رەزا شوان
گۆڤـارەکانی منداڵان، رۆڵ و گرنگییەکی چارەنووسسازیان هـەیە، لە بنیاتنانی مێشک و هـزری دروستی منـداڵان. هـۆشـیاریـان دەکـەنەوە و هـانیان دەدەن بـۆ خوێنـدنەوە و بۆ خۆرۆشنبیریکردن. گـۆڤارە کوردییەکان بۆ منداڵان، یارمەتیی منداڵانی کورد دەدەن، کە بە دروستی فـێری زمانی کوردی ببن. هـانیشیان دەدەن بۆ نووسینی چـیرۆک و شیعـر.
گـرنگـییەکانی چـیرۆک لە گـۆڤـارەکانی منـداڵان
رەزا شـوان
گۆڤـارەکانی منـداڵان، ئەو گۆڤـارە نووسراو و چاپکـراوانەن، کە بەپـێی قـۆناغـەکانی تەمـەن و گـەشـەکـردنی منـداڵان، بابـەتـەکـانیـیان بە تـایبـەتـین بـۆ منـداڵان، لەلایـەن گەورەساڵانەوە دەنووسرێن و ئامادەدەکـرێن و دەردەهـێنرێـن و چاپ دەکـرێن، دەشێ منـداڵان خۆشیان لە هەنـدێ لە گۆشـەکانی گۆڤـارەکان، بە بابـەتی سووک و کورت و ئاسان و ساکار بەشدارییان تێـدا بـکەن.
گۆڤاری منداڵان، یەکێکە لە هـۆیە گرنگەکانی میـدیـای منداڵان. سەرچاوەیەکی گرنگە لە سەرچـاوەکانی رۆشـنبیریکـردنی منـداڵان. کە بە زمـانـێکی ساکار و شـیریـن و بە شێوازێکی ئەدەبی و هـونەری ناسک و جـوان، بە وێنەی رەنگاوڕەنگ، بابەتـەکانی ئامـادەدەکـرێـن و دەڕازێـنرێنەوە. ئـەم تایبەتـمەنـدییانەش وایـان کـردووە، کە لەگـەڵ سەرچـاوەکانی تری رۆشـنبـیریی منـداڵانـدا جیـاوازی هـەبێـت، چونکە گـۆڤـارەکـانی منـداڵان دەتـوانـن بـە ئـاسـانی، سـەرنـجی منـداڵان رابـکـێـشـن و چـێـژ و سـوود لـە خـوێنـدنەوەی بابەتە هەمەڕەنگەکانیـان وەربگـرن و بە سەیـرکـردنی وێنـە جـوان و رەنگاوڕەنگەکـانیان دیـدەیـان رۆشـن بـکەن. واش لە منـداڵان بـکەن، کـە هـۆگـر و هـاوڕێی هـەمیـشەی گـۆڤـارەکانی منـداڵان بـن و لایـان شـیریـن ببـن.
گۆڤارەکانی منداڵان، ناوەنـدێکی گـرنگـن بۆ پاراستن و بۆ گواستنەوەی رۆشـنبیری و بەهـا و داب و نەریتە رەسەن و جوانەکانی کۆمەڵ بۆ نەوەی داهـاتوو. هـۆیەکی زۆر گـرنگیشن لە هـۆیەکانی پەروەردەکردن و فـێرکـردن و ئاراستەکـردنی ناڕاستەوخـۆی منـداڵان. گۆڤارەکانی منـداڵانی کورد، هـۆ و هـانـدەرێکی گـرنگـیشن بۆ گـۆشکـردن و پەروەردەکردنی منداڵانی کوردمان، بە رۆحی کوردایـەتی و بە کوردستان پەروەری و بە خۆشەویستی مرۆڤایەتی. هـۆیەکی گـرنگـن بۆ ئاشناکـردنی منـداڵانی کوردمان، بە مێژووی پڕ لە سەروەری گەلەکەمان و بە جوگرافیا و بە سروشتی جوانی کوردستان. هـۆیەکـن بۆ ناسانـدنی سەرکردە و کەڵـە تێکۆشەران و ناودارە نەمرەکانی گەلەکەمان
بە منداڵانی کورد. هـۆیەکی گرنگیشن بۆ فێرکردنی منداڵانی کوردمان بە خۆشەویستی
و شانازی کردن، بە بەرگـریکردن و بە پاڵەوانێتی و گیان فـیدایی پێشمەرگە و گەریـلا شەرڤانە قارەمانەکانی کوردستان، کە بوونەتە هـێما و سیمبولی ئازایەتی و پاڵەوانێتی لە جیهاندا. گۆڤارەکانی منداڵانی کورد گەشە بە بەهـرە و حەز و ئارەزووەکانی منداڵان دەکەن و ئاسۆی بیـر و ئەنـدێشەیان فـراونتر و گەشتر دەکەن. سامانی وشە و رستە و فەرهـەنگی زمـانەوانیشـیان دەوڵەمەنـتر دەکـەن.
چیرۆکی منداڵان ئەو گـێڕانەوە نووسراوەییەیە یا زارەکییەیە، کە بە تایبەتی بۆ منداڵان نووسـراون. مەبەسـت و پەیـامێکی: پەروەردەیی، نیشـتمانی، کۆمـەڵایەتی، هـونـەری، مـۆراڵی، زانـسـتی و زمـانەوانی، یان چـێژ و خـۆشی لەخـۆدەگـرێـت.
چـیرۆکی منـداڵان، بە ئامـرازێک بۆ بـڵاوکـردنەوەی کولـتوور و زانسـت و زانیـاری و فەلسەفـەکـان دادەنـرێـت. یەکـێکە لە کـاریـگەرتـریـن جـۆرەکـانی ئـەدەب لە دەروونی منـداڵان و گەورەسـاڵان. هـۆکـارێکی گـرنگـیـشە بۆ بنیاتنـانی کەسـایەتیی دروسـت و هاوسەنگی منداڵان. چیرۆک لەلای منداڵان پێگەیەکی دیاریکراوی گرنگ و جیـاوازی هـەیە و لە سەرووی ژانـرە ئەدەبییەکانی دیکەوەیە. بەو چـێژ و هـێزە کـاریگەرییەی کە هـەیەتی، زیـاتر لە ژانـرە ئەدەبییەکـانی دیکە، کاریـگەریی لەسەر منـداڵان هـەیە. سەرچـاوەی ئەم گـرنگییە لەوە دایە، کە چـیرۆک زیـاتر گـوزارشت لە پێویستییەکانی منـداڵان دەکـات، بـۆ گـەڕان و ناسیـنی جیهـانی دەوروبەریـان. لە راسـتـیـشـدا ژیـانی مـرۆڤ لەدایکـبوونـیەوە تا کـۆچکـردنی، بـریتـیـیە لە زنجـیرە چـیرۆکـێکی شـیرین و تـاڵ، یان لە رۆمـانـێکێ درێـژ، کە بە دوا مـاڵـئـاوایی کـۆتـایی دێـت.
لەسەر ئەم بنەمایە، دەکـرێ لەو هـۆکارانە تێبگەین، کە بۆچی چیرۆک پانتاییەکی زۆری لە گۆڤارەکانی منـداڵان گرتووتەوە، بە گۆڤـارە کوردییەکانی کوردستانیشەوە. کە لە هەر ژمارەیەکدا، چیرۆکێک یان دوو چیرۆک بۆ منداڵان، بە وێنەی کێشـراوی رەنگاوڕەنگی جـوانەوە بـڵاودەکـرێنـەوە. چـونکە سـتافی ئـەو گـۆڤـارانـە، ئـەوە دەزانـن کـە چـیرۆک ئاسانـتریـن رێـگایە، بۆ گەیـانـدنی پەیـامـە پـەروەردەیی و نیشـتـمانی و کـۆمەڵایـەتی و رەوشتی، بە منـداڵانی هـۆگـری خـوێنـدنەوە. کار بۆ ئەوە دەکەن، کە کۆمەڵێک بەهـای بـەرز و سـۆز و رەوت و بیـرۆکە و زمـان و تـوخـمەکـانی رۆشـنـبـیری و زانسـتی بـۆ منـداڵانی خـوێنـەر دابـین بکەن. بەشـدارن لە پـێکهـێنانی شـێوازێکی جیـاوازی تەواو، لەگەڵ ئـەو منـداڵانەی کە خـوێنـەر نیـن.
ئەو چیرۆکە وێنەییانەی کە لە گۆڤـارەکانی کوردستانـدا بڵاودەکرێنەوە، لە گۆڤـارەکانی (پەپـولە، هـەنـگ، سڤـۆرە، لەتیف هەڵـمەت، لاپەڕەی منـداڵان لە رۆژنامەی هەولـێر) یان لە گۆڤـارەکانی پێشتردا بڵاوکـراونەتەوە، یان لە سایتە کوردییە ئەلیکـترۆنییەکانـدا بڵاکراونەتەوە و بڵاودەکرێنەوە. رۆلێکی گرنگیان هەبووە و هەیە لە رۆشنبیریکردن و لە ئاراستەکـردنی منـداڵانی نەوەکـانی پێشتر و نەوەی ئەمـڕۆێ کـورد. کە گەشـبینبن و متـمانەیـان بە تـوانـاکانی خۆیـان هـەبێـت، لە دروسـتکـردنی داهـاتـوویەکی گـەشـتر و گەیشتن بە هیـوا و ئامانەنجە خوازراوەکانی کورد و کوردستانی نیشتمانی پیـرۆزمـان.
تا ئێستا بە دەگمەن باس لە رۆڵ و لە گرنگییەکانی چیرۆکەکانی منداڵان لە گۆڤارەکانـی کوردستان بۆ منـداڵان کـراوە. بویە هـیوادارم کە لەم بارەیەوە لێکۆڵینەوە و توێژینەوە بکـرێـت. زیـاتر تیشک بخـرێتـە سـەر ئەم بـوارە و هەڵـیـانـبسەنگـێـنن.
ئەوەش دەپـرسـین، ئایا ئەو چـیرۆکانەی کە لە گۆڤـارە کوردییەکانـدا بڵاوکـراونەتەوە و بڵاودەکـرێنەوە، توانیویـانە رۆڵی خۆیـان لە پەروەردەکـردن و لە رۆشـنبیریکـردن و لە بە نیشـتمانیکـردن و بە کـۆمەڵایەتیکـردنی منـداڵان کـورد، بینـیون و دەبیـنن؟ تا ئێـستا تـوێـژینەوەی ئاکـادیمی نەکـراوە. بە وردی تیشک نەخـراوەتە سەر پەیـام و نـاوەڕۆکی ئـەو چـیرۆکانەی لە گۆڤـارە کوردییەکـانـدا بـڵاوکـراونەتـەوە. تا ئەمـڕۆش رێـکارەکانی میـتـۆلـۆژی (مەنهـەجی) بۆ لێکـۆڵـینەوە لە چـیرۆکەکانی منـداڵانی کورد لە گۆڤارەکانی کوردستان بۆ منداڵان روون نەکـراونەتەوە. لەوانەش دیاریکردنی بابەت و ئامانجەکانی چـیرۆکەکـانی منـداڵان لە گـۆڤـارە کورییـەکـان بـۆ منـداڵان. هـەڵـسەنگـانـدن و رەخـنەی ئەدەبـیـمان نەبـووە و نیـیە، بـۆ لـێکـۆڵـیـنەوە لە لایـەنی ئەرێـنی و نەرێـنیـیان، باشی و خـراپیـان، بەهـێـزی و لاوازییـان.
گۆڤـارەکانی منداڵان، رۆڵ و گرنگییەکی چارەنووسسازیان هـەیە، لە بنیاتنانی مێشک و هـزری دروستی منـداڵان. هـۆشـیاریـان دەکـەنەوە و هـانیان دەدەن بـۆ خوێنـدنەوە و بۆ خۆرۆشنبیریکردن. گـۆڤارە کوردییەکان بۆ منداڵان، یارمەتیی منداڵانی کورد دەدەن، کە بە دروستی فـێری زمانی کوردی ببن. هـانیشیان دەدەن بۆ نووسینی چـیرۆک و شیعـر.
گۆڤارە کوردییەکانی منداڵانی کورد، گۆڤاری گشتین، بۆ تەمەنێکی دیاریکراوی منـداڵان نین. بە زۆری بۆ منـداڵانی تەمەنی (هـەشـت بۆ دوانـزە) سـاڵانـن. گـۆڤـاری تایبـەتیش نیـن و هـەمـوو بابەتـێکـیان لەخۆگرتوون. کاتی دەرچـونیشیان دیاری نیـیە. تیـراژشیان زۆر کـەمـە و بە هـەمـوو شارەکانی کوردسـتان ناگـەن. زۆر بە داخەوە کە لەو گۆڤـارە کوردییـانەی کە لەسەرە ناویانـم هـێـناون، یەک دانـەیـان بـۆ کـتێبفـرۆشەکانی کەرکوک لێ نانـێـرن؟! مـن سێ ساڵ پێش ئێستا، ئەم گلەییەم گەیـانـدە بـرای بەڕێـزم، مامۆستا نەریمان عـوسمان، لە سـتافی گـۆڤـاری پەپـولە کە لە سلـێـمانی دەردەچـێـت. بەڵـێنیان دا، کە لەمەوە دوا، لە هەر ژمارەی پەپـولە چەنـد دانەیەکی بـۆ کتێبخانەکانی کەرکـوک لێ دەنێرن. بەڵام وا دیارە هەر بەڵین بوو، چونکە ئەمساڵ لە سێ کتێبخانەی سەرەکی کەرکـوکـم پـرسی ئایـا گـۆڤـاری پەپـولەتـان بـۆ دەنـێـرن؟ لە وەڵامـدا وتـیان نەخـێـر.
دووبـارە داوا لە ستافی گـۆڤـاری پەپـولە و هـەنـگ دەکـەم، کە لە هـەر ژمـارەیەکـیان، چەند دانەیەک بۆ کـتێـبخانەکانی شاری کەرکوک (دیالۆگ) یا (باباگـوڕگـوڕ) یا (کارێز) بنـێـرن. بـۆ ئـەوەی منـداڵانی کـوردمـان، لـەم شـارە بێـنـازەی کوردســتانـدا، هـۆگـری خوێندنەوەی بابەتەکانی ئەم گۆڤارانەی منداڵان ببن. رۆڵی چەنـد سایتێکی ئەلیکترۆنی کوردی بەرز دەنرخێنین لە بڵاوکردنەوەی بابەتەکانی ئەدەبیات و پەروەردەی منـداڵان.
