هاوڕێ نەهرۆ
ئەگەر هەندی حاڵەتی ڕاستەوخۆی فیزیکی بەرچاو تێپەڕێنین ئەوە دیوی ناڕاستەوخۆو میتافوری هەیە، لە ئەگەری میتافوری زانستی دا یادەوەری هەر تاکێکی بایلوجی کۆدو کلیل وقوفڵ وفرینکیونسی دیاریکراوی خۆی هەیە تا دەگاتە ئاستی یادەوەری ئاینی و نەتەوایەتی دیاریکراو، وەک ئاشکرایە هەر نەتەوەیەک فرینکیونسی و کۆدی تایبەت بە خۆی هەیە لە نێو زەمەنی ڕایەڵەکانی گەردوونی بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ کایەی خۆی دەکا.
ریژەی کۆتای ئافرەت و پێکهاتەکانی دیکە لەنێو پەرلەمان
هاوڕێ نەهرۆ
وەک ئاشکرایە ریژەی ئافرەت لە پەرلەمانی عیراق دا ٢٥٪ یە لە وڵاتێکی وەک ئەردەن ١٠٪ یە، بەڵام لە پەرلەمانی کوردستان ٣٠٪ یە. هەرچەند ئافرەت نێوەی کۆمەڵگایە، خوشک ودایک و خوشەویستی نێوەکەی دیکەیە، دەبێ رۆژێک لە رۆژان پلەی پێشکەوتنی کۆمەڵگا بگاتە ئەو ئاستەی بەهیچ شیوەیەک باسی ریژەی کۆتا نەکری، یان بەواتایەکی تر ریژەی کۆتا چارەی رادیکالانەی کێشەی یەکسانی ئافرەت ناکا. لێرەدا ئەم بابەتە لە روانگەی دەروونشناسی فیزیاوی یەوە تیشکی دەخەینە سەر. بۆ نموونە زانایەک وەک ئیڤان پافلوف زانایەکی فسیولۆژی بوو، سەرەتا تایبەتمەند بوو بە دەمارەکانی پەنکەریاس کە چۆن مروڤ وەک یەکەیەکی بایلۆجی لە رووی سەیرکردن و بۆن کردنەوە، هورمۆنی تایبەتی دەرئەدا، بیگومان ئافرەت و پیاو لەرووی کیمی و فیزیاوییەوە یەکتر تەواو دەکەن و بەڵانسی یەکتر ڕادەگرن! ویڕای ئەوەش یەکسانی پیاو وئافرەت و هاوسەنگی نێوانیان لەنێو سیستەمی ماتماتیکی و زانستی سروشت ڕەگی داکوتاوە. بۆ نموونە مانگ نیرینەیە لەکاتیکدا خۆر مییەنەیە، ئاسمان نیرینەیە زەوی مییەنەیە، ڕاستە ئەستیرەکان لەرووی زانستی موگناتیسی و فیزیکییەوە بە ئەندازەیەکی دیاریکراو بە دەوری یەکتردا دەسوڕێنەوە بەڵام بەشێوەیەکی میتافوری لەسەر بنەمای عشقێکی ئیلاهی بەرێوە دەچن، عیشق لەنێوان رەگەزی نێرومێ، عیشقی خیزانی لە نێوان ئەندامانی خێزانیک، عیشقی ئیلاهی لە نێوان نەتەوە جیاوازەکان، لە نێوان دەسەڵاتەڕەنگاوڕەنگەکان، تەنانەت یادەوەری زیندووی سروشت بەدرێژایی میژوو، چیرۆکەکانی عەشقی جاویدانی نێوان ئافرەت و پیاو لە مێشکی کەڵە نووسەرانی کۆپی کردووە وەک شکسپیر لە چێروکی رومیو جوڵیت دا یان ئەحمەدی خانی لە چیروکی مەم و زین، بێگومان لەبەر ئەوەی سروشت هەڵگری جەمسەری پوزەتیڤ و نەگەتیڤە کە دوو جەمسەری ناکۆکن، لێرەدا چەمکی خودا وەک پەپولەیەکە بە دوو باڵ بفرێ باڵێکی خوشەویستی و باڵێکی دیکەی شەرەنگیزی.
ئەو چیرۆکانەی باسم کردن چیرۆکی خوشەویستی ناکامن. بە واتایەکی دیکە قارەمانەکانی نەگەیشتوون بە یەک لە ئاکام دا کارەساتی خویناوی لێکەوتووتەوە، تکایە بروانە بۆ شانۆگەری هاملیت بریتی یە لە تابلۆیەک لە کوشتارگای مرۆڤاکان، ئەگەر بروامان بە چیروکە ئاینیەکەی ئادەم و حەو هەبێ ئەوا قابیل، هابیلی برای کوشتووە، لێرەدا ئەگەر بڵێن چەمکی خودا بەرجەستەی سروشتە یان وەک فروید دەڵی دریژکراوی دەسەڵاتی باوکە کە هەڵگری هەردوو جەمسەری خوشەویستی و شەرەنگیزی یە، لە قورائانیش دا دەڵی خودا ئادەمی لە شێوەی خۆی دروست کردووە، ئەمەش خولیای مادییە لە ئاینی ئیسلام دا. کەواتە سەرەتا شەرەنگیزی و خوشەویستی سەرچاوەکەی لە نێو سروشت دایە دوایی پەیتا پەیتا لە رێگای کوپی کردن نێوان یادەوەری سروشت و یادەوەری مروڤەوە گوازراوەتەوە بروانە نامەکانی ژیر زەمینی دیستوفسکی و پەرتووکی سوور لای یونگ کە ئەوە دەردەخا مروڤ پڕە لە رق و کینە، بابگەڕێنەوە سەر رێژەی کۆتا لە نێو پەرلەمان کە پیویستی بەیەکەی بایلوجی هاوسەنگ و ئاقڵە، بۆ نموونە ئەگەر پیاوان بە تەنیا بن ریژەی ئەگرەسیڤ و شەرەنگیزی لای پیاوان سەر ئەکا بۆ ٧٥٪ لەبەرانبەردا ئەگەر ژنانیش بەتەنیا بن ریژەی شەرەئەنگیزیان زۆر دەبێ لە ئاکام دا ئەم بارە سروشتی ناگونجی لەگەڵ (احداثیاتی) فیزیاوی شوێنیکی موقەدەس وەک پەرلەمان کەواتە پەرلەمان وەک شوێنی یاسادانانی موقەدەس دەبێت خەڵکانێک یان نوێنەرانێ خەلک بە شێوەیەکی هاوسەنگ و ئاقڵ و نیوتراڵ لەژێر چەتری دا بن. بۆ هاوسەنگی ئەم حاڵەتە دەبێ رێژەی ئافرەتان و پیاوان بەرانبەر یەک بن تا لە رووی کیمی و فیزیاوی یەوە کە بۆن و سەیرکردن دەگرێتەوە کار لە یەک بکەن و هاوسەنگی تەواو لە نێوان یەکە بایلوجیەکان بە نێرو مێ بێتەکایەوە، لە هەمان کاتدا ئافرەت و پیاو لە شوێنیکی وا دا بەرجەستەی خوشەویستی جاویدانی نێوان مروڤەکانە بەتایبەتی نێوان رەگەزی نێرومێ، ئێمە لێرەدا باس لە حاڵەتی کیمی و فیزیاوی دەکەین باسی (احداثیاتی) پەرلەمان ئەکەین وەک حاڵەتێکی فیزیکی کە باکگراوندیکی زانستی و ماتماتیکی هەیە کە پەیوەستە بە ڕایەڵەکانی ئەلکتروموگناتیسیەوە لە نێوان یادەوەریەکانی دەسەڵات و یادەوەری کۆمەڵگا (لێرەدا من باس لە پەرلەمان و دەسەڵات و کومەڵگای ئەستاندار ئەکەم) من تەزکیەی هیچ پەرلەمان و دەسەڵات و کومەڵگایەکی دیاریکراو ناکەم. من لێرەدا بەشێوەیەکی ئەبستراک باسی شوێن وزەمەن و دەسەڵاتی موقەدەس دەکەم وەک فیگەریک لە نێو فیگەرەکانی دەسەڵاتی کەونی و گەردوونی دا کە لەسەر بنەمایەکی ڕاستگۆو ڕاستەقینە و روون و ترانسپارینت بەرێوە چووە دەچێ و کایەی یادەوەری لە نێوان دەسەڵات و ئەندامانی کۆمەڵگا لەسەر بنەمای پەیامی کۆمەڵایەتی کە ژان ژاک رۆسو لە نامیلکەیەک دا بە کورتی و پوختی باسی ئەکا کە لەئاکام دا وەک ئەنجیلی شورشی فەرەنسی چاوی لێکرا. ئەگەر هەندی حاڵەتی ڕاستەوخۆی فیزیکی بەرچاو تێپەڕێنین ئەوە دیوی ناڕاستەوخۆو میتافوری هەیە، لە ئەگەری میتافوری زانستی دا یادەوەری هەر تاکێکی بایلوجی کۆدو کلیل وقوفڵ وفرینکیونسی دیاریکراوی خۆی هەیە تا دەگاتە ئاستی یادەوەری ئاینی و نەتەوایەتی دیاریکراو، وەک ئاشکرایە هەر نەتەوەیەک فرینکیونسی و کۆدی تایبەت بە خۆی هەیە لە نێو زەمەنی ڕایەڵەکانی گەردوونی بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ کایەی خۆی دەکا.
بۆ نموونە ئاینە ئاسمانیەکان هەر یەکەیان لە رووی فیزیاوییەوە بەشێک لە سروشتی گەردوونی دابڕیوەو کایەی خۆی تیا دەکا وەک لایەنی فیزیاوی ویادەوەری دەسەڵات لە یەکەی سروشت بەشێوەیەک پانتایی دەسەڵاتی خۆیان تیایدا پیادە دەکەن.
لە دریژەی باسی ریژەی کۆتا تا ڕادەیەک باسی گرنگی بوونی ئافرەتمان کرد لە پەرلەمان وەک شوێنێک تا ڕادەیەک موقەدەس تیایدا نوێنەرانی گەل کۆدەبنەوەو بریار لەسەر چارەنووس و مەسەلە یاسایەکان دەدرێ تەنانەت تاڕادەیەک بەشێوەیەکی ناراستەوخۆ قەدەری ئەندامانی کۆمەڵگا تیا ساغ دەبێتەوە.
سەبارەت بە گرنگی بوونی پێکهاتە نەتەوایەتی و کومەڵایەتی و ئاینی یەکان دیکە لە نێو پەرلەمان چی لە رووی ئاینییەوە سەبارەت بە کلدوئاشو یان لەرووی نەتەوایەتییەوە برایانی تورکمان.
چونکە نوینەرایەتی لەسەر ئاستی کۆمەڵگا گرنگە، لێرەدا ئەگەر نموونەی لە کومەڵگای فەللاحی کوردستان بهێنمەوە کە چۆن شیر وەک مادەیەکی سەرەتایی خاو لە ئاژەڵ وەردەگیرێ دواتە بڕێک ماستی شەوی رابوردوو بە واتای هەوین تێ دەکەن تا ببێتە ماستێکی نوێ لە پلەی گەرمای ٢٨ ئەم پروسەیە بە ئەنجام دەگا، ئەگەر بەشێوەیەکی میتافوری باسی بکەین، بڕە ماستە کۆنەکە کە پێ دەگوتری هەوین کۆتاکانە، نوینەری پێکهاتەی جۆراوجۆری ئاینی ونەتەوایەتی لەسەر ئاستی کۆمەڵگا تا وەکو بریارەکانی پەرلەمان هەڵقوڵاوی بەشداری تێکرای یادەوەریە جیاوازەکان بێت چ لە رووی ئاینی یەوە یان لەرووی نەتەوایەتی یە، تەنانەت وەک پێشتر باسم کرد نابێ بەرهەمی یادەوەری مورکی باوکسالاری یان فیمینیزم پیوە بێت تا بریارەکان هاوسەنگ و دروست بێنە کایەوە دوور بن لە هەڵاوارن و جیایی وڕەگەزپەرەستی و شوفینیەت و تەنگنەزەری و بە گیانی ئەنتەرناسیونالیزم موتوربە کرا بێ.
هیوادارم لەم گوتارە کورتە توانبێتم گرنگی بوونی ریژەی کۆتا لەپەرلەمان بەشێوەیەکی گشتی باس بکەم چ بەشداری ئافرەتان یان پێکهاتەکانی دیکەی ئاینی ونەتەوایەتی لە روانگەی دەروونشناسی فیزیکی یەوە بۆ نەوەی نوێ تا وەکو بەرچاویان روون بێت.
