وتارەکان

داگیرکردنی یادەوەریی لە رێگای جوانی یەوە          

وەک ئاشکرایە تێکرای ململانی دونیا لەسەر تێرکردنی یادەوەری یە، تێرکردنی روحی و ماددی، یادەوەریی کە لە دایک دەبێ یادەوەرییەکی خاوە، پەیتا پەیتا داخوازی یەک لە دوای یەک دێتە کایەوە، لە پەرتووکی سایکۆلۆژیەتی ئەدەب و هونەر کە لە لایەن میخائیل نیعمەوە نووسراوە تیایدا دەڵێ، مناڵ سەرەتا ئاوێنە دەشکێنێ تا وەکو زمانحاڵی بڵی منیش هەم، کەواتە گرێی یەکەم لای یادەوەریی مناڵ گرێی خۆناسینە هەروا زانای شیکاری دەروونناسی نەمساوی سیغموند فروید دەڵێ، مناڵ کەمەمکی دایکی دەمژی بەمەبەستی شیرخواردن ئیدی جارێکی دیکە داوای دەکا، فروید دووپاتی دەکاتەوە کە لەبەر برسی بوون نییە بەڵکو کاتی مەمکی دایکی دەمژێ هەست بو ورووژانی سێکسی دەکا ! هەر بۆیە هەمیشە عەوداڵی مژینی مەمکی دایکیەتی، کەواتە گرێی دیکەی یادەوەریی منداڵ گرێی سێکسی یە، هەروا یادەوەریی منداڵ پڕە لە خولیای شەڕەنگیزی و ئەگرەسیڤ وەک جان جاک رۆسۆ دەڵی، پێش داهێنانی یاسا، مروڤایەتی لە قوناغی غەریزی ودڕندەیی بوو بەڵام یاسا رەفتارەکانی خستە چوارچیوەوە، تەنانەت لە ئەوروپا مناڵ سەرقاڵ دەکەن بە یاریەکانی پلەی ئیستیشنەوە تا خولیای شەرەنگیزیی بە جارێک بەتاڵ بێ . 

پانتایی یادەوەریی مناڵ لە قوناغی منداڵی داگیرکراوە بە پێداویستی غەریزی، مناڵ ئەگەر لێگەڕێ و وزەکانی بەتاڵ نەکەی یان بەشێوەیەکی دی ئاراستەی نەکەی لەم کاتەدا مناڵ هەر خەریکی شەڕوئاژاوە دەبێ، هەر بۆیە یادەوەری مناڵ بەردەوام وزە وەرئەگرێ، دەبێ گەورەکان کەناڵی پوزەتیڤ دانەن بۆ بەتاڵ کردنی ئەو وزە پەنگخوادووانەی ناخی مناڵ، کەواتە کێ بەر کێ یەکی ڕاستەوخۆو ناڕاستەوخۆ هەیە سەبارەت بە پەروەردەکردنی یادەوەری مناڵان لە رووی کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی روشنبیری گشتی یەوە، گەرچی لەم قوناغە یادەوەریی مناڵ ئاراستە دەکرێ بۆ فێربوونی وانەکانی قوتابخانە بەڵام لە کاتی پشوو، دەکرێ ئیش لەسەر یادەوەریی مناڵ بکرێ بەمەبەستی پڕ کردنی مێشکی بە زانست و زانیاری وژانرەکانی ئەدەبی هونەری، تەنانەت لە نێو خیزانەکان باوە کە دەڵێن مناڵەکانی فڵانە کەس بەرێزن، مناڵەکانی فیسارە کەس هاروهاجن بەڵام دەبێ وریا بین نابێ ڕایەڵەکانی پەروەردەو رێز ئەوەندە توند بێ، رێگا لە ئازادی و داهێنانی مناڵ بکرێ گەرچی ئەمرۆ لە وڵاتانی پێشکەوتوو پەروەردەی کولەکتیڤ و بەکومەڵ هەیە، گەرچی ماوتسی تونغ رابەری شورشی چین سەبارەت بە پەروەردەی مناڵ دەڵی، یادەوەری مناڵ لەسەر سێکوچکەی پەروەردە ڕاوەستاوە ئەوانیش خێزان و گەڕەک و قوتابخانەن، دەبێ هاوکاری و هاوئاهەنگی هاوسۆزی لە نێوان ئەم سێ ڕەگەزە هەبێ، لەم قوناغە یادەوەری مناڵ لەبەرانبەر سێ سەرچاوەی مەعریفی وەستاوەو ملکەچیان دەبێ هەندێ جاریش کرنوشیان بۆ دەبا بە تایبەتی سیمبولەکانی دایک و باوک و مامۆستا، سەبارەت بە فاکتەری ئاینی، لەم قوناغە نابێ یادەوەری مناڵ بە فاکتەری ئاینی پڕو قورس بکرێ، ئەوەندە بەسە بە منداڵ بڵێت دروودزی مەکەن نەک لە بەر ئاگری جەهەنم و سزای خوداوەند بەڵکو لەبەر ئەوەی یادەوەریی مۆرکێکی روون و شەفاف و ترانسپارینتی هەیە، ئێستا یان لە ئایندە بێت لەم دونیا دەزانرێت تەنانەت لە رێگای هوشیاری هاوبەشەوە کە لە ئەتموسفیرو فەزای دەرەوە بوونی ماتریالیی هەیە، گەورەکان، عارفەکان، سیاسەتمەداران درەنگ یان زوو پێ دەزانن ئەم زانیارییە لە نێوان یادەوەریەکانی دی بەشێوەی تەلەپاتی ئاڵوو گۆڕی پێ دەکەن !! 

ئیدی یادەوەریی مرۆڤ چ کچ بێت یان کوڕ کە تەمەنی هەژدە تەواو دەکا دەچێتە زانکۆ یان پەیمانگا، لێرەدا لە بەرانبەر دوو ئاراستە خۆی دەبینێتەوە ئاراستەیەکی کۆمەڵایەتی وەک ڕایەڵی پەیوەندی لە گەڵ کەسانی سەر بە پاریزگەکانی دیکە چ لەسەر ئاستی ئیراق بێت یان کوردستان، هەروا ئاراستەیەکی دیکەی سیاسی وەک چوونە ریزی پارتە سیاسی یەکانی ئیراق و کوردستان، جاران لە زمانی رژیمی بەعس، بژاردەکان کەم و دیاریکراو بوون لەسەر ئاستی ئیراق حزبی بەعس بوونی هەبوو بە ئاشکرا ، حزبی شیوعی و دەعوە بە نهێنی ! لەسەر ئاستی کوردستانیش، یەکیتی و پارتی وسوسیالیست و پاسوک و شیوعی بوونیان هەبوو، کەسەکان تا وەکو نەچوونەتە ریزی پارتە سیاسیەکانەوە، کەسایەتی کومەڵایەتی ین، کەسایەتیەکان ڕایەڵەکانی یادەوەری کۆمەڵایەتی تیایاندا ئامادەیە بەڵام کە چوونە ریزی پارتە سیاسیەکانەوە، پارتە سیاسیەکانیش خاوەنی ئایدیاو ئایدولوژیەتن، خاوەنی بەرنامەو پەیڕەوی ناوخۆون، هەر یەکەیان سەر بە هێڵێکی ماتماتیکی و فیزیاوی دەسەڵاتی جیهانین، هەر بۆیە هەر پارت و حزبێک بە پێ جیهانبینی خۆی ئیش لەسەر یادەوەری دیاریکراو دەکا ! 

چەند مانگێک پێش ئێستا بابەتێکم نووسیوەو بڵاوکردەوە بە ناونیشانی ( لەنێوان یەک ڕەنگی و هەمەڕەنگی دا ) مەبەستم لەو بابەتە، ئێمە لە کوردستان لە نێوان پارتەکانی ناسیوناڵیستی و ئاینی و شیوعی داین، هەر ئاراستەیەک لەوانە خاوەن میژووی دوورودرێژن، دەیان هەڵبەزو دابەزی میژووییان بینیوە، خاوەنی وەرچەرخان و هەرەسن، خاوەنی میژووی ململانی براکوژین لەگەڵ یەکتر ! 

لێرەدا پێویستە بە گیانی لیپرسراویەتی لەگەڵ یادەوەریی دیاریکراو ئیش بکەن، بەیەک ڕەنگ و یەک ئاراستە ئیش لەسەر یادەوەریەکانی سەر بەخۆیان نەکەن، کە زۆر جار دەڵێن ماڵی کوردی بپارێزن، لێرەوە چەمکی پاراستنی ماڵی کوردی دەست پێ دەکات بە واتایەکی دی یادەوەرییەکان نەکەینە دوژمنی یەک، بۆنموونە یادەوەریی شیوعی یەکی تازە پێگەیشتووە نەکەینە دوژمنی پارتێکی ناسیوناڵیستی یان ئاینی دیاریکراو، 

سەبارەت بە گرێی یادەوەریی وەک گریمان سوقرات و مەسیح و فروید و مارکس لە شوێنێک دا کۆبوونەتەوە هەر یەکەیان ئاماژەی بۆ سیمبولێکی تایبەتی کرد بۆ نموونە سوقرات دەستی بۆ سەری برد گوتی ژیان لێرەدایە کەچی مەسیح دەستی بۆ ئاسمان برد و گوتی ژیان لەوی دایە، نورە هاتە سەر فروید دەستی بۆ ئەندامانی زاوزێ برد و گوتی ژیان بریتی یە لەمە، بەڵام مارکس ئەو فەیلەسوفەی کە پێش خۆی فەلسەفە لنگاوقووچ بوو کەچی مارکس هات فەلسەفەی لەسەر پێ یە ڕاستەقینەکانی خۆی ڕاگرت و گوتی ژیان بریتی یە لە گیرفان، مەبەستی توانای دارایی و ئابوریی بوو، لەراستی دا ئەگەر دادپەروەری و نان نەبێ پێداویستیەکانی دیکەی یادەوەریی هیچ بایەخی نامێنێ، هەر بۆیە هەمیشە دەستی ریزو نەوازش بە سینگەوە دەگرم لە بەرانبەر بیروبۆچوونە فەلسەفیەکانی مارکس ! 

لەگەڵ رێزی تایبەتیم بۆ پەیامی مەسیح و بۆچوونەکانی سوقرات و تیئورەکانی فروید. لێرەدا ئێمە لە بەرانبەر شوناسی یادەوەریی داین، شوناسی یادەوەریی چۆن پەروەردە دەکرێ، چۆن شانەکانی پڕو تەژی ئەکرێ، بەسیمای جوان، بەدەنگی ساز، بە نووسینی باش، بەشیعری نایاب،  بە کەسایەتی بەهێز ! 

لەڕاستی دا وڵاتان چ لەسەر ئاستی هەریمایەتی یان جیهانی کێ بەر کێ ئەکەن لەسەر میژووی جوانی،  جوانی ئاکارو کردار، جوانی هەڵویست، قەشەنگی و زیبایی مروڤ دوستی و بەرجەستەکردنی چەمکی هومانیزم، هەر رۆژێک لە ژیانی مرۆڤ بریتی یە لە لاپەرەیەکی سپی دەبێ پڕ بکرێتەوە بە چالاکی جوراوجۆر، چالاکی هەمەڕەنگی، زیندوکردنەوەی گیانی گەشبینی، لێرەدا من باس لە دیوی نەرینی ململانی یادەوەریی و شوناس ناکەم کە ڕەنگە لە ساتەوەختێک شەرئەنگیزی بەسەریا زاڵ بێت بۆ نموونە ئێمە وەک شوناس و یادەوەری گەلی کورد تا هەنووکە یادەوەریمان دەناڵێنێ بە دەست کاریگەری کارەساتی ئەنفال و کیمیابارانی هەڵەبجە بەڵام وێڕای ئەمە کومەڵگای کوردستان هەنگاوی بەرەو پێشەوە داناوە لە تێکڕای بوارەکان گەرچی جارێکی دیکەش سوپای ئامادەکراوی داعش وەک کوسپ و تەگەرەیەکی دەستکرد چەندین ساڵ شەڕی لەگەڵ هێزی پێشمەرگەی کوردستان کرد، هەر میللەتێکی خاوەن دەوڵەت و سەروەری ئیش لەسەر شوناسی یادەوەریی نەتەوەیی خۆی دەکا یان چەند نەتەوەیەک لە چوارچێوەی دەوڵەتێکدا، بۆ نموونە ئیراق، ئیران، تورکیا و تێکرای وڵاتانی جیهان، یەکەم خاوەن سوپای خۆیانن کە ئاسایشی نەتەوەییان دەپارێزێ لەگەڵ سیمبولەکانی دیکەی پێکهاتەی نەتەوە وەک پسپور لە تێکڕای بوارەکانی پیشەیی و زانستی و هونەری، شوناسی نەتەوە بەوە لەسەر پێ خۆی ڕادەوەستێ کە تێکڕای سیمبولەکانی ئامادە بێ لە سەر پانتایی شوناس، بۆ نموونە یادەوەریی گەلی کوردو شوناسەکەی جاران و تاڕادەیەکیش ئێستا داگیرکراوە لە لایەن وڵاتانی هەریمایەتی و جیهانی یەوە، ئێمە وەک ئەندامانی میللەتی کورد عاشقی گورانیبێژو شاعیرو یاریزان و کەسایەتی یە ناودارەکانی وڵاتانی دیکەین، ئێمە گرێی خۆ بەکەم زانین وەک دڕک لە ناخمان چەقیوە، کەسایەتی وڵاتانی دیکە بە دیوی دەرەوەو ناوەوەیان لە خەشتەمان ئەبەن دووچاری نامۆ بوونمان دەکەن کە حاڵەتێکی دەروونی خراپە ! 

وەک ئاگادارم لە کوردستانی باشور لە دوای ڕاپەرینەوە پەیتا پەیتا ئیش لەسەر شوناسی یادەوەریی کورد کراوە وەک میللەت، کوردستانیش وەک کومەڵگا، بێگومان سود لە ئەزموونی وڵاتانی هەریم و جیهان وەرگیراوە، بۆ نموونە لە وڵاتێک وەک نەرویج بەپێ ئاماری ساڵی ٢٠٢٢ تیایدا ١٠ گوڤاری کاغەزی دەرئەچێ لەسەراپای وڵات بڵاوئەبێتەوە هەروا ٢٤٥ روژنامەی لوکاڵی وناوچەیی بەپێ پانتایی وڵات دەرئەچێ لەپاڵ ئەمەش ١٠ کەناڵی تەلەفزیونی جوراجۆریان هەیە، تێکڕای چالاکی ئەمانە ئیش کردنە لەسەر پێگەیاندنی یادەوەریی شوناسی نەتەوەی رەسەنی وڵاتەکەو پەنابەرانی نیشتەجێ وڵاتەکەیان، دەبێ لە کوردستانیش جگە لە ئیش کردن لەسەر یادەوەریی شوناسی نەتەوە و پێکهاتەکانی دیکە ئیش لەسەر یادەوەریی پەنابەران بکرێ وەک ڕایەڵی ئەنتەرناسیوناڵی و بڵاوبوونەوەی نێوبانگی کوردستان. 

لە ئەوروپا پەنابەر بچیتە هەر وڵاتێک سەرەتا فێری زمانی دەوڵەتەکەیان ئەکەن بەمەبەستی ئەوەی وزەی یادەوەریی پەنابەران لە رووی فیزیاوی یەوە بکەوێتە سەر وزەی یادەوەریی نەتەوەی سەردەستی وڵاتەکە !