ما 4252 مهمان و بدون عضو آنلاین داریم

ئیسمائل بابائی

بە ئاسانی لە خوێندنەوەی شیعرداو بە بەرکەوتن بە شێوازی نووسینەوەی شیعر دەزانرێت کە تا چەند ئەو شیعرە داهێنانی تێدایەو بۆ ئەفراندن نووسراوە یان ئایا بەس دەربڕینی کەفوکوڵەکانی ناوەوەی خودی شاعیرە.

 

بازدانە ناشیعریەکانی شوعەیب میرزایی

ئیسماعیل بابائی

لە سەردەمی ئێستاماندا شیعری کوردی بە هەردوو بەشەکەیەوە: پۆپۆلیست و نوخبەیی بەرەو دابڕانێکی زۆر گەورە دەچێت لەسەر گۆڕەپانی ژیان و لە گیان: (هەست و سۆزو هزرو دەروون)ی مرۆڤەکان دوورتر دەکەوێتەوە، رەسەنایەتی و نوێبوونەوەو داهێنانی ئیجابی تێدا کەم دەبێتەوە، بەهۆی دوو هۆکاری زاتی و مەوزوعیەوە، ئێمە قسەمان لە هۆکارە دەرەکی و گشتییەکان نییە کە زۆربەمان هاوڕاین لەسەر ئەوەی بە شێوەیەکی گشتی فەرهەنگ لە زەمەنی تەلنەلۆژیادا بەرەو کاڵبوونەوەو هەژاریی و کەمبوونەوەی هەوادارانی دەڕوات، بەڵام گەر بێینە سەر هۆکارە زاتییەکان کە تایبەت بە خودی دنیای شیعرە، ئەوا دەگەینە چەند بەرەنجامێك؛ کە بەڵێ هەرچەندە رەنگە خوێنەرانی شیعری نوخبەیی (دەستەبژێریی) رەنگە لە هەموو کوردستاندا لە ٤٠ کەس زیاتر تێنەپەڕێت کە ئەوانیش بەشێکیان شاعیران و نووسەران و لێکۆڵەوەران خۆیانن، ئەمە حەقیقەتێکە و رەنگە زۆربەمان غروری نەفس ڕێگەمان نەدات دان بەو ڕاستییەدا بنێین، بەڵام بەرەنجامەکانی واقیع و سروشتی دەقەکانیش ئەمەمان پێ دەڵێن.

بێگومان لێرەدا باسمان لەو شەپۆلە دەستخۆشییە نییە کە لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا بۆ شیعرێك دەنووسرێت کە رەنگە نەشخوێندرابێتەوە، یان هۆکەی موجامەلەی شاعیرو نووسەران لەگەڵ یەکدیدا بێت و هەر  بە شان و باڵی یەکتریدا هەڵدەن، کە لە راستیدا ئەمانە هیچ گۆشەنیگایەکی شیعرییان نییەو هیچ ئیزافەیەكیش نە بە دەق نە بە خوێنەران نابەخشن.

لێرەدا مەبەستمە لە سەر ٣ دەقی ڕێزدار شوعەیب میرزایی بدوێم کە بەرودوا لە وێبسایتی هاوچەرخ دانراون: (باڕەش بێت)، (بەشێک لە ‘تارانەکانی…’ – شوعەیب میرزایی)، (شەش کورتە شێعر) کە پێوەری تیۆری رەەخنەیی جودایان لەگەڵدا بەکاردێنین و بنەماکانیان هەڵدەوەشێنینەوە بۆ یەکەو پێکهاتە زمانەوانییەکان و دواتر بواری بڕیاردان بۆ خودی خوێنەری بە دیقەت بەجێ دەهێڵین، هیوادارین کاک شوعەیب بەمە نەڕەنجێ و ڕێزی زۆرمان بۆ خودی خۆی هەیە

شاعیر رەنگە پێشوەختە لە ژێر ناوی نوێخوازیدا دەقەکانی خۆی پۆلێن بکات و رەفزی سەرلەبەری ئەم رەخنانە بکاتەوە بە بیانووی ئەوەی پێوەری لەقاڵبدانی کلاسیکین و دەقەکانی ئەو زۆر لەسەروو ئەوەوەن و شاعیر ئازادە، بەڵام ئەمە بێگومانم بەس بۆ دڵدانەوەی خودەو هەر یەکە لە ئێمە پێوەریی شیعرێتی تێکستەکان دەناسێتەوەو لەئەنجامی  ئەزموون و سەلیقە کە ئەو باکراوندانەی بۆ بنیات ناوین، بەڵێ شاعیر تا ئەو کاتە ئازادە کە پرۆسەی نووسینی شیعرەکە تەواو دەکات ئیتر خوێنەر دەبێت بە خاوەنی و رای خۆی دەردەبڕێت و لێکدانەوەی بۆ دەکات.

تەوەرەی رەخنەکانمان لەسەر ئەم ٣ شیعرە بەسەر چەند خاڵێکدا دابەش دەکەین بەم جۆرە:   

١- وشەی قسەکردن و سواو و سوکایەتیئامیز:

ئەوەی ڕیتمی شیعر لە قسەی ئاسایی جیادەکاتەوە زاراوەو وشەی شیعریین کە خاوەنی ئیقاع و تایبەتمەندی دەلالی خۆیانن و هەم لە باری سیمیائی و هەم لەباری فۆرمەوە تایبەتمەندی دەبەخشن بەو تێکستەو جیای دەکاتەوە لە ئاخاوتنی رۆژانەی خەڵکی، ئەگینا گەر ئاستی شیعر ئەوەندە نزم بکرێتەوە بۆ قسەی رۆژانە ئەوا چ هونەرێك لە شیعردا دەمینێتەوە؟ ئیتر بۆچ گازندە لەوانە بکەین کە دەڵێن کورد هەموویان شاعیرن.

گەر چاو بەو ٣ دەقەی مامۆستا شوعەیبدا بگێڕین زۆر دەستەواژەی ناشیعریی دەبینینەوە کە بەکارهێنانیان لە بەهاو ئاستی دەقەکان دێنێتە خوارو نزیکیان دەکاتەوە لە ئاخاوتنی بازاڕیی و ئەمەش بە هەر هۆیەك بێت رادەی نابایەخدان و گرنگی لای شاعیر دەردەخات بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ شیعردا.

بۆ نموونە گەر تەماشای ئەم ٣ دەستەواژەیە بکەین دەبینین لە یەکەمیاندا شاعیر هەر بە شێوازی داڕشتنی نامە نووسین باس لە خۆی دەکات بێ ئەوەی هیچ تەکنیك بە فۆرم  و دیوێکی تر بە مانا ببەخشێت، منیش بێ بیرکردنەوە دەتوانم ئەو گێڕانەوەیە بخەمە سەر کاغەزو ناوی شیعریشی لێ نانێم چونکە دەزانم ناتوانم چاوبەست لەخۆم و خەڵك بکەم، شاعیر تا لێوانلێو نەبێت لە شیلەی داهێنان ئەوا لێینەڕژێت باشتره، چونکە هەژاریی پریاسکەی شاعیر شاعیر کەشف دەکات، دواتر گەر شاعیر لای ئاساییە وشە بازاڕیی و سوکەکانی وەك (سەگ و حیزو ئەعساب و تاد...) وەکو کەرەسەی شیعر بەکاربێنێت ئەوا لەبەرانبەریشدا دەبێت بزانێت بۆ نموونە کە مانای راستەقینەی سەگ وەك سیمبوڵ بێ وەفایی دەگەیەنێت نەك وەفا، چونکە سەگ کلك بۆ هەموو ئەوانە دەلەقێنێت کە پارچەیەك ئێسقانی بۆ فڕێ دەدەن، هەروەها لێرەدا دیقەت بدەن وشەی (سڵام) دەستپێکی نووسینی نامەی رۆژانەیە چ نەخوێندەوارێك بیڵێت یان میوەفرۆشێك لە بازاڕدا چ شاعیرێك، دواتر کە وشەی (یانێ) بەکارهێناوە ئەوە هەر خۆی نیشانەی شیکردنەوەو شەرحە، کە ئەمیش بێگومان لە نووسینی داڕشتندا بەکاردێت نەك شیعر.

سڵام

خراوم و خراو خۆشتم ئەوێ

تا شەوێ بەم بێ شارییە شڵپاوە و عەتا زامارە

خۆشتم ئەوێ ”وەک سەگ”

وەک ئارەق سەگی

.......  

شپرزیاگم و خراوم و پێویستم بە کەمێ ئەعسابە

........

یانێ تاران تەنیایی حیز ئەکا

* دواجار من سەبارەت ئەم کۆپلەیە هیچ کۆمێنتێك نانووسم بەڵام دەیکەم بە وەڵامێك بۆ ئەو پرسیارەی کە ئایا خوێنەری حەپەساو و ماندوو دەبێت چ سیمایەکی شیعر لە ئیستاتیك و رەوانبێژی و وشەسازی و ئیدیاو چەشە و سیمانتیك...   لەم چەند دەستەواژە سادەو ناشیعرییەدا بدۆزێتەوە؟:

اللە اکبر

خانمی مەجبووری و باش

مەجبووری و دووری

با چکێ لە خۆم دانیشم

٢-هەڵەی مانا و زاراوە:

یەکێك لەو سکانداڵەی شاعیران گیرۆدە دەکات هەڵەی زمانەوانییە، بۆچی؟ چونکە چەکی شاعیر تەنیا زمانە، جا گەر ئەو زمان بەهەڵەو کەموکورتی بەکاربهێنێت ئەوا بۆچی گازندە لە خاوەن پیشەکان دەکەین کە بابەتی تەقەلوبی دەفرۆشن؟ لێرەدا چەند نموونەیەك دێنینەوە نەك هەموو نموونەکان کۆبکەینەوە، چەنکە نووسینەکە زۆر درێژ دەبێتەوە. کاتێك شاعیر دەقئاوێزان دەکات چ لە کەلەپوور یان فۆلکلۆر یان شیعری شاعیرانی تر یان تیۆلۆژیا...هتد، ئەوا دەبێت تەواو درکی بە هەموو لایەنەکانی ئەو  بەکارهێنانە کردبێت لە شوێنگای یەکەمدا و خۆی ماندوو کردبێت لە ساغکردنەوەیاندا ئەنجا دەتوانێت سەرکەوتووانە دەقەکەی خۆی پێ بڕازێنێتەوەو دەوڵەمەند بکات.

* لەیەکەم نموونەدا ببینن دووبارە لە گێڕانەوەیەکی شەخسیداو شیعری خۆ بەگرنگ داناندا چۆن دەکەوێتە هەڵەوە لە بەکارهێنانی دەستەواژەی (نیەتمە فەرزێ)، چونکە ئەمە لە شوێنی خۆیدا (زیکر) نییە بەڵکو لە ئاییندا بۆ دابەستنی نوێژ بەکاردێت کە (پەرستش)ە، کە نییەت پەیوەندی هەیە بە کرداری خودەوە نەك خەڵك، کەواتە کە خۆت نییەت دێنیت شیعر بنووسیت هیچ پەیوەندی بە خەڵکەوە نییە کە زامنی نە دزینی بکەیت، کەواتە ئەو دێڕە لە بناغەوە هەڵە داڕێژراوە کە دەبوو بەم جۆرە بێت(نییەتمە فەرزێ شێعر بنووسم لەکەسم نەدزیبێ)

ئەو ڕۆژانەی لە تەرم و تاران گەڕامەوە

لە گەڵ بێهزاد کوردستانییا زکرمان ئەکرد:

نییەتمە فەرزێ شێعر بنووسم کەس نەیدزێ

...........

* من فاکتەری ئاسمیلاسیۆن  بە هۆکارێکی مەحرومکردنی گەلان دادەنێم بۆ بێبەشکردنیان لە فێربوونی زمانی دایک بە تەواوی، بەڵام شاعیر لەبەر ئەوەی کەسی ئاسایی نییە بۆیە کاتێك بە زمانێك شیعری نووسی دەبێت خەباتێکی زۆری کردبێت و کەرەسە و وشەسازییەکان بەهەڵە بەکارنەهێنێت و قووڵ بووبێتەوە لەو زمانەدا.

من باسم لە سواوی تییمای خۆشەویستی نییە لەم دێڕەدا، وەلێ لێرەدا وشەی (خۆشیم ئەویست) پێویستی بە ڕاستکردنەوەیە، بۆ نموونە کورد کە لەباسی کەسی دووەمی تاکدا دەدوێ دەگێڕێتەوەو دەڵێ(خۆشم ئەویست) چونکە خۆشی +م ،مانایەکی تر دەدات واتای بەختەوەەری ئەوم دەویست، دیقەت بدەن کاكە میرزایی دەنووسێت:

 دەئەنازەی تەواوی ماسیەکان خۆشیم ئەویست

.............

* من باس لە هەڵەی ڕێنووس ناکەم لەم کۆپلەیەدا و باس لە لاوازیی داڕشتنەکەی ناکەم کە لە باشترین باردا دەتوانین بڵێین کۆپلەیەکی تەنزئامێزە، ئیتر بانگەوازی نوێترخوازو جیلی چوارو پێنج مەگەر لە تیکنەلۆژی تۆڕی ئینتێرنێتدا هەبێت، بەڵام ئەوەی مەبەستمە وردبوونەوەیە لە بەکارهێنانی شاعیر بۆ  وشەی (دوکتر) کە ئەمەش بە ڕوونی دیارە کە فۆنەتیکی وشەیەکی دزراوی بیانییەو کراوە بە فارسی ئەگینا خۆی لە راستیدا(دۆکتەر یان دوکتۆر)ه، ئێ باشە کە شاعیر شیعری کوردی دەنووسێت بۆچی خۆی ماندوو نەکردووە وشەی(پزیشك) بەکاربهێنێت؟ ئایا شاعیرێکی فارس دەبینیت بچێت وشەی کوردی قەرز بکات و لەناو شیعرەکانیدا بەکاریبهێنێت؟ یان ئەم کاریگەربوونە هەر جیۆپۆلەتیکی نییە بەڵکو دەروونیشە!.

دوکتری “سەرخۆش خانەکان”
لە منا دەسی بشۆرێت و بڵێ :
ئارەق خۆش

..................

*نموونەی دووەم : کورد دەڵێت:  دەمارەکانم بەفر یان سەهۆڵیان گرتووە وەك دەربڕینێکی مەجازیی، کەچی شاعیر ڕێزمانی ونکردووەو دووبارە روو دەکاتەوە   قەرزکردن لە زمانی بێگانەوەو وشەی (یەخ) بەکاردێنێت، کە بەکاریشی هێناوە لە سیاقێکی ڕێزمانی کوردی تەواودا ڕێکی نەخستووە، کە دەبوو بنووسێت: دەمارەکانم  یەخیان گرتووە، نەك:

 دەمارەکانم  یەخیان  خستووە 

...............

* لەم نیوەدێڕە شیعرەدا کە لە ٣ وشە پێكهاتووە دووانیان کە (وەسەت و ناوەست)ن، نە شیعریین نە کوردین، سێهەمیشیان هەڵەی ڕێزمانی تێدایە، کە ئەگەر مەبەست لەوان بێت ئەوا دەبوو بینووسیایە بڕشێنەوە، ئەگەر مەبەست لە خودی بێژەرە ئەوا دەبوو بنووسرایە (بڕشێمەوە) یان گەر کەسی دووەمی تاکی بۆ خود بەکارهێناوە دەبوو (بڕشێیتەوە) بوایە، ئەمە وێڕای ئەوەی لە زمانی کوردی شیریندا وشەی (میانەڕەو)مان هەیە کە زۆر شیاوتری شیعرە، کەچی ئەو نووسیویەتی:

بە وەسەت و ناوەستیانەوە بڕشیتەوە

............

* لەم نووسینەدا وەك چۆن ئاماژەی کەموکورتیەکان دەکەین لە هەمان کاتیشدا دەبێت بێلایەنی بپارێزین و بڵێین لەبەکارهێنانی زاراوەی لێكدراوی(باڕەش بێ)دا هەوڵێکی جوان هەیە کە لە رەوانبێژیدا پێی دەگوترێت جیناسی تەواو، چونکە هەمان وشە زیاتر لەمانەیەك دەگەیەنێت. بەڵام گەر لایەنی ڕەشەباکەی بگرین ئەوا دنیا خاپوور دەکات ئیتر کە کاول بوو خۆی چ پێویست بە خاپوور دەکات؟ وێڕای ئەوەی (بەشار ئەسەد و دەمشق بەیرووت) شیعر لە شیعرێتی دەخات و دەیکاتە زمانی هەواڵ.

 با رەش بێ دنیا کە کاولیش خاپوور ئەکات

..........

* کورد دەڵێت شەوارە کەوتوو و گۆڕ ون یان گۆڕ بزر، وێڕای ئەوەی جادە وشەیەکی بێگانەیەو لە کوردیدا شەقاممان هەس، کەواتە شاعیر باشتر وابوو سەرلە نوێ بەدەقەکەیدا بچوایەتەوەو هەڵەبژێری بکردایە، ئەو کاتە دڵنیام ئەم نیوەدێرە شیعرییەی بە جۆرێکی تر دەنووسی نەك ئاوها بەجێی بهێشتایە کە دەڵێی کەسێك نووسیویەتی فێری کوردی بووە نەك خۆی کوردزمانە:

شەوارە دات بگرێت و جادە گوم بیت

ئایا گونجاوتر نییە بگوترێت: شەوارە دات بگرێت و شەقام ونت بکات

یان :شەوارە کەتوو و بزر لە شەقام... هتد

٣- دووبارەکردنەوەی بێزارکار:

لە شیعردا هەندێك شوێن هەن پێویست بە دووبارەکردنەوەی وشە دەکەن بە مەبەستی جەختکردنەوە یان سەرنجدانی خوێنەر بۆ هەڵبەزو تاسەکانی نێو دەق، یان بەمەبەستی سازاندنی ریتم و ئیکۆیەکی مەبەستدار، بەڵام لەم تێکستانەی م.میرزاییدا زۆر دووپاتکردنەوەی جاڕسکار هەن کە بڕشت لە هەناسە شیعریەکان دەبڕێت و دوورمان دەخاتەوە لە پێوەرە ستاندارەکانی شیعر کە بەها دەبەخشن بە شیعرو پاراوی دەکەن، هەرچەندە شاعیر لە گەردووندا ئازادە چی هەڵدەبژێرێت و چی بەکاردێنێت بەڵام گرنگە بۆتیقایی بن، هەندێكجار وشەی زیادە شیعر دەڕوشێنێت و لاوازی دەکات، بۆیە ئابووریکردن لە وشەبەکارهێناندا لای یابانی و چینییەکان هەر لە کۆنەوە کراوەتە مەرجی چڕو پوختی و تۆکمەیی شیعر، بۆ نموونە دووبارەکردنەوەی (چوارکڵاف) لەم  دێڕەدا زیادەیە، بەڵام بۆ نموونە گەر وشەی ژمارە(چوار)ی ٤ جار بنووسیایەتەوە ئەوا ئاماژەیەکی دەلالی قووڵی دەداو لە خزمەت ئایدیای کۆپلەکەدا دەبوو، هەرچەندە ئەو شیعرە هەموو شتێکی تێخزێنراوەو لە بابەتێکەوە باز دراوە بۆ باتێکی تر، بەڵام مەبەستی من بەس لە وشەی چوار کڵافە لەم کۆپلەیەدا:

                ئەشێ ڕۆژێ چوار کڵاف

                چوار کڵاف ئەم نیشتمانە کون کونیشە بدوورم

* ئەگەر شاعیر لەبەر ئەوەی دێڕە شیعرێکی  مەحوی دەقئاوێزان کردووە ڕای وابێت (شێعری کوردی لە مەحوییەوە  دەس پێ ئەکا) ئەوە رای تایبەتی خۆیەتی کە من هاوڕای نیم هەرچەندە نکۆڵیم لە گرنگیی بەهای شیعریی مەحوی نییە، بەڵام بەکارهێنانەوەی ئەو دەستەواژەیە لەو شیعرەدا هیچ خزمەتێك بە ستراتیژی و مەبەستەکانی شێوازی دووبارەکردنەوە لە  نێو شیعردا ناکات، وەك ئەوەی ئەو نووسیویە:

بەڵام شێعری کوردی لە مەحوییەوە  دەس پێ ئەکا

شێعری کوردی لە مەحوییەوە دەس پێ ئەکا            

* بەکارهێنانی وشەی (هەنار) وەك میتافۆڕ جارێك لەدەقدا جێی خۆی دەگرێت بەڵام گەر لەوەترازاو تێکەڵی چەندان زاراوەو بابەتی دووراودووری تر کرا ئیتر دەبێتە جاڕسکارو خوێنەر حەز دەکات زوو ئەو دەقە جێبهێڵێت، مەگەر خوێنەری جدی بە دوای رەهەندی نوێ و ناوازەو داهێنەرانەدا ناگەڕێت؟ ئیتر نازانم بۆچی سەیر نەبێت کە  شاعیر بە وشەیەکەوە دەیگرێت و بەری نادات، ئایا ئەمە بێ بەرنامەیی و نابەهرەیی لە دەقدا دەرناخات؟ من قسەم لە (رکيكی)و بێتامی بەکارهێنانەکان نییە کە خوێنەر هیچ ڕەوانییەکی تیا نابینێتەوە کە ئەمانەش بەشێكن لەو بەکارهێنانە لە دەقی دووەمدا (بەشێک لە ‘تارانەکانی…’ – شوعەیب میرزایی) بۆ میوەی هەنار وەك خوازە: -

دایکم هەنارێکی پاییزی           نەتڵیشام    

 هەنارێ لە ئەشقا گەوزابێ

هەنار لەوە کاڵتر دڵ بە خوێنی خۆش کەیت

 ئاو هەنار بگرێت
* دەقئاوێزان دەبێت دەقێکی جوانتری لێ پێك بێت لە  وەرگیراوەکان، بەڵام بێ سەلیقەیی و تێکەڵی و پێکەڵی ئەو هەموو کەوانانە لەم شیعرەدا هەم لە بەهای ئەوانی دابەزاندووە هەم شتێکی جوانتریان لێ بەرهەم نەهاتووە، رەنگە ئەوانیش لە دڵی خۆیاندا گوتبێتیان خۆزیا ئێمەی بەو جۆرە نەخزاندایەتە ناو ئەو فەوزایەوە، جا چ گیانی کۆچکردووەکان بێت وەك مەحوی و شێرکۆ بێکەس بێت زینددوەکان....، ببینن بەهەمان جۆریش چەند ناوێکی تر چەندبارە دەکاتەوەو چەشەی و هەستی شیعریی خوێنەری پێ دەتۆرێنێ وەك:

*عەتا:

نیشتمانم بە عەتاوە بە بادا،

 یانێ من عەتام هەر بە مناڵی نووسی

عەتا زامارە

*سەگ:

سەگ:   بۆ سەگییەکانم،

 حەسار و سەگەکانی باوکم،

بە تۆ وحەسەن زیرەک و ئارەق سەگی.

خۆشتم ئەوێ ”وەک سەگ”

وەک ئارەق سەگی، سەگیش بم  

* بیمارستان، نەخۆشخانە:

بیمارستان: لە نەخۆشخانەکانا بێکەس

من کە تۆم لە نەخۆشخانەیێکی دوورا فەرامۆش

یان درەختێ پەشیمان لە بیمارستان دانیشێت  

وەرە بەردەرکەی _   بیمارستان؟

                                                     تیمارستان

* هەلەم ((هایە هایە هایە هایە هایە هایە هایە هایە هایە هایە هەم ))

هەلەم

هەلەم

هەلەم!

*بەکارهێنانی ٥ جار (نییەتمە فەرزێ) لە جێی ٥ فەرزەکان، بەڵام نییەتەکانی نێو ئەم شیعرە چونکە شاعیر هێندە بە پەلەپروسك هێناونی هیچیان مانای دروست نادەن بەدەستەوە، وەك دەڵێت:

نییەتمە فەرزێ شێعر بنووسم کەس نەیدزێ

نییەتمە فەرزێ کچێ بدۆزمەوە ڕەنگ و بێ ڕەنگ

نییەتمە فەرزێ تەنیایی تەنیا شێعری تیا ئەنووسرێت

نییەتمە فەرزێ ماچت بکەم و لە دەنگتا بە خوڕ باران ببارێ

نییەتمە فەرزێ ئەم خیابانە ئەونە جەماعەتە

  ...................

 * هەروەها شەشبارەو زیاتر بەکارهێنانەوەی لەدوای یەکی وشەکانی وەك (زبان کردی)، (رەش)،(ڕەنگی)،(هذا الهدی)، (چکێ)،(سڵام)، (من)، (وای)، هیچ بواری هونەرکارییەك و تەکنیکی شیعریی نوێترخوازی تێدا ناهێڵێتەوە.                            

.............

٤- نەبونی دنیابینی و بونیاتێکی یەکگرتوویی شیعر:

گەر قسە لەسەر شاعیرانی پرۆفیشناڵ بکەین، ئەوا ئەوان بە گشتی دابەشی دوو پۆل دەبن؛ یەکێکیان نەخشە بۆ کۆپلەکانی شیعرەکەی دادەنێت و دەیهەوێت کارامەیی تێدا ئەنجام بدات و ئەو مەبەستانەی هەیەتی لە دەقەکەدا بیهێنێتە دی، ئیتر هەندێكجار سەرکەوتوو دەبێت و هەندێکجاریش دەبێت بیدڕێنێت کە رامبۆو پازو زۆری تریش ئەم تەکنیکەیان گرتووەتە بەر بە تایبەتی لەدوای ساڵەکانی سەرەتای بەشاعیربوونەوە، هەشە خۆی تەسلیمی هەوای بەهرەو ئیلهام دەکات بەڵام پێشوەخت بابەت بۆ ماوەیەك لە ناخیدا گێنگڵ دەدات و لە ساتێکی دیاریکراودا وەکو بوڕکانێکی پڕو خەست بە تەواوی دێتە دەرو خوێنەر هەستی بۆتیقایی تێدا دەبینێتەوە؛ بەڵام بە داخەوە لە شیعری نوێدا کە زۆر ئاسان و زۆر لە خامە بەدەستان بێ خۆماندوو کردن و قاڵبوونەوە یەکسەر ئەوەی دێت بە هزریاندا لە ژێر ناوی نوێخوازیدا دەیخەنە سەر کاغەزو لە ئەلفەوە تا یاء هەموو شتێکی تێدایەو نازانیت تیمای سەرەکی دەقەکە چییە؟ هەر هیچ پێناسەیەکی بۆ نەدۆزنەوە ئەوا بەرگی عەبەسییەت و سوریالیزمی دەکەنەبەر، بەمجۆرە هزرو هەستی  خوێنەر پەرتەوازە دەبێت و ئەوەی کە بە دوایدا دەگەڕا نایبینێتەوە و پەشیمان دەبێتەوە لە کات کوشتنی، بۆیە رەنگە ئیتر لەو تەرزەی شیعر زوویر بێت. تا ئەم هەڵەیە روو نەدات ئەوا  پەلە نەکردن و پڕبوونی ناخ و بوونی هەستی شاعیرانە و  پتەوی بنەمایزمان و  ئایدیای   ناوازەو داهێنەرانە بە راستی ئەرکێکی گرانن و بەهۆی ئەم هۆکارانەشە بەرەنجام  زۆر بە دەگمەن بەر دەقی شیعریی پاراو و داهێنەرانە دەکەوین.

٥- دەقئاوێزانی هەڵە:

 وەك چۆن کاکە میرزایی سەرکەوتوو نەبوو لە دەقئاوێزانی چەمکی (نییەتمە)، هەروەها بەکارهێنانی (هذا الهدی) ، ئێستا نموونەیەکی تری ئەو هەڵە بەکارهێنانە دەهێنینەوە لە دەقی دووەمدا؛ ئەویش ئەوەیە کە لە زمانی عەرەبیدا وشەی (یَاایُّهاالَّذینَ) بەمانای (ئەی ئەوانەی) دێت، کەچی شاعیر ئەمەی بۆ کەسی دووەمی تاك بەکارهێناوەو گەر بیکەین بە کوردی ئەوا ئاوها دەردەچێت (ئەی ئەوانەی ئەوەی)، کەواتە گەر کەمێك خۆی ماندووبکردایەو لانی کەم لەمانای وشە وەرگیراوەکە تێبگەشتایە دەینووسی (یَاایُّهاالَّذي) کەچی ئەو راناوی کۆی عەرەبی لەگەڵ راناوی تاکی کوردی بەکارهێناوە، وەك دەڵێت:
یَاایُّهاالَّذینَ ئەوەی شەوانە لە منا نەققاشی ئەکێشی

٤- گێڕانەوەی ناشیعریی:

بە ئاسانی لە خوێندنەوەی شیعرداو بە بەر کەوتن بە شێوازی نووسینەوەی شیعر دەزانرێت کە تا چەند ئەو شیعرە داهێنانی تێدایەو بۆ ئەفراندن نووسراوە یان ئایا بەس دەربڕینی کەفوکوڵەکانی ناوەوەی خودی شاعیرە وەك هەر مرۆڤێکی کۆمەڵایەتی کە گێرمەوکێشەی خۆی هەیە، بەڵام نەیتوانییوە بیکات بە شیعرو کەسانی تر هاوبەشی ناوەڕۆكەکەی بکات، ئیتر  لەوێدا دەبێتە شیعرێکی زاتی و چیرۆك ئامێز، چ سنوورێکی شوێنکات نابڕێت و مانەوەی درێژخایەنی بۆ نانووسرێت، وەك لێرەدا دەبینین شاعیر بە زمانێکی راپۆرت و سادەو یەك لایەن باس لە منداڵی خۆی دەکات و دەڵێت:

هەر بە مناڵی

هەژدە ڕۆژ تایلە بووم

دووبارە بابێنیەوە سەر شاعیرو بەهزادو ئەمجارە لەجیاتی چوارمشقی، گۆڕیوەیە بۆ چوارمەیتی، ئیتر بێ ئەوەی بزانێت داتاشینی ئەو زاراوە ئاوێتەیە چەندێك خزمەت بە پەیامی دەق دەکات، چونکە بمانەوێت یان نا هەر دەقێك تەنانەت ئەوانەش کە دەڵێن بڕوامان بە مەبەستدارێتی دەق نییە، مانایەك دەدات بە دەستەوەو لەو ڕێیەوە نامەیەك ئاراستەی وەرگر دەکات، دواتر بابزانین شاعیر چۆن نامە ناشیعریەکەی دەنووسێتەوەو لەگەڵ بێهزادا چیان لێ بەسەر دێت، ئەنجا بۆم هەیە منی خوێنەریش بپرسم ئایا ئەم گێڕانەوەیە چ زیادەیەك دەخاتە سەر خەرمانەی مەعریفیم و چ ناوازییەکی شیعریی تێدایەو چ جیاوازییەک بە دیدگای من دەبەخشێت بە بەراورد بەو سەدان بەسەرهاتە ڕۆژانەی لێرەو لەوێ دەیبیستین، ئایا شایستەی بە شیعرکردن و بڵاوکردنەوەو نمایندەگیی کردنی شاعیرەکەیەتی لای خوێنەر؟

                            سڵام-:

                             چوار مەیتی بە دیار خۆمەوە دانیشتووم

                             چوار مەیتی بە خیابان هەڕا ئەکەم

سڵام

بێزادیش خاسە و چوار مەیتی بە دەردی خۆیەوە داکەوتووە

٥ - شێوازی دادایی زمانی جیاواز:

أ- وشەبڕ:

لە لاپەڕەکانی کۆتایی زۆر لە گۆڤارە گشتییەکاندا گۆشەی وشەی یەکتربڕو چەندان خشتەو شێوەی جیاواز هەن بۆ زاخاوی مێشك، ئەمە وەك شێوە لە شیعردا رەنگە جیاواز بێت بەڵام لەو سەرەوە گیانی شیعربوون دەکوژێت، چونکە بەرگی ئەم بوارە بە باڵای سەربڵندی شیعر ناکات و کەم و کورت دەردەچێت، ئیتر بەو جۆرە زۆر لە کۆڵەکە سەرەکییەکانی شیعری وەك هەست و سۆزو چێژ و خرۆشان و ڕیتم و...فەرامۆش دەکرێت و دەکرێتە قوربانی ئەم شێوازە ئەلەکترۆنییە وشکە، رەنگە ئەمە راهێنانێك بێت بۆ پڕ کردنەوەی بۆشاییەکان بە وشەی شیعریی لای خوێنەرانەوە تا توانای خۆیان لە نووسینی شیعردا تاقیبکەنەوە، بەڵام لای منی شەیدای دەقی رەسەن و پاراو جێی قبوڵ و هەرسکردن نییە، با زیاتر بابەتەکە درێژ نەبێتەوە و ئەم کۆپلەیە بکەینە نموونەی ئەم جۆرە لە نووسین کە ناوی شیعری لێ دەنرێ:

ئه م هێڵانه سپی ئه چم       تا            

                                        / نه چم/  

نازانی 

عافیه ت                    قه وری له کوێ بوو؟ 

ب- زمانی بێگانە:

وەك چۆن پێشتر نموونەی دەقئاوێزانی زاراوەی عەرەبیمان هێنایەوە، لێرەشدا چەند نموونەیەکی زوبانی فارسیش دێنینەوە، بەڵام ئەمجارە دەقئاوێزان نییە، بەڵکو تێهەڵکێشکردنی رستە و دەربڕینی شاعیرە بە زمانی فارسی لە ناو شیعرە کوردیەکەدا، ئیتر نازانم شاعیر بەمە دەیەوێت پێمان بڵێت ئەو زمانی فارسی دەزانێت؟ یان شانازی بەوەوە دەکات کە زمانی فارسی لە دەقێکی کوردیدا بەکاربێنێت؟ سەیرەکە لەوەدایە یەکێك لە نموونەکان ئەگەر وتەیەکی نووسیارو هزرمەندی فرەنسی ژاك لاکان بێت ئەوا ئەو لە بنەچەدا بە فرەنسی گوتوویەتی کەچی کاک میرزایی وەکو کە بە فارسی خوێندویەتییەوە هەر بە فارسیش لە دەقێکی کوردیدا نووسیویەتییەوە، وەك دەڵێت:

کە لاکان وتی لێ گەڕێ

                       بە تختمت کە آدم نمی‌شود

هەروەها لە پارچەیەکی تردا بەهەمان شێوە داڕشتنی فارسی تێهەڵكێشی کوردیەکە دەکات و خۆیمان لە ئاستی مەحویدا نیشان دەدات و  هانی خوێنەران دەدا کۆشش و بەدواداچوون بکەن بۆ شۆڕشی دەستوریی و شەمسی لەنگرودی ساواك ، یان با بەدگومان نەبین بەڵکو بە پێچەوانەوە بەم هەوڵەی گوایا مەبەستێتی فارسان فێری زمانی کوردی بکات، بۆ نا؟

بەڵام شێعری کوردی لە مەحوییەوە               دەس پێ ئەکا

من از انقلاب مشروطە

از شمس لنگرودی

کە ساواک بهش گفتە بود تو از نیما هیچی نمی‌فهمی برگرد خونەتون

......................

دواگوتە:

منیش لە ئاکامی ئەم نووسینەدا دەڵێم :

لە ئاوەدانییەوە کە ئەوەندە ماعیرانیان چۆڵ بوو

گۆڕتان گوم کەن

خۆ داهێنانی شیعریی و ڕچەشکێنی بە لاپەڕە ڕەش کردنەوەو دروشمدان و تێکەڵاوکردنی دۆودۆشاو نابێت، خۆ بەوە نابێت کەسێکی ناشاعیرو نا رەخنەگرو نا خاوەن هەستی شیعریی لە  هەرێمێکی تردا کۆڕ بۆ شاعیر  بگێڕێت و پێی شاگەشکە بێت، راستە پاشاگەردانی واقیعی پۆلەتیك و بێ سەروبەرەیی بەڕێوەبردن و ون بوونی ناسنامە ئازاربەخشن، بەڵام لەهەمان کاتیشدا هەوێنی داهێنانن، با بزانین هەر یەکە لە بەرگیخۆماندا خۆمان بە دنیا ناگۆڕینەوەو کەسیش بەرهەمەکەی بەکەم نابینێت، بەڵام زۆرێك لەم هەستانە هەڵخەڵەتێنن و  هاوڕێیانی ڕووپاما و ڕیاکار زیاتر پێی بابای قەڵەم بەدەست دەخزێنن و لە خشتەی دەبەن، من ئەم چەند نموونە سادەیەی بواری هەڵەکانی تەکنیكی ئەو ٣ شیعرە تەنیا وەك چەپکێك لە دیاری دەیچنم و دەیدەم بە مامۆستای زێدە ئازیز شوعەیب میرزایی و لێرەوە دەشزانین خەڵکانی دوور لە پەیوەندی شەخسی چۆن بەس بە هەڵسەنگاندن و ڕوانین لە شیعرەکان خەریك دەبن و مامەڵە دەکەن. بەڵام بێگومان بە لە خۆبووردوویی دەتوانین زاڵ بین بەسەر غروری نەفسدا، زۆر جار پێگەو بڵاوکراوەیەکی وێژەیی رەنگە خاوەنەکەی هەڵنێت بەڵام ئەوە لە سەر بنەمای بەخشینی شیعریی نییە ، زۆرمان دیت وەك دڵشاد عەبدوڵلا کە کاتێك سەرپەرشتیاری چاپەمەنی بوو لێکۆڵینەوەو رەخنە لەسەر شیعرەکانی بەدوای یەکدا دەنووسران و بڵاودەکرانەوە، بەڵام کە پێگە ئیداریەکەی نەما لێکۆڵینەوەو وتارەکانیش نەمان. 

 

گەڕان بۆ بابەت