاوسێیەتى/ هەم لە هەڵبژاردنى وشەکان لە ئەفڕاندنى ئەدەبیدا هەم لە توێژینەوە و رەخنەى ئەدەبیدا بەکاردەهێنرێن. لە بەرهەمهێنانى سۆفتى ئەدەبیاتدا لە رێگاى ئامێرە دیجیتاڵەکان و پەخشى ئینتەرنێتى دەیەى هەشتاکانەوە، بڕگەیەکى ئەدەبى دەکرێت زۆر نزیک بێت لە هزرى نووسەرەوە.  بەڵگەیەکى سەرەکى، نەبوونى سانسۆر و نەمانى تۆوى ئەشرافییەتى ئەدەبى چاودێرانى نەریتەکانە، کە میدیاکانى سەدەى بیستەم  میراتى ئەوان بوو. ئینتەرنێت بە خێرایى نووسین نووسینەوەى هزر، نەبوونى سانسۆر، پەخشى زیندوو لە جیهاندا گۆڕانکارییەکى مەزنى لە دەبیاتدا بەدى هێناوە.

     تەکنیکە ئەدەبییەکان لە شیعرى کلاسیکدا بە عەروز و لە مۆدێرندا نیمایى فارسى نووسراوەنەتەوە. لە کاتێکدا کە شیعرى پۆست مۆدێرن هاوشان بە ئامێرە دیجیتاڵەکان هێشتا شى نەکراونەتەوە، تەکنیکەکانى دیارى نەکراون. یەکێک لە کێشەکانى ئەدەبیاتى پۆست مۆدێرن قەبارە گەورەکەى ئەم ئەدەبیاتەیە، ئەمڕۆ لە زمانى فارسیدا دوانزە هەزار شاعیرى خاوەن کتێب و هەفتا هەزار شاعیرى ئینتەرنێتى هەیە. یەکێکى دیکە لە کێشەکان دیارى کردنى بەردەرکى شیعرییەتە کە چلۆن نووسینى کەسێک لە ئینتەرنێتدا بۆ شیعر و ناشیعر دابەش بکرێت. من بە شیکارى شاعیرانى پۆست مۆدێرنى ئینتەرنێتى بە بەراوورد لەگەڵ شاعیرانى کلاسیک و نیمایى بڕێک لە تەکنیکەکانى پۆست مۆدێرنم هەڵکۆڵیوە. هەنگاوى دواتر دۆزینەوەى تەکنیکە ئەدەبییەکانى شیعرى ئیرۆتیکە.

      بۆ نموونە، جومگەیەک لە شیعرى (جفت)ى فروغ، کتێبى (تولد دیگر)، بڕگە بڕگە و شى دەکرێتەوە:

      نفسها...نفسها...نفسها

     و ێداى ڕب

     کە فرو مى ریزد قگره قگره قگره  از شیر

    بعد دو نگقه ى سرخ

   از دو سیگار روشن.

    واتە: ( هەناسەکان...هەناسەکان...هەناسەکان...و دەنگى ئاو...کە دەڕژێت دڵۆپ دڵۆپ دڵۆپى شیر...پاشان دوو خاڵى سوور...لە دوو سیگارى داگیرساو). لەم جومگەیەدا  بە رەچاوکردنى پارێزکارى گشتى، تەکنیکەکانى تەعلیق...هەر دوو سیمبوڵى شیر و دڵۆپەکانى ئاو، پچڕانى زەمەنى بەکار دەهێنێت.لەم جومگەیەدا پچڕانى شیعر لە سڕینەوە، لەگەڵ پشوودا لە شێوازى وێنەى دیمەنى شیعرى واتە دوو کەس لەسەر جێى جووتبووندا، ئەنجام دەدرێت. تەواو چەشنى ئەو جیاکەرەوەیەى کە دێڕە نایابەکان بە ماجیکى رەش هێڵیان بەسەردا دەکێشێ تاکو نەخوێندرێنەوە، فروغ ئەم دێڕانە کە لە زەینى خۆى و خوێنەردان، پووچەڵ کردووەتەوە لە درێژەدان بە وێنەى دیمەنى (قێر: )ى دەرچوو، بۆ زنجیرەى دیمەنى دواتر باز دەدات. بازدان لە رووداوەکانى نێو سەرجێ لەگەڵ چەند خولەکێک  کارەبابڕان، تاریکى (Blackout) بۆ چەند چرکە ساتێکى دواتر، واتە کێشانى سیگار.ئەم تەکنیکە لە فیلمدا تەواو چەشنى ئەمەیە. هەر دوو هاوسەر ئاوێزانبوو دەگەنە بەر دەرگاى نووستن، لە دیمەنى دواتردا، ئەوان لەسەر قەنەفە لە حاڵەتى سیگار کێشان نیشان دەدرێن. تەکنیکێکى دیکەى فروغ بە بەکارهێنانى  مەوداى نێوان دوو وشە، خوێندنەوە هێواش دەکاتەوە، تاکو بە پەلە سەرجێیەکە بگەیەنێت.تەکنیکە ئەدەبییەکانى دیکە کە لە شیعرى ئیرۆتیکدا بە کار دەهێنرێن، پەیوەندى بە ئاسۆى خود_جیاوازى و داهێنانەى شاعیرەوە هەیە. بە گشتى دەتوانین تەکنیکە ئەدەبییەکان بە گوێرەى  پرۆسە زمانەوانییەکان سێ  جۆر دابنێین:

   1.ئەو واتایانەى سیمبوڵ، بەکەسکردن (Personification)، لێکچوواندن، خوازە، خوازەى گەیەنەر دەگرێتەوە.

   2.تەکنیکە دیتنەکییەکانى وەکو پەرتەوازە کردنى وشەکان بەسەر ماتریکس، دوو رەهەندى پەڕى کاغەز یان وێنەکارى، ئەندازەى گەورەیى، رەنگ، تەئکیدى پێنووس لە  دەقدا.

    3.تەکنیکە ئاوازییەکان چەشنى دەنگەکان، هیجاکان، رەگەزدۆزى دەنگى سەروا، رەدیفى هاودەنگى پیتەکانى یەکەمى وشە (Alliteration)، بە پێچەوانەى سەرواى قەفایى، لە دێڕى شیعریدا.