فرخ نعمت پور
حقیقت تلخی کە تصور می کنم او از آن بکلی غافل بود. او نمی دانست کە با گذشت بیشتر زمان، سالها بیش از پیش بە شمارە تبدیل می شوند. شمارەهای تهی،... تهی از جوانی، از رویاها و تهی از انتظار و هیجان.
من او را چنین بە یاد دارم
فرخ نعمت پور
من او را در سال ٥٧ در جریان تظاهراتهای خیابانی بار دیگر دیدم. باری کە آن سال بارها تکرار شد. من او را دوبارە دیدم. اوئی کە او بود. اوئی کە مثل اوهای دیگر نبود. با آن نگاە، با آن قامت و با آن سکوت کە بخشی مهم از شخصیتش شدە بود. من هنوز کە هنوزە بەیادش دارم و می خواهم کە همیشە هم بەیادش داشتەباشم، تا دنیا دنیاست و تا من باشم و تا این روح لعنتی در بدن کە دوست دارد بخاطر بەیادداشتن چنین آدمهائی زندە بماند. برای همیشە. اگرچە لطف و معنای زندگی بە مردنش هست. و زندگی هرچە کوتاهتر، لطف و معنایش بیشتر، البتە برای چنین آدمهائی. آدمهائی کە زندگی را بیشتر با سکوت و باعمل می گذرانند. و من نمی دانم کە در دورانی کە من حالا درش زندگی می کنم، همگامی این دو خصوصیت چقدر می توانند دیگر معنا داشتە باشند.
من او را البتە از سالها قبل می شناختم. هنگامیکە هنوز خیلی جوان بود و هنوز رویاهایش را کە همیشە در چنتە داشت با سیاست قاطی نکردەبود. آن سالهائی کە او تحت تاثیر فیلمهای کابوئی و هندی، خواب داشتن یک مزرعە بزرگ با اسبان، گاوان و چراگاههای بزرگ را می دید، و یا خواب یک داستان عاشقانە پر احساس را با یک دختر معصوم زیبا کە هر روز کنار پنجرە رو بە کوچە می نشست و زندگی را از خلال بوی گلها مزەمزە می کرد. او خواب می دید کە روزی سوار بر اسب کابوئی، دختر منتظر را از پشت پنجرە می رباید و برای همیشە در آن مزرعە جادوئی با هم زندگی خواهند کرد.
او شخصیتی بود متشکل از یک کابوئی شریف و یک عاشق پیشە محجوب. یک کابوئی کە نمی توانست بکشد و یک عاشق پیشە کە نمی تواند علیرغم فوران عشق سوزان در آتشفشان روحش، بە معشوق دست یابد.
او در همان سال ٥٧ کە حالا دیگر یک انقلابی شدەبود، قسم خوردەبود کە تا آخر، راە را ادامە بدهد. و ادامە هم داد. اگرچە نە خودش و نە من بدرستی نمی دانستیم کە منظور اصلی او از ادامە راە تا بە آخر چە بود: منظورش رسیدن بە هدف بود و یا بقول خودش شهید شدن (و مردن بقول من)، کە او این آخری را هم بسیاری اوقات آخر راە تعبیر می کرد؟!
در جریان تظاهراتهای سال ٥٧ می توانستم صدای فریادزدنهایش را در میان صدای غریو آسای جمعیت خشمگین بشناسم. او همیشە جوری فریاد می زد کە گوئی یگانە کسی بود کە می بایست فریاد بزند. برای همین صدایش برای من در میان همە صداها بخوبی قابل تشخیص بود، هرچند پدرم می گوید کە این بعلت علاقە وافر من بە او بود و نە صدائی کە در میان هزاران صدا، در حقیقت تنها یک صدای گم بود و بس. اما من قسم می خورم کە می شنیدمش،... قسم می خورم! صدا را می شناختم چونکە او عمیق فریاد می زد. و من معتقدم کە صداهائی کە دارای عمق هستند بهتر شنیدە می شوند تا آن صداهائی کە می توانند هزاران صدای دیگر را بعلت دامنە بردشان تحت تاثیر قراردهند. من حتی یکبار هنگام فریادکشیدنهایش بە او خیرە شدم، در صورتش دقت کردم. نە!... نە دهانش را مثل دیگران می گشود، نە رگ گردنش مثل دوروبریها بیرون می زد و نە چشمانش در حدقە چنان عرصە برشان تنگ می شد کە ناچار بود نگاهها را بە کنج کنج، بە آنجاهائی براند کە تەسوئی از دیدن باقی می ماند. نە!... او کاملا عادی بود، با صورتی کاملا آرام. گوئی صدا از عمق یک چاە می آمد، یک چاە عمیق. از آن چاههائی کە در مناطق بیابانی می زنند برای اینکە بە آب برسند. چاههای چند صد متری و شاید هزارمتری. و او با عمق چند صد متری و شاید چند هزار متری در تظاهراتها شرکت می کرد.
او در همان سال، یعنی سال ٥٧ کە سال عمل و جنبش و بیا و برو بود، قاطی کتب فلسفە شد. و البتە در کنارش بە تئولوژی هم پرداخت. تنها اتاق خانەاش را بە یک کتابخانە کوچک تبدیل کرد و بوی کتاب با کاهگلی درآمیخت کە بوی کلاسیسم از آن بە مشام می رسید. او سعی می کرد کە رویدادهای سال ٥٧ را با تئوریهای درون کتابها دمج کردە و یک بار برای همیشە وجود خدا را برای آنهائی اثبات کند کە هنوز مردد بودند، و خدا را نە کشف، بلکە اختراع می دیدند. و من متعجب بودم کە چطور چنین آدمی می توانست در اوج حوادث و رویدادها کە یقە وطن نکبت را گرفتە بودند، بتواند بە آن سکوت و آرامشی دست یابد کە لازمە و شرط اساسی یک مطالعە و تفکر جدی بود.
او آن سال در همە تظاهراتها بود. جلو جلو. نە یک بار ترسید و نە یک بار علیرغم صدای وحشت زدە مردم کە "سربازها آمدند!" عقب کشید. او آنجا می ماند. تنهای تنها. و این چنین اسمش ورد زبانها شد. و همە او را ستودند. او قهرمان شد و همە می خواستند مثل او باشند. اما مگر می شد؟ مگر می شد صدای پای سربازان و شلیک گلولەها را شنید و باز مثل او بود؟
من فکر می کنم تنها فلسفە است کە در چنین مواردی پا را از فرار بازمی دارد.
او را چندین روز زندانی کردند، با تن خونین و لباسی کە از چرک خاک و خون بە تن می چسبید، توی کوچەها پرتش کردند. اما او آرام و در سکوت بلند شد و راهی خانە. و روز و روزهای بعد دوبارە در تظاهرات! کم کم مردم سعی می کردند جائی در میان صف باشند کە او بود. و این چنین، جائی کە او بود، فشردەترین محل صفوف مردم شد.
او در میان همە تئوریها آنی را بیشتر می پسندید کە می گفت هرچیزی در این دنیا آغاز و پایانی دارد، و بە تبع آن پس خود دنیا هم می بایست آغاز و پایانی داشتە باشد. یعنی او هم برای جزئیات دنیا آغاز و پایانی قائل بود و هم برای دنیا بمانند یک کل، همین آغاز و پایان را. و بعد می گفت هر آغازی کە نمی شود از 'هیچ' بیاید و بە 'هیچ' ختم شود. پس باید چیزی باشد کە بشر اسمش را خدا نهادە، و این چنین جز و کل محدود، در کلی نامحدود برای همیشە آرام می گرفتند.
او در همان سال یک موتور هوندای ١٢٥ هم خرید و هر روز غروب سوار بر آن، راهی بە مناطق و روستاهای اطراف شهر می شد. بە نظر او، در اتفاق بی نظیر ٥٧، و همراە آن اثبات همیشگی خدا از طرف او، لازم بود کە انسان بیشتر بە طبیعت خو بگیرد، زیراکە بە زعم او زندگی فرم طبیعی خود را بازیافتە بود. او سوار موتورش می شد و در جادەهای خاکی با سرعت بسیار می راند. او دوست داشت از آینە بغلی آن خط ممتد و طولانی از گردوغباری را ببیند کە موتورسیکلت زردرنگش از خود بەجا می گذاشت.
او در سال ٥٧، با آنکە هنوز رویای مرزعە و دختر پشت پنجرە را فراموش نکردەبود، اما خیلی سادە، دست یافتن بە آنها را منوط بە بعد از اتفاق افتادن رویداد بزرگ کردەبود، منظورم رویداد ایجاد یک جامعە عادلانە کە آن هنگام بعضی ها بهش می گفتند سوسیالیسم و بعضی دیگر، جامعە بی طبقە توحیدی. و فکر کنم کە او این اصطلاح آخری را بیشتر پسندید. و این چنین با لبخندی بر لب کە سابقە نداشت، خودش را برای یک زندگی آمادە کرد کە قرار بود همە چیز در آن نە صرفا برای او، بلکە برای همگان تغییر کند. او بشدت معتقد بود کە هدف از خلقت پیش خدا، ایجاد چنین جامعەای بودە. می گفت خدا هنگامیکە کلمە 'برابری' را بنیان نهاد، خودش هم از این کلمە کە البتە اختراع خودش هم بود بشدت متاثر شد و حتی مدتی هم گریست. و پس از آن معتقد شد کە باید موجودی بیافریند تا بر روی یک کرە خاکی چنین کلمەای را بە واقع تبدیل کند. و این چنین انسان را آفرید.
فیلسوف انقلابی ما یادگرفتە بود کە علت عدم موفقیت در کارهای کوچک را بە غیبت حوادث بزرگ پیوند زند.
گاهی وقتها من فکر می کنم کە او در رویاهایش، بسیاری اوقات با همان دختر پشت پنجرە کە نگاهش را از میان گلها عبور می داد، سوار بر اسب، در مرغزارهای سرسبز جامعە بی طبقە توحیدی، در زیر آفتاب درخشان در گشت و گذار بودە. و البتە کە بودە،... من مطمئنم. من این داستان را از لبخندهایش شنیدەام. بارها.
یادم هست در دفترچەای کە داشت، سال ٥٧ را با خطی درشت نوشت و زیر آن، جملەای قید کرد کە هنوز کە هنوزە بخوبی بەیاد دارمش: "بعضی سالها تنها شمارە نیستند، بلکە خود شروع و انتهایند." دفترچەای کە همیشە در جیبش بود و گاهگاهی جملات قصار بە ذهن آمدە خود را در آن می نوشت.
اما همە می دانیم کە سالها هر چقدر مهم باشند و هر چقدر پر از رویدادها و حوادثی کە حتی جهان را هم بنوعی تغییر می دهند، باز می گذرند و تنها بمانند شمارەای در خاطرەها و یادها می مانند. حقیقت تلخی کە تصور می کنم او از آن بکلی غافل بود. او نمی دانست کە با گذشت بیشتر زمان، سالها بیش از پیش بە شمارە تبدیل می شوند. شمارەهای تهی،... تهی از جوانی، از رویاها و تهی از انتظار و هیجان.
ولی انگار سال ٥٧، سالی بود کە می خواست بماند، سالی جان سخت کە خیال عبور از گذر زمان را نداشت. سالی کە می خواست آدمها همانی بمانند کە آن سال بودند. برای همین، من این امکان را تقریبا تا بی نهایت داشتم کە هر روز صبح از خواب بیدار بشوم، پنجرە اتاقم را بگشایم و از خلالش بە دوردستها خیرە شوم. و بە دوردستها خیر می شدم. دوردستهائی کە بعلت تکرار و شاید یک اتفاق، بە فلسفە همە زندگی من تبدیل شدند،... تا حالا هم. و همین ماندگاری سال ٥٧ البتە آن را از سالهای دیگر جدا و سوا کرد. و این چنین سالی شد علیە خود هم. دوست ما کە بعلت کتب فلسفە، موتورسواریهای اطراف شهر و تفکرات جدی اش متوجە این فاجعە شدە بود، سعی کرد سال ٥٧ را در یک دیالوگ مهم و جدی متقاعد کند کە او هم مثل همە سالهای دیگر زندگی، علیرغم اهمیتش، روال طبیعی خود را از لحاظ زمانی طی کند و برود. بە او گفت کە حتی بعلت روی دادن حوادث بزرگ درش، مردم بیشتر تاسف رفتنش را خواهند خورد و برای همین بهتر در اذهان باقی خواهد ماند. اما،... اما مگر سال ٥٧ گوش کرد؟ مگر این یک گفتگوئی بود دو طرفە کە دوست ما دوست داشت اسمش را دیالوگ بگذارد؟ ابدا! و این چنین او ماند.
و همان سال دوبارە بعد از یک غیبت طولانی (کە بعلت تفکرات بی حد و حصر او و گردشهایش در کوە و دشتهای اطراف شهر روی دادە بود)، او را در کوچەای ملاقات کردم کە چند دقیقە قبلش در آن کسی بر اثر ترکش خمپارە جان سپردە بود. و من او را با یک کلاشینکوف و با خشابهای بسیار دور کمرش دیدم. و من کە تصورم این بود کە او یکی از آن آدمهای انگشت شماری ست کە بە رویای جامعە بی طبقە توحیدی خود دست یافتە است و دستانش را زیر سرش گذاشتە است و تنها بە ادامە افکار فلسفی و تئولوژیکش و البتە در امتداد آن بە مزرعە و دختر میان گلها فکر می کند، از دیدنش در این شکل و شمایل شوکە شدم.
دیدمش بە جسد نزدیک شد، دستی بر پیشانی اش کشید و با همان صدای عمیق همیشگی اش گفت کە "سال ٥٧، چە سال خامی!" و من ماندە بودم کە آیا بالاخرە در جامعە بی طبقە توحیدی زندگی می کنم یا نە، از درک تغییر ناگهانی آن حادثە بزرگ در همان سال ماندە بودم. او جسد را بلند کرد، بر دوش گرفت و رفت. صدای خمپارەها از هر کوی و برزنی شنیدە می شد.
و همان وقت بود کە فهمیدم جامعە بی طبقە توحیدی او، همانند رویای مزرعە و عشق دخترک پشت پنجرە رویائی بود و بس، و سال ٥٧ دروغی بود کە او خود در ساختنش شریک بود.
اما او از آن تیپ هائی نبود دست بردارد. او بە این نتیجە رسیدە بود کە چونکە نتوانستە بود رویای اول و دومش را متحقق کند، پس بناچار رویای سوم هم از همان ابتدا محکوم بە شکست بودە. او بر اثر یک تفکر فلسفی بە این نتیجە رسیدە بود و آن را این چنین فرمولە می کرد "حوادث کە ابتدا در شکل اتفاق ظاهر می شوند، بعدها بعد از گذشت زمان بە حوادث محتوم تبدیل می شوند. و این تکرار اتفاق، سرانجام بە قانون تبدیل می شود." و بعد از چنین نتیجەای، تصمیم گرفت کە دیگر نە دنبال رویاها بلکە دنبال همین زندگی ای برود کە وجود داشت.
***
پدرم کە متوجە افکار انقلابی من هست، از اینکە من تحت تاثیر یک آدم وازدە انقلابی هستم، پوزخند می زند و می گوید این هم یکی دیگر از شوخیهای روزگار! اما او نمی داند کە دوست ما در سال ٥٧ آنی بود کە بود، آنی کە هنوز آنجا وجود دارد و می شود بهش مراجعە کرد. آنی کە هنوز می شود صدای عمیق، عشق والا و تفکر گردشگرش را شنید و احساس کرد، و دید.
پدرم نمی داند کە گاها انقلابیها، آن هم در دورانی کە انقلابی بودن رویائیست، بە وازدەهای انقلابی نیاز دارند!
