ما 4189 مهمان و بدون عضو آنلاین داریم

و. هاوڕێ یوسفی
لێنینش وەك ماركس هیچكات ئەزموونە سنوورداركراوەكان بە كات و شوێنی ڕووسیای كورتبینانە نەگشتاند. بە پێچەوانە، تێگەیشتنی ناوازانەی ئەو گەلێك پرسی بنچینەیی سەردەمی ئێمەی ‌ـ هاوتەكی ڕاپەڕین ـ لەیەكەم كات و شوێنی ڕووداوەكییەكەیدا ناسی. 

 

واقێعی ڕاپەڕین

لنین شان بە شانی ماركس

گێئۆرگ لووكاچ

 وەرگێڕان: هاوڕێ یوسفی

ماتریالیزمی مێژوویی تێوری راپەرینی پرۆرلتاریایە. چونكوو لە جوهەری خۆیدا تێكەڵاو كردنی فیكری بوونی كۆمەڵایەتییە ‌كە بەرهەمهێنەر و دیاریكەری بنچینەی پرۆلێتاریایە،چونكوو پرۆلیتاریا لە خەباتدا بۆ ڕزگاری، خۆ ووشیاری ڕوونی خۆی لەوێدا دەدۆزێتەوە. بەم پێییە، پێگەی بیرمەندێكی پرۆلێتاریا، واتە نوێنەوی ماتریالیزمی مێژوویی،تەنیا قووڵایی و پانتای تێگەیشتنی خۆی لە ماتریالیزم و ئەو پرسانەی لێوەی هەڵدەستن دەتوانێت هەڵبسەنگێندرێت، لەسەر بنەمای ئەوپانتایەدایە كە ئەو دەتوانێت لە دڵی ئاكار/ جوانییەكانی كۆمەڵگای بووژواییدا ئەو ئاراستانەی بەرەو ڕاپەرینی پرۆلێتاریایی(دەڕۆن) بە وردی تێبگات كە خۆی لە هەناوو لە نێوانیاندا بۆ ‌هەستییەكی واقیعی و ئاوەزێكی جیاواز بەرز كاتەوە.

لێنین بە پێیی ئەم پێوەرانە گەورەترین بیرمەندێكە پاش ماركس لە بزووتنەوەی شۆڕشگێرانەی چینی كرێكاردا ڕابوو. هەلپەرەستان كە توانای ئینكارو چاوپۆشیلێكردنی گرینگایەتی ئەویان نییە هەندێك قسەی هیچ دەكەن كە لێنین سیمایەكی سیاسی مەزن بوو لە ڕووسیادا بەڵام بێبەری بوو لە ڕوانینی پێویست بۆ جیاوازییەكانی نێوان ڕووسیاو وڵاتانی پێشكەوتووتر كە توانای ڕێبەرایەتی پرۆلێتاریای جیهان بكات. ئەوان بانگەشەی ئەوە دەكەن سنووردارێتی مێژوویی لێنین ئەمە بوو  پرسەكان و رێگەچارەكانی دۆخی ڕووسیای ناڕەخنەگرانە گشتاندو ‌كاركردی جیهانی پێبەخشین. ئەوان شتێك فرامۆش دەكەن كە ئەوڕۆكە بەراستی فەرامۆش كراوە. ئەم تۆمەتە لەو ڕۆژگارەدا دژی ماركس بەكار دەهێندرا. دەیانگوت ئەو بینراوەكانی خۆی لەژیانی ئابووری بەرتانیاو سیستەمی گارگەكانی (بەریتانیا) نارەخنەگرانە وەك هەندێك قانوونی هەمەكی كۆی گۆرانكاریە كۆمەڵایەتییەكان نووسیوە. دیانگوت بینراوەكانی ئەو بەتەواوەتی لە خۆیاندا (بێهەڵن بەڵام رێك بەم هۆیەوە كە ئەم قانوونانە لە بوون بە قانوونە هەمەكییەكاندا فۆرمی خۆیان لە كیس چووەو‌، ڕاستی خۆشیان دۆڕاندووە. هەنووكە پێویست ناكات وردەكاری ئەم هەڵانە بخوێننەوە و دەریخەین ماركس هیچكات ئەزموونە تایبەتە(كانی) سنووردار بە ‌كات و شوێنی نەگشتاندووە. بە پێچەوانەوە - بە پێی مێتۆدە ڕەسەنەكانی هەر ڕیزپەرێكی مێژوویی وسیاسی – ماركس چ لە ڕووی تێوریك و چ لە ڕووی مێژووییەوە لە جیهانی سەغیری سیستەمی كارگە بەریتانیاییەكاندا، لە پانتا كۆمەڵایەتیەكەیدا، واتە لە دۆخ و بەدواهاتەكانی ولە ڕەوتی مێژوویی خۆیدا، كە بە نۆبەی خۆیان هەم‌ پێویستی پێكهێنان و هەڵوەشاندنەوەی بوو، گشت عالەمی كەبیری سەرمایەداری كەشف كرد.

چونكوو، چ لە زانست و چ لە سیاسەتدا، خاڵی جیاوازی ڕیزپەر/ ناوازە و زانست توێژی كەم خوین لێرەدایە. زانست توێژی كەم خوێن تەنیا دەتوانێت چركە لێكجیاوازەكانی پڕۆسەی كۆمەڵایەتی دیاریكراو لە كاتی ڕوودانیدا ببینێت و لێكیان جیابكاتەوە . ئەوكاتەی دەیەوێت ئەنجامە هەمەكییەكان وەدەست بهێنێت، لەڕاستیدا شتێك زیاد لە تەفسیری لایەنە تایبەتەكانی دیاردە سنوورداركراوەكان بەكات و شوێن بەشێوەیەكی تەواو دەرهەستانە وتێگەیشتنیان وەك " یاسا هەمەكییەكان" و بەكارهێنانیان هەرلە سەر ئەو بنچینەیە، ناكەن. بە پێچەوانەوە، لەوێوە كە جەرهەری حەقیقی، ژیان و ئاراستەگیریە سەرەكییەكانی سەدە بۆ ڕیزپەرێك ڕوونە، ئەو ئاراستە گێریەكان لە پشتەوەی ڕووداوەكان‌ لە سەردەمی خۆیدا دەبینێت و تەنانەت ئەوكاتەش كە وای بۆ دەچێت تەنیا خەریكی خوێندنەوەی كاروباری رۆژانەیە لە ڕاستیدا دەستی ڕاگەیشتوە بە چاكەكردنەوەی پرسە بنچینەییە بنبڕانەكانی گشت سەردەم.

ئەوڕۆكە بە باشی دەزانین كە ئەمە هەمان مەزنی ماركس بوو. ئەو لە ڕووی سترەكتۆری سیستەمی كارگەی بەریتانییەوە هەموو لایەنە دیاركەرەكانی سەرمایەداری مۆدێرنی ناسی و دەریبڕی. بەردەوام پەرە ئەستاندنی سەرمایەداری لە گشتێتییەكەیدا بە نیگاركێشا. بەم شێوەیە توانی گشتییەتی هەركام لەم دیاردانە و بزۆزی سترەكتۆرەكەی‌ بدۆزێتەوە.

كەمن ئەوانەی دەزانن لێنین كارێكی لە سەردەمی ئێمەدا كرد كە ماركس لە كوێ پەرەئەستاندی سەرمایەدریدا. لێنین بەردەوام لە پەیوەندیدا لە پەرەسەندی ڕووسیای مۆدێرن- لە سەرەتای لەدایك بوونی سەرمایەداری لە دڵی دەوڵەتی نیوە فیۆداڵی دیسپۆتسیدا تا ئەو ڕۆژانەی سۆسیالیزم لە وڵاتی دواكەوتووی گوندیاندا نیشتەجێ بوو _ پرسی سەدەی لە گەشتێتیەكەدا دەبینی. سەرەتای دواین قۆناغی سەرمایەداری و ئەگەرەكانی گۆڕانی دواین خەباتە ناچارەكی بوورژوازی و پرۆلێتاریا لە سەر بەرژەوەندی پڕۆلێتادا_ ڕزگاری مرۆڤایەتییە.

لێنینش وەك ماركس هیچكات ئەزموونە سنووردار كراوەكان بە كات و شوێنی ڕووسیای كورتبینانە نەگشتاند. بە پێچەوانە، تێگەیشتنی ناوازانەی ئەو گەلێك پرسی بنچینەیی سەردەمی ئێمەی ‌_ هاوتەكی ڕاپەڕین _ لەیەكەم كات و شوێنی ڕووداوەكییەكەیدا ناسی. لەوە بەدواوە كۆی ڕووداوەكانی رووسیاو جیهانی لەم ئاسوگەیەوە،واتە لە ئاسوگەی واقیعی ڕاپەرینەوە تێگەیشت و دەریبڕی.

واقیعی ڕاپەرین: ئەمەیە كاكڵی بیركردنەوەی لێنین و ئاڵقەی دیاریكەری لەگەڵ ماركس. چونكوو ماتریالیزمی مێژوویی وەك دەربڕینی چەمكیانەی خەباتی پرۆلێتاریا بۆ ڕزگاری تەنیا ئەوكاتە هەڵگری تێگەیشتن بوو كە ڕاپەرین وەك واقیعكی عەمەلی لە دەستووری كۆبوونەوەی مێژوودا دابندرێت و تێورەكەی بنووسرێت، ئەو كاتە كە بە پێی قسەی ماركس بۆخۆی، لە بوونی بەدبەختی پڕولێتاردا نەك تەنیا بوونایەتی ئەو بەدبەختیە بەڵكوو توخمێكی شۆرشگێرانەش ببیندرێت"كە نەزمی كۆن دەرووخێنێت". تەنانەت لەو كاتەبۆ تێگەیشتنی واقیعی ڕاپەرینی پرولێتاریا، دیدی بێباكانەی ناوازەیەك پێویست بوو. چونكوو مرۆڤی كەم خوێن ڕاپەرینی پرولێتاریایی بۆ یەكەم جار لەو كاتەدا دەبینێت كۆمەڵانی كرێكار لە سەنگەرەكاندا دەجەنگن و هەروەهاش كە خاوەنی پەروەردەی ماركسیزمی باویانەش بێت تەنانەت ئەوكاتە ڕاپەرینەكەش نابێت. چونكوو لە دیدی ماركسیستی باوبینەوە بنەماكانی كۆمەڵگای بورژوازیی وەها پتەوەن تەنانەت ئەوكاتەی لە پێش چاویدا لەق دەبێت، تەنیا ئاواتی ئەوە دەخوازێت و دەسبە دۆعا دەبێت كە دۆخی ئاسایی بگەرێتەوە. ڕابوونوو هەڵچوونی وەك شەپۆلێكی تێپەڕبوو دەبینێت و تەنانەت خەبات لە وەها رۆژگارێكیشدا بە شۆرشێكی ناعەقڵانی و نابەرپرسیارانە دژی سیستەمی شكست هەڵنەگری سەرمایەداری تێدەگات. بەڕای ئەو خەبات گێرانی نێوسەنگەرەكان شێتن، ڕاپەرینی شكست خواردوو هەڵەیە و درووستكرانی سۆسیالیزم لە ڕاپەرینی سەركەوتووانەدا، كە بە لای هەلپەرەستانەوە تەنیا سەركەوتنێكی تێپەر بووە، (هیچ نین جگە لە) هەندێ جەنایەتكاری تۆخ.

بەم پێیە پێشگریمانی تێوری ماتریالیزمی مێژوویی، واقیعی جیهانی ڕاپەرینی پرولێتاریاییە. بەم واتایە ڕاپەرینی پرولێتاریایی، هەم وەك پێكهینەری بابەتی گشت سەردەمانێك و كلیلی تێنگەیشتنیان، كاكڵی زیندووی ماركسیزم پێكدەهێنێت. تەفسیری هەلپەرەستانەی ماركسیزم، سەرەڕای بوونی ئەو سنووربەندییەی سەرەوە كەلە قاڵبی ڕەتكردنەوەی تەواوەتی كۆی وەهمە ‌بێبنەماكانی مەحكووم كردنی بنەبڕانەی هەرجۆرە پووچیزم (شۆرشی چركەیی) دەردەبڕدرێت (كە بەشێوەیەكی) سەرزاریەكانە ئەو هەڵانەی كە لە ‌پێشبینینە فەردییەكانی ماركسدا شۆڕدەبنەوە تاكوو ڕەگ و ڕیشە وچڵەكانی ڕاپەرین بە شێوەیەكی گشتی لە ماركسیزمدا وشك بكەن. زێدەباری ئەمش، بەرگریكارانی ئۆرتۆدۆكسی ماركس لەگەڵ ئەم رەخنەگرانە دا (بەشێوەیەكی) بچڕ بچڕ ڕووبەڕوو دەبنەوە. كاوتێسكی بۆ برێنیشتاینی ڕووندەكاتەوە پرسی دیكتاتۆری پرۆلێتاریا دەتوانرێت بەهاسانی ڕاگوێزین بۆ داهاتوو _  بۆداهاتوویەكی زۆر دوور.

لێنین، پاكێتی تێوری ماركسیستی لەم بارەیەوە دیسانەوە سازاندەوە. بەڵام ڕێك هەرلێرەشدا بوو ئەو ئەمەی ڕوونتر و بابەتیانەتر تێگەیشت. نەك وا بیر كەینەوە ئەو بەشێوەیە كە هەوڵیدابێت ماركس كامڵبكات، بە ڵكوو تەنیا پەرەدانی دواجارەكی پرۆسەی مێژوویی پاش مەرگی ماركسی هێنایە نێۆ تێورییەوە. بەم‌ مانایەی واقیعی ڕابەڕینی پرۆلێتاریایی چیتر تەنیا ئاسۆی جیهانی مێژوویی كە بۆ چینی كرێكاری خۆڕزگاركەر دوورە دەست بێت، نییە، بەڵكوو ڕاپەڕین لە دەستووری ڕۆژی ئەو چینەدایە. بۆ لێینین خۆڕاگری (لەبەرانبەر) ئەوتۆمەتانەی وەك بلانكیزم و.... هتد كە سەر چاوەكەی دەگەرێتەوە بۆ ئەم جۆرە هەڵوێستگیریە زۆر هاسان بوو. نەك تەنیا بەم هۆیەوە لەم ڕێگەیەدا هاورێیەكی چاكی هەبوو _ چونكوو ماركسیش لەم تۆمەتانە بێبەری نەبوو(هەندێك لە لایەن كانی ماركس) – بەڵكوو بەم هۆیەوە لەم رێگەیەدا پێگەی خۆی لە پاڵ وەها هاورێیەكدا بەدەست هێنابوو. لەلایەكەوە، ماركس و لێنین هیچكات واقیعی ڕاپەرینی پرولیتاریا و ئامانجاكانیان بە شێوەیەك كە لە هەر كاتێكدا مسۆگەر بێت، نەدەدیت. بەڵام لەلایەكی دیكەوە، لەڕێگەی ئەم واقیعەوە بوو هەر دووكیان دەستیان بە پێوەرێكی باوەڕپێكراو بۆ هەڵسەنگاندنی كۆی پرسەكانی ڕۆژ ڕاگەیشت. واقیعی ڕاپەرین خاڵی سەرەكی گشت سەردەمێك بە دەستەوە دەدات. هەڵسان و كردارە تاكەكەسییەكان تەنیا ئەوكاتە دەتوانن شۆرشگیرانە ‌یان دژە شۆرشگێرانە لەبەرچاو بگرین كە لە پەیوەندیدا بن بە پرسی ناوەندی ڕاپەڕینەوە، كە تەنیا بە هەڵسەنگاندنی وردی گشتییەتی كۆمەڵایەتی _ مێژووییەوە دەتوانرێت كەشف بكرێت.

كەواتە واقیعی ڕاپەرین بە واتای خۆێندنەوەی تاك بە تاكی پرسە ڕۆژانەكاندایە لە پەیوەندی بابەتیانەدا بە گشتێتی كۆمەڵایەتی/مێژووییەوە، وەك هەندێك چركە لە ڕزگاری پرولێتاریادا. پێشكەوتنی ماركسیزم كە بەم جۆرە لە رێگەی لێنینەوە عەمەلی كرا تەنیا تێگەیشتنی پەیوەندی نزیك،_ هەڵگری بینین و گرینگی نێوان هەلسان و كردارە تاكەكەسییەكان و چارەنوسی هەموویی- چارە نووسی شۆرشگێڕانەی گشت چینی كرێكارە. ئەمە تەنیا بەو مانایەیە پرسی هەر ڕۆژێك – رێك وەك پرسی ڕۆژە – لە عەینی حاڵدا دەبێتە پرسی بنچینەیی ڕاپەڕین.

 

گەشەسەندنی سەرمایەداری ڕاپەرینی پڕۆلێتاریایی كردە ‌پرسی ڕۆژ. لێنین لە بینیی هاوتەكی ئەم ڕاپەرینەدا تەنیا بوو. بەڵام بەرجەستەیی لێنین تەنیا ناگەرێتەوە بۆ بوێری، لە خۆبوردوویی و پوتانسێلی خۆبەختی. ئەو بەو كەسانە بەراوەرد نەبوو كە لە تیۆردا بۆ ئەگەری ڕوودانی ڕاپەرینی پرۆلێتاریا هوورایان دەكێشا و لەكاتی مسۆگەر بوونی ڕاپەریندا ترسنۆكانە پاشەكشێیان كرد. ڕووناهی تیۆریكی لێنین، ئەویی لە باشترین، پابەندترین و دووربیترین هاوچەرخەكانیشی  جیاكردەوە. چونكوو ئەوانیش تەنیا توانیان واقیعی ڕاپەڕین بەو جۆرەی ماركس لە ڕۆژگاری خۆیدا – وەك پرسی بنچینەی گشت سەردەمێك – تەفسیر كرد بوو، بخنە‌ بەردەم تەفسیر كردنەوەوە. تەفسیری ئەوان تەنیا لە خالێكی هەمەكییەوە ڕاست بوون. ئەوان  بە توانای بەكار هێنان و كەڵك وەرگرتنیان بۆ دامەزراندی هێڵی ڕێنوێن و پتەویی ئامادەیان لە دەستووری رۆژدا، چ پرسە سیاسی یان ئابوورییەكان و چ پرسە تیۆری یان تاكتیكی‌ و رێكخراوەییان، نەبوو. تەنیا لێنین بوو ئەم هەنگاوەی بەرەو بابەتیكردنەوەی ماركسیزم كە ئەمێستاكە بە تەواوەتی عەمەلی بوو، هەڵگرت. بەم هۆیەوەیە لێنین لەمانا مێژوویی جیهانییەكەیدا، تاقە تیۆردارێژی ها‌وتەرازی ماركسە تاكوو ئێستا خەباتی ڕزگاری بەخشی پرۆلێتاریا ئافراندوویەتی.

Image result for lenin and marx

گەڕان بۆ بابەت