وتارەکان

رەسوڵ سەفەریانی

سوڕی ژیان

رەسوڵ سەفەریانی

ژیانی ئینسان وەک بوونەوەرێکی خاوەنی دوو لایەن، ژیانێکە کە زۆر زەحمەتە بکرێت لە رستە یان چەندین رستەی کورت و دیاریکراودا مانای بۆ دابنێیت. ئینسان بە هۆی بەشی نەفسی و دەروونییەوە و هەروەها بە هۆی ئەوەی کە خاوەن بیرەوەری و بیرە  ناکرێت ژیانی تەنیا لە بەشی بایولۆژی و زانستیدا کورت بکەینەوە و تەنیا بە هۆی گیانلەبەر بوون و زیندوو بوونی نیشانەکانی ژیانی لە نیشانە جەستەییەکانیدا کورت بکەینەوە. ژیانی جەستەیی ئینسان بەتەواوەتی گرێ دراوە بە ژیانی دەرونی ئەوەوە و خاوەن کارتێکردنێکی دوو لایەنە لەسەر یەکن. ئینسان بە هۆی بیر و زاکیرەوە شتەکان و رووداوەکانی لا ون نابێت و هەتاکو ماوە (ئەگەر توشی نەخۆشی فەرامۆشی نەبێت) لەبیری دەمێنێت. ئەم تواناش هەم دەتوانێت لایەنی باشی هەبێت و هەم لایەنی خراپ. لایەنە باشەکانی وەک ئەزمون و تەجروبەکانی بەشەر دەبنە هۆی ئەوەی کە هەڵەکان دووپات نەبنەوە و وەک چرایێک رێگای ژیانی پێ رووندەکاتەوە و ژیان ئاسانتر دەکات. بەڵام لایەنی خراپی ئەوەیە کە زۆر جار لە زۆر کەسدا ئەم بیرەوەرییانە (بەتایبەت بیرەوەرییە تاڵەکان) وەک مێردەزمەیێک و مۆتەکەیێک سواری سەری دەبێت و ساڵەهای ساڵ دەستی لەکۆڵ ناکاتەوە و دەبێتە هۆی دەیان ناخۆشی و نەخۆشینی نەفسی و جەستەیی لە ئەو کەسانەدا. ئەم بیرەوەریانە کە تەنیا لە لای نەخۆشەکە دیارە و هیچ نیشانەیێکی بەرچاوی تا پێش بوونیان بە نەخۆشی  نییە، وردەوردە لەسەر هەستەکانی ئەو ئینسانانە کاردەکات و دەیان بزوێنێت و بەرە بەرە هانیان دەدات و زۆرتر و زۆرتریان دەکات و وایان لێدەکات کە ئیتر لای کەسەکە ناشاردرێنەوە و لە رەفتار و کرداری شەخسەکەدا خۆی دەردەخات و دەبنە هۆی رەفتارگەلێک لە کەسەکەدا کە لە حاڵەتی عادی دا بە دەگمەن لە ئینسان دا سەرهەڵدەدات. ئەمانە بەرە بەرە وا کار لە جەستەشدا دەکەن کە کەسەکە بەردەوام هەست بە ئازار و ئیش لە شوێن یان شوێنگەلی تایبەتی لەشیدا دەکات بە بێ ئەوەی هیچ هۆیێکی جەستەیی یان سەرچاوەیێکی بایولۆژیکی تێدا بەدی بکرێت.

بۆ تێگەیشتنی باشتر لە چۆنییەتی کار و کارتێکردنەکانی نێوان جەستە، هەست، بیر و رەفتاری ئینسان لە سەر یەکتر وا باشە کە هەموو رووداو هەل و مەرجە جۆراوجۆرەکانی ژیان بخەینە سەر هێڵێکی بازنەیی و نێوی بنێن سوڕی ژیان. لە رێگەی زانین و ناسینی ئەم سوڕەوە ئینسان دەتوانێت تەسیر بکاتە سەر بارودۆخە گێژاوییەکانی ژیانی، واتە ئەو کاتانەی کە ئینسان توشی واق وڕماوی دەبێت و دەکرێت بە نێوی "دەمی ئاڵۆز" ناوزەدی بکەین. هەموو بەشەکانی سەر "بازنەی سوڕ" کارتێکردنیان لە سەر یەک هەیە. ئەم چوار فاکتۆرە پێکەوە پێوەندیان هەیە و پێکەوە گرێ دراون. ئەمانە هەر کامیان دەتوانن دەوری چاڵێکی مەترسیداریشیان لە ژیندا ببێت کە ئەگەر ئینسان ئاگای لە خۆی نەبێت تێ دەکەوێت و دەبیتە  قوربانی. بۆ ئەوەی تێنەکەویت دەبیت بە وریایی بەرانبەریان بوێستیت و بەرپەرچیان بدەیتەوە. واتە کاتێک بیر و فیکری خراپ و نێگەتیڤ هێرش دەکات  لێگەرێ با بێت بەڵام تۆ بە بیر و ئەندێشەی باش و پۆزەتیڤ بەرنگاری بەوە و رێگەی دزەکردنیان بگرە و خۆت بپارێزە. کە جەستەت دەکەوێتە باری گرژی و توند دەبێت هەوڵ بدەی خۆت خاو بکەیتەوە  و ئەو گرژییە لە لەش دەربکەیت. هەوڵ بدە لە رێگەی جۆراوجۆرەوە ئارامی وەربگرێت و بە شێوازی تایبەت کە بۆ تۆ دەگونجێت هێی و هێمنی  لە خۆتا سەقامگیر بکەیت. کە جەستە و بیری ئینسان لە سەر هێڵێکی هاوئاهەنگ و گونجاو پێکەوە بوەستن ئیتر هەستی ناخۆش لە دڵدا دروست نابێت و زاڵ نابێت بەسەر ژیاندا.

جەستە: کە دەڵێین جەستە مەبەست ئەو کاردانەوانە و رەدفێعلانەیە کە جەستە پیشانیدەدات، یانی نیشانەجەستەییەکان کە لە چاوی بەرانبەرەکان وکەسانی دەوروبنەریشدا دەبیندرێت یان دەکرێت هەستیان پێبکرێت. وەک  شلکرنەوەی  جەستەیی، گرژبوونی ماسولەکان، لەرزین، سورهەڵگەڕان و عەرەقکردن و گەرم داهاتنی لەش.

بیرەکان: مەبەست هەموو جۆرە بیرو هزرێکە کە دێنە مێشکەو. بیرەکان دوو چۆرن لە شێوازی هاتنیاند. یەکەم ئەوانەن کە بە شێوەی ئوتوماتیکی و بە بێ ئیزن و کۆنترۆڵی کەسەکە خۆیان بە مێشکدا دەکەن. دووەمیش ئەو بیرانەن کە ئینسان خۆی دەیانخولقێنێت و لە مێشکدا پێکیان دێنێت یانی خۆی بە ئەنقەست و بە وشیاری دەیانخولقێنێت بۆ ئەوەی کەلکیان لێ وەربگرێت. هەردوو جۆرەکەی دەتوانن پۆزتیڤ یان نیگاتیڤ بن.

هەستەکان: یەک ریز حاڵەت و وەزعییەتی تایبەتە کە لە ئینساندا دروست دەبێت وەک ئەوین، خەمباری، توڕەیی، نارەحەتی، ترس، هەڵچون  و شەرمەزاری و تەریقبوونەوەو ...

ئەمانە هەموویان حاڵەتگەلێکی سروشتین  بەڵام  زوری و کەمی و زەخت و لاوازییان دەکریت لە  ژێر کارتێکردنی "سوڕی ژان"دا  سەر و خوار بکات.

رەفتار: یانی ئەوەی کە تۆ چۆن لە کاتی دەرکەوتنی هەستەکاندا یان کاتی هێرشی بیرەکان و کەوتنە نێو هەل و مەرجە تایبەتییەکان، رەدفێعل پیشان دەدەیت. وەک نمونە دەتوانین ئاماژە بەو حاڵەتی هەڵچون و هێرش و هاشاوڵانە بدەین کە ئینسان لە کاتی توڕەییدا لای دەردەکەوێت.

بۆ روونتر کردنەوەی کارتێکرنی هەر چوار بەشەکەی بازنەی "سوڕی ژیان" لەسەر یەک، نمونەیێک یان وێنەیێک دروست دەکەین.

دایبنێ کە قەرارە ئەمڕۆ تۆ دەبێت بۆ خەڵکێکی زۆر کە لە شوێنێک کۆبوونەتەوە قسە بکەیت و بابەتێک یان باسێک روون بکەیتەوە. خەڵکەکە زۆرن و تۆش دەبێت مایکرۆفۆنێکت پێ بێت و قسەیان بۆ بکەیت. کاتێک لە حاڵەتی واقعیدا دەکەویتە وەها بارودۆخێکەوە و ئەرکێکی وەهات پێدەسپێردرێت لات وایە چی روودەدات.

هەر خێرا پۆلە باڵندەی بیر و خەیاڵ لە مێشکتدا کۆ دەبنەوە. خەیاڵی نەرێنی و نیگەتیڤ کە  باس لەوەدەکەن کە ئەم   پێشکەشکاریە و قسەکردنەت خراپ دەکەیت و دەبیتە گاڵتەجاری ئامادەبووان. پێت پێدەکەنن. ئەم بیرۆکە و خەیاڵانە وادەکەن تۆ هەست بە ناراحەتی دەکەیت. ترسێکت تێدا دروست دەکات، بیرکردنەوە لەو خەڵکەی کە کۆبوونەتەوە تۆ توشی ترس و دڵتەنگی و هەراس دەکات.توڕە دەبێت لەوەی کە لەوانەیە ئەم ئەرکەت بە باشی بەڕێوە نەبەیت.

ئەم  خەیاڵانە ریزێک هەست لە تۆدا دەبزوێنێت. پاشان دەکەویتە لەرزین  و ئارەقە دەردەدەی  کە بەشێکی هی دڵەڕاوکێیە و  بەشێکیشی لەبەر نیگەرانی و قلەقی و توڕەیێکە کە لە تۆدا دروست بووە.  لێرەدا دەبینین کە چۆن خەیاڵات و فکر وا دەکەن کە هەستەکانی ئینسان ببزوێت  و پێکەوە لەسەر جەستە کاربکەن و ببنە کردەوە ولە رەفتاردا خۆیان دەربخەن.

تۆ حەز ناکەیت کە سوربوونەوە و ئاڵۆزیت دەرکەوێت. هەوڵدەدەی کە لەرزینی خەستە و دەستت بشاریتەوە. ئەم هەوڵ و حەزانە لە تۆدا رەفتارێک دروست دەکات یان لانیکەم حەزدەکەیت بە رەفتاری هەڵاتن خۆت لە ساحەکە دوور بخەیتە و شوێنەکە جێ بهێڵیت. لێرە دەیبینین کە چۆن فکر و هەست و جەستە پێکەوە رەفتاری ئینسان دەگٶرن و دەبنە هۆی زنجیرە رەفتارێک کە ئینسان خۆی حەزناکات سەری لێبدات.  

ئەو نمونە تەنیا یەکێک لەو حاڵەتانەیە کە هەر چوار پارچەکەی سوڕی ژیان دەبزوێنێت. ئینسان لە رۆژدا بە توش زۆر حاڵەتی لەوەخراپتر دەبێت و هەستەکانی زۆر بەهێزتر تێدا دەبزوێنێت و دەبنە زۆر رەفتاری خراپتر و کۆنترۆڵنەکراوی مەترسیدارتر لەو نمونەی سەرەوە. تەنانەت وەک پێشتر ئاماژەمان پێدا دەبنە هۆی ناخۆشی یان نەخۆشینی نەفسی و جەستەی لە ژیاندا. کە زۆر جار نیشانەگەلی وەک هەست بە خۆ بچوک و کەم بایەخ بینین، دڵەڕاوکێ، ئیسترس، وەسواس، ترس لە کۆمەڵە ئینسان و... لە لای نەخۆشەکەدا دروست دەکات. بۆ چارەسەری وەها گرفتێک دەرونناسەکان عیلاجەکانیان لەسەر ئەساسی تەکەکەسی و تایبەت بە کەسەکە دیاری دەکەن.

بۆ نوسینی ئەم دەقە لە نامیلکەیێکی دەرونناسی دایرەی  چاودێری پزشکی کە لە سوید بەکار دێنرێت،  هەر وەها لە رێنوێنی دەرونناسان و راوێژکارانی کۆمەڵایەتی کە بۆ نەخۆشەکانیان پێشکەشیان کردوە،کەڵک وەرگیراوە.