هاوڕێ نەهرۆ
ئەوە بوو لە ساڵی ١٩٧٨- ١٩٧٩ حزبی شیوعی بە نوینەرایەتی هەریمی کوردستان هاتە ریزی خەباتی چەکدارییەوە، کەواتە مارکسیزم وەک کچیکی جوان و سەرنج ڕاکێش و دڵبەر، مەبەستم ئایدیای مارکسیزمە دوو دڵداری هەبوو، لەلایەک ئەندامانی حزبی شیوعی لە لایەکی دیکە ئەندامانی رێکخراوی کۆمەڵەی ڕەنجدەران، وەک پێشتر ئاماژەم پێ دا لەبەر ئەوەی ئەم دوو رەوتە سەر بە دوو رەهەندو مەرجەعی سیاسی جیاواز بوون، بەداخەوە شەڕ کەوتە نێوانیان، باشترین لاوانی شوڕشگیڕ لە هەردوو لا شەهید بوون، گەرچی بەشی شێری زیانەکان بەر ئەندامان و لایەنگرانی حزبی شیوعی کەوت!
یادەوەری کوردی لەنێوان ئیلحاد و ئیمان دا
هاوڕێ نەهرۆ
میژووی مرۆڤایەتی ڕەگێکی دوورو درێژی هەیە لە مەسەلەی ئیلحادو ئیمان دا، سەرەتا کاتی ململانی نێوان سروشت و مرۆڤایەتی لە قوناغی سەرەتایی بوو، مرۆڤەکان تەوتەمیان پەرەستووە، تەوتەم بە واتای مانگ، خۆر، ئاگر، سیمبولەکانی سروشت، لەبەر ئەوەی لەو قوناغە، مرۆڤەکان نەیانتوانیوە دیاردە فیزیاویەکانی سروشت ڕاڤە بکەن وەک باران و لافاوو بومەلەرزە، وەک ئاشکرایە قوناغی پێش دابەزینی ئاینە ئاسمانیەکان بت یان پەرەستووە، تا ئێستاش هیندونیزمەکان وڵاتی هیندستان مانگا دەپەرستن وەک سیمبولی خودا ! لەگەڵ هاتنی هەر سێ ئاینە ئیبراهمییەکە یەک لە دوای یەک سەرەتا تەورات و دوای ٥٠٠ ساڵ ئینجیل و دوای ٥٠٠ ساڵی دیکە قورئان وێرای ئەمە تەوژمی ئیلحادو بێ بروایی لە نێو کۆمەڵگای رۆژهەڵاتی ئیسلامی دا بوونی هەبووە، کەسە دیارە بێ برواکان وەک حەللاج و ئەبی عەللاء مەعەری تەنانەت جەلال دین رومی لە ژێر کاریگەری شەمسی تەبریزی لە پیاوێکی واعزی ئاینی یەوە وەرگەڕایە سەر نووسینی شێعر و توانەوەی میتافوری لە نێو چەمک و دەسەڵاتی خودا وەک چەمکێکی ماتریالی.
ئەگەر باسی سەدەی نوزدەو بیست بکەین کە تیایاندا چەندین فەلسەفەی ئیلحادی سەری هەڵداوە لە وانە ئیکستانسیالیزمی ئایدیالیستی لەسەر دەستی کیرکیغارد دواتر ئەم فەلسەفەیە ئاراستەیەکی ماتریالیزمی ئیلحادی وەرگرت لای فەیلەسوفی ئەڵمانی نیتشە خاوەنی بیروکەی کونەپەرەستی بۆ نموونە (ئەگەر چووی بۆ لای ئافرەت قامچی یەکەت بیر نەچی) هەروا (مروڤی سوپەرمان و مردنی چەمکی خودا).
لە کۆتاکانی سەدەی بیستەم جان بۆل سارتەر دریژەی بەم تەوژمە فەلسەفی یە دا لە ژێر ئاراستەی بێ باوەری، سارتەر فوکوسی لەسەر کاتی هەنووکەیی کرد، رابوردوو ئایندە وەک چەمک لای گرنگ نەبوو، هەر لەسەدەی بیستەم لای نووسەریکی وەک ئەلبیر کامۆ، فەلسەفەی پووچگەرایی سەری هەڵدا، کامۆ پێ وابوو پروسەی ژیان بریتی یە لە خەتێکی ڕەشی نێوان دوو بۆشایی، بوشاییەکان پێش و پاش مردن.
ئەگەر بێنە سەر یادەوەری کوردی لە گەڵ سەرهەڵدانی ئاینی ئیسلام دا و هێرش کردنیان بۆ سەر خاک و کۆمەڵگای کوردستان، کومەڵگای کوردستان بەخۆشی بێت یان لە ژێر فشار بونەتە ئیسلام، تەژمی ئیلحادی لە ناو کورد و لەسەر خاکی کوردستان تا سەرەتای سەدەی بیستەم بوونی نەبووە، خەڵکی کوردو خاکی کوردستان زیاتر جیگای تەکیەو خانەقاو و مزگەوت و پێگەیاندنی فەقی بووە لە حوجرەو مزگەوتەکان بە تایبەتی لە نێو مەزهەبی سونەی شافعی، تائیستاش شیخەکانی کوردستان بەتایبەت تەریقەتی قادری و نەقەشبەندی وەک ئەڵقە لە گوێی دەسەڵاتی سیاسی جیهانی (متعهد) بوونە کە ئەرکی ئاینی لە کوردستان پەرەی پێ بدەن، جێگای داخە ئەرکە ئاینی یەکەش زیاتر بۆ پتەوکردنی پێگەی کۆمەڵایەتی خۆیان بووە زیاتر لە نێو خزم و خیش و عەشیرەت ئەرکی خۆیان بە جێ گەیاندووە نموونەی شیخەکانی هیران!
کاتێ ئەم شیخانە ئالیەتی مامەڵە کردن لەگەڵ دەسەڵاتی سیاسی جیهانی دا چ لە ئاستی هەریمایەتی یان لەسەر ئاستی جیهانی بۆ ماوەیەکی دوورودرێژ پەیڕەویان کردووە، زەمینەی کۆمەڵایەتی و مۆراڵیان لە بار بووە کە تەکلیفیان لێ بکەن کە بە ئەرک و پەیامی نەتەوایەتی هەڵسن نموونەی شیخ مەحمودی نەمر و شیخ ئەحمەدی بارزان یادیان بە خەیر بێ! تەنانەت پەیڕەوی ناوخۆی حزبە ناسیوناڵیستەکانی کوردستان قووچەیی (هەرەمی) و پیرامیدی بووە، ئەم شیوە دابەش کردنەی دەسەڵات لە بوارە ئاینی یەکە سەری هەڵداوە، پەیوەندی نێوان شیخ و موریدەکان وەک پەیوەندی نێوان سەرکردەو ئەندامان بووە (وێڕای جیاوازی) زەمەنی نێوان ئەم دوو پەیامە، پەیامی ئاینی و پەیامی ناسیوناڵیستی بۆ نموونە لە کوردستان بەرەی شورش و بەرەی دژە شورش دابەش ببوون بەسەر شیخ و سەرۆک عەشیرەتەکان جێگای باسە بزوتنەوەیەکی ماتریالی، زانستی، مودرێن و دەزگایی بوونی نەبووە تا وەکو هاتنی حزبی شیوعی عیراق لە ساڵی ١٩٣٤ ی مانگی ئادار، حزبی شیوعی عیراقیش دامەزراندنەکەی هاوزەمان بووە لەگەڵ حزبی تودەی ئیران ١٩٢١ و حزبی شیوعی سوری و لوبنانی و فەلەستینی و ناوچەی روژهەڵاتی ناوین بە گشتی، لە کۆبوونەوەی کومنترن کە تایبەت بوو بە بەشداری حزبە شیوعیەکانی روژهەڵات و ناوچەی عەرەبی تیایدا تاوتۆی ڕێ و ڕەسم و سیاسەت و ستراتیژی ئەم حزبانە کراوە، بە واتایەکی دیکە حزبی شیوعیش تا ڕادەیەک سەربەخۆ نەبووە، پەیدابوونی حزبی شیوعی عیراق و حزبە شیوعیەکانی ناوچەکە بەرهەمی سەرکەوتنی شوڕشی ئەکتوبەر بوو کە سەرکەوت بە سەر تیزاری روسیای ئەوسا، کەواتە لە کوردستان ئێمە لە بەرانبەر دوو بەرەدا بووین لایەنگرانی حزبی شیوعی و هەوادارانی پارتی کە لە دوای جەنگی جیهانی دووەم هاتە کایەوە، شایانی باسە ئەم دوو تەوژمە مەرجەعی دەسەڵاتی جیهانیان جیاواز بوو، هەر بۆیە هەمیشە ململانی و شەرە دەنووک و تەنانەت براکوژی لە نێوانیان دا هەبوو لەبەر ئەوەی لە لایەن دوو مەرجەعی دەسەڵاتی سیاسی جیاوازەوە وەک داش دامەوەو سەربازی شەترەنج جوڵێنراون!
بابێنە سەر کروکی بابەتەکەمان، کەواتە بیری ئیلحادی گەرچی پێشتر تاک و تەرا هەبووە بەڵام لەگەڵ هاتنی حزبی شیوعی عیراق، بیرو فەلسەفەی ماتریالی ئیلحادی پەیدا بوو، یادەوەری عیراقی عەرەبی و یادەوەری کوردی ئاشنای ئەم بیرە بوون، گەرچی حزبی شیوعی لەسەرەتادا لە نێو توێژی خوردەبورژوازی بە مامۆستایان و فەرمانبەرانەوە گەرای دانا بوو دواتر پەل و پۆی هاویشتووە بۆ ریزی چین و توێژەکانی دی بەتایبەتی چینی هەژاران و زەحمەتکێشان، گەرچی حزبی شیوعی سەر بە مەرجەعی سیاسی و دەسەڵاتی یەکیتی سوڤیەت و سەربازگەی سوسیالیستی بوو، بەڵام پەیام و بیرۆکەی حزبی شێوعی سەرنج ڕاکێش و سەرسوڕهێنەر بوو بە تایبەتی چارەسەرکردنی مەسەلەی هەژاران و دابین کردنی یەکسانی و چارەسەرکردنی کێشەی ئافرەتان و لاوان و توێژەکانی دیکە، حزبی شیوعی هەمیشە سەندیکای سوور و رێکخراوی پیشەیی تایبەتی هەبووە بۆ چین و توێژەکانی کۆمەڵگای عیراقی و کوردستانی، لێرەدا نکوڵی لێ ناکرێ کە بە هۆی حزبی شیوعی عیراقەوە بە کەرتی عیراقی و کوردی یەوە بوو ئەدەبیاتی حزبی شیوعی بەتایبەتی وەرگێڕانی پەرتووکەکانی مارکس و ئینگلس و لینین بۆ زمانی شیرینی کوردی، توێژی خۆردەبورژوازی کورد ئاشنای تیئوری مارکسیزم و دانراوەکانی لینین بوون، لەساڵی ١٩٧٠ بۆ بەرگە گرتن بە پەرەسەندنەکانی حزبی شیوعی لەسەر ئاستی عیراق و کوردستان، مەرجەعێکی دیکەی دەسەڵاتی سیاسی جیهانی ئیحای بە توێژی خوێنەرانی ناو پارتی دیموکرات دا بە تایبەتی باڵی مەکتەبی سیاسی کە رێکخراوی کۆمەڵەی مارکسی لینینی پێک بهێنن بە شێوەیەکی نهێنی کە دواتر ناوەکەی گۆڕا بۆ کومەڵەی ڕەنجدەرانی کوردستان، ئەمانیش ئایدیاو دروشمەکانیان سەرنج ڕاکێش بوو بە تایبەتی بۆ توێژی خۆردە بورژوازی کوردستان، لاوانێکی زۆری کورد بوون بە کۆمەڵە ڕاستگۆیانە و لێبڕاوانە داکۆکی یان لە رێبازەکەیان کرد، دوای هەرەسی ١٩٧٥ ئەوە بوو لە ساڵی ١٩٧٦ یەکیتی نیشتمانی دامەزرا، داینەمۆی ڕاستەقینەی ئەم جوڵانەوەیە رێکخراوی کۆمەڵە بوو، ئەوە بوو رێکخراوی هەڵوی سوور لە شاری بەغدا تەقەیان لە کاربەدەستانی رژیم کرد دواتر گیران و شەهید کران بە سەرپەرشتی مولازم جوامێرهەروا یەکی لە شەهیدەکان خەڵکی خانەقین بوو بە نێوی سەلام عبدالرزاق برای بەریز کاک عەباسی ڤدیۆ، لەکاتێکدا حزبی شیوعی بەرەی بەستبوو لەگەڵ ڕژیمی بەعس دا بەڵام حزبی بەعسی فاشی خیانەتی لێکرد و ٣٠ ئەندام لە ریزەکانی سوپا بە ناهەق شەهید کران و لەسیدارە دران، ئەوە بوو لە ساڵی ١٩٧٨- ١٩٧٩ حزبی شیوعی بە نوینەرایەتی هەریمی کوردستان هاتە ریزی خەباتی چەکدارییەوە، کەواتە مارکسیزم وەک کچیکی جوان و سەرنج ڕاکێش و دڵبەر، مەبەستم ئایدیای مارکسیزمە دوو دڵداری هەبوو، لەلایەک ئەندامانی حزبی شیوعی لە لایەکی دیکە ئەندامانی رێکخراوی کۆمەڵەی ڕەنجدەران، وەک پێشتر ئاماژەم پێ دا لەبەر ئەوەی ئەم دوو رەوتە سەر بە دوو رەهەندو مەرجەعی سیاسی جیاواز بوون، بەداخەوە شەڕ کەوتە نێوانیان، باشترین لاوانی شوڕشگیڕ لە هەردوو لا شەهید بوون، گەرچی بەشی شێری زیانەکان بەر ئەندامان و لایەنگرانی حزبی شیوعی کەوت!
ئێستاش یادەوەری کوردی لە نێوان ئیلحاد و ئیمان لە نگەری گرتووە، بە پێ مەرجەعە سیاسی یە جیهانیەکان یادەوەری کوردی گۆڕانی بەسەر دێت، وەک لە دەستووری ئەمریکا نووسراوە نابێ هاوڵاتی ئەمریکی بڵێ مولحید و بێ ئیمانم، دەکرێ بڵی ئەگنوستیزم (بەواتای نازانم) هەر وەک چۆن خوێندنی فەلسەفەی مارکسیزم تا شەستەکانی سەدەی بیستەم لە زانکۆکانی ئەمریکا قەدەغە بوو، هەرچەندە مەرجەعە سیاسی یە جیهانیەکەی دیکە کە یەکیتی سوڤیەت بوو سەرەتا ئاتەئیست بوو بەڵام دوای هەرەسی ئەزمونی دیاریکراوی سوسیالیزم بایان دایەوە بەلای زیندووکردنەوەی لایەنی روحی کومەڵگا و بیری میتافیزیکی وەک لە شاشەی تیڤیەکان دەیبینین پوتین سەردانی کلێسەکان دەکات و خاچی کریستیانەکان ماچ دەکات، کۆچکردوو کاک نەوشیروان بەم ساڵانەی دوایی لە بزوتنەوەی گۆڕان هەمان کاری دەکرد کە قورئانی ماچ دەکرد، کەواتە مەسەلەی ئیمان تایبەت نییە بە یادەوەری کوردی بەلکۆ مۆدێلێکی جیهانی یە.
