وتارەکان

عەبدوڵڕەحمان مەعرووف

لەم ئینسكلۆپیدیایە، شاعیران رووبەرێكی هەرە فراوان داگیردەكەن، ئەمەش تا رادەیەك لە زۆربەی شوێن و گاڤ و سەردەمێك، بەتایبەتی لەنێو میللەتی كورددا بەدی دەكرێت، ئەمە لەلایەك لەلایەكی دیكەشەوە، دەستەیەكی هەرە زۆریش لەو ژمارە و ناوانە، سەرەتای نووسین و دەستدانە قەڵەمیان بە شیعر هاتوونەتە گۆڕەپانەكە و بەهرە و توانا و ڕۆشنبیریی خۆیان بردۆتە پێش. 

پەیڤێك لەبارەی ئینسیكلۆپێدیای نووسەرانی هەولێر

عەبدوڵڕەحمان مەعرووف

هەردەم، بـەرایی و دەست پێكردن وەك هەنگاوەكانی دوای خۆی و درەنگتر نییە، گۆڕان كارێكی حەتمییە و شتی تـازە و بابـەتی نوێ دێتـەپێشـەوە، هیچ شتێـك لە قـالب و بـازنـەی خۆیدا نامێنێتەوە، ئەلبێر كامۆش لە شانۆگەری كالیگۆلادا دەڵێت: هەموو شتێك لـەگـەڵ كاتدا بەسەردەچێت. كات هیچ دواكەوتنێك هەڵناگرێت. بێگومان هـەر قـۆناغـە، سیما و خەسڵەتی تایبەت بە خۆی هـەیە و ئەدەبیش لەدایكبووی سەردەمەكەی خـۆیەتی، بۆیە دەبێ بە چاوی ئەو ڕۆژگارە سەیری بكرێت و لێكۆڵینەوەی لەبارەوە بكـرێت، وەك ئـەوەی لـە دابـەشكردنی هەر قـۆناغـێكیش بە زەقی دەبینرێت و هەستی پێدەكرێت. دەستنیشانكردنی ئەم قـۆناغـانەش سـەرەتا و دەستپێكی بڵاوكردنـەوە و دەركـەوتنی نووسەرەكان دیاریدەكات، بەو واتایەی قۆناغەكان و ئاماژەكردن بە ساڵی یەكەمی بڵاوكردنەوە و چاپبوونی بەرهەم سوود بە خوێنەر دەگەیەنێت، بەرچاوڕوونی دەدات. بەڵام وەك ئەوەی كە كاری ئینسكلۆپیدیا و بیۆگرافیا و بیبلۆگرافیا نییە، پەنجە نەخـراوەتە سەر چـەندێتی و چۆنێتی و هــونەر و دەستڕەنگینی و خەیاڵ و جیهانبینی نووسەر و شاعیر و چیرۆكنووس، بەقەد ئەوەی كارێكە لەمەڕ تۆماركردن و ناوهێنانیان یان ئەوانەی تەنیا چەند دەقێكی (ئەدەبی، هونەری، ئایینی، مێژوویی، سیاسی... تاد)یان، لە ماوەیەكی زەمەنی دیاریكراو و زۆر كورتدا بڵاوكردۆتەوە، دەكات. سەرەنجامیش، مێژووی ئـەدەبی كـوردی و ڕەخنەی ئەدەبـی، ناوەكـان لێك هـاوێردەكـەن، پێشەنگ و سـوارچـاك و شاعیر و چیرۆكـنووس و زمانزان و داهێنـەر و بەتوانا دەستنیشـان دەكـەن، تەنیا دەنگ و ناوی ئەوانە دەمێنێتەوە، كە لەراستیدا داهێنەر بوون، مرۆڤ چەقی نووسین و داهێنانەكانییانە و رۆشنكردنەوەی ژوورە تاریكەكانی رۆحی مرۆڤ و دۆزینەوەی نهێنییەكانە. ڕەنگە زۆری دەق و چیرۆك و بەرهەم و بەردەوامبوون لەسەر نووسین، خاڵی سەركەوتن و باڵایی نووسەر بێت، بەڵام گەلێك جاریش نـووسەری وا هـەیە، بـەچەند دەقێكی ئـەدەبی و تەنیا كتێبێك بـوونی خـۆی دەسەلمێنێت و لە بوارەكە دەبێتە دەنگێك و شوێن پەنجە و كاریگەریی خۆی بەجێ دێڵێت و دەرگایەكی تا ئەو دەمە نەكراوە یان كلۆمدراو واڵادەكات، ئەمەش بەوەی ناوەند و چەقی قەڵەم خستنە سەر كاغەزی خودی ـ نووسەر ـ خۆیەتی ... لەم ئینسكلۆپیدیایە، شاعیران رووبەرێكی هەرە فراوان داگیردەكەن، ئەمەش تا رادەیەك لە زۆربەی شوێن و گاڤ و سەردەمێك، بەتایبەتی لەنێو میللەتی كورددا بەدی دەكرێت، ئەمە لەلایەك لەلایەكی دیكەشەوە، دەستەیەكی هەرە زۆریش لەو ژمارە و ناوانە، سەرەتای نووسین و دەستدانە قەڵەمیان بە شیعر هاتوونەتە گۆڕەپانەكە و بەهرە و توانا و ڕۆشنبیریی خۆیان بردۆتە پێش، هەندێكیشیان ئەمڕۆ پشتیان لە شیعر كردووە، كە زانیویانە دەڕۆستی سەختی و ناسكی شیعر نایەن، یان توانا و داهێنانی خۆیان لە بوار و ژانرێكی دیكە پێ سەركەوتوو بووە، یان هەر هۆكار و مەسەلەیەكی دیكە بە لایەكی دیكەیدا بردبن. بەر لە هەر شتێك كۆمەڵێك ناو هەن، بەهۆی نەبوونی سەرچاوە و تۆمارنەكردنی ژیان و بەرهەمەكانیان یان فەوتان و لەبەینچوونیان بە هۆكاری سیاسی، یان هەندێك لەوانە زیندوو و تازەشن، جا یان ئەوان بە تەنگ ئەم پرۆژەیەوە نەهاتوون یاخود من نەمتوانیوە بە تەنیا باڵی بەدەستیان بخەم، كە ویستوومە سەبارەت بە هەر نووسەر و شاعیرێك بینووسم، بۆیە لەم دەرفەتەدا تەنیا ناوەكانیانم وەك پاشكۆیێك و تۆمارێكی مێژوویی خستۆتەڕوو، تا لە چاپەكانی داهاتووی پرۆژەكەدا بتوانم ئەم كەموكوڕی و بۆشاییانەش پڕبكەمەوە، كە هەنووكە هەر ئەوەندە زانیاریم لە سەرچاوەكانەوە دەستخستووە و تا ئەمڕۆ هەر ئەوەندەیان لەبارەوە دەزانرێت، پێم وایە ئەمـەش شوێنی خۆی دەگرێت و ڕەنگە لە دواڕۆژیش شتێكی زیاتر یان وردتر بخرێتە سەر قۆناغ و ژیانە تایبەتییەكەی، كەوابوو دەكرێت لە ڕێگای ئەم كەرەستە خاوە و پێكهاتە و پارچەكانی، خزمەتێكی چكۆڵە پێشكەش بكەین، لەوێشەوە بتوانین پەنجە بخەینە سەر چەندان بوار و بابەتی دیكە. هەڵبەتە پۆلێك نووسەر و كەسایەتی دیكە هەن، زۆر بە دەگمەن لە بواری سیاسی یان هونەری، هەندێك جاریش مێژوویی یان نامەی ماستەر و دكتۆراكانیان بترازێت، خۆیان لە قەرەی بابەت و لایەنەكانی دیكەی نووسین و ژیان داوە، ئەوەندەی وەك كەسایەتییەكی سیاسی و هەڵكەوتووی نەتەوە و كۆمەڵگا و بوارێكی تایبەتی، كەم و زۆر خەڵك دەیانناسێت و دەركەوتوون، هیچ كات ئەو قەڵەمە بە توانا و دیارە نین، تەنیا شایەتحاڵ و كوڕی نێو رووداو و كۆڕی سیاسین. لەپاڵ ئەوەشدا لەم بوارەدا، هەندێكیان باشترین و بەكەڵكترین كتێب و نووسینی سەردەم و ئاییندەش دەبن. بەڵام لە بواری نووسین و ناوەندی ڕۆشنبیری كوردیدا، لەسەر پێ نین و بێ كاریگەرن، تەنیا كارێكی فەرمییان ئەنجامداوە، یان لە بۆشایی كارێكی هونەری یان زانستیدا، هەنگاوێكیان هەڵێناوەتەوە، كە هەندێك لە نووسەرانی ئەكادیمی هەر لە بوارەكەی خۆیان و لە لایەنێكی زانستی رووتدا، نامە و تێزەكانیان بڵاوكردۆتەوە، وەك پیشە و ناوێكی ناوەندی ڕۆشنبیری نەناسراون و بەرهەمیان نییە، تەنانەت هەندێكیان لە پێویستییەكی زانستی و خواستی زانكۆ بترازێ، كارێكی دیكەیان نەكردووە، دنیابینی و روئیای نووسەر و دانەریش وەبەرچاو ناكەوێت، بەڵام ئەمە بەسەر گشت ئەكادیمییەكاندا ناسەپێت. دیاردەی وەرگێڕان ناوێكی زۆری هێناوەتە ناو ناوان، ئەگەرچی بەشێوەیەكی زۆر فراوان و لە ئاستی پێویستدا نییە، بەڵام خەریكە گۆمەكە لە تەواوی بوار و لایەنەكانی ژیاندا بە زانستییەكانیشەوە دەشلەقێت. وا دیارە ئەوانــە زۆر بە دڵگەرمی و رۆحی هەستكردن بـە بەرپرسیارێتییەوە شانیان داوەتـە بـەر و دەبنە بناغەدانـەر و سەرقافڵە، ئەگەرچی لەپال ئەوانەشدا بەرهەمگەلێكی كال و كرچ و بێ كەلكیش تەرجەمەكراون. كۆمەڵێك نووسەریش هەن، لەراستیدا لەدایكبووی هەولێر نین و بە بنەچە و بەرەباب و هەڵكەوتەی جوگرافی ناكەونە سنووری شاری هەولێر، كەچی تەمەنێكە لە هەولێر نیشتەجێن، بۆیە ناویانم لەتەك ناوی نووسەرانی هەولێر داناوە، بەڵام بە لیست و بەشێكی سەربەخۆ لەژێر ناوی: نووسەرانی دانیشتووی هەولێر، كە تەنیا مەبەست لەوەش پێوەری لایەنی زانستی و ناونیشانەكەیە و هیچی دی. بە پێویستی دەزانم ئاماژە بە خاڵێكی دیكە بكەم، كەوا پشتیوانی و زوو بەدەنگەوەهاتنی هەندێ شاعیر و نووسەر، دەستگرتن و رێنوێنی و دەستگوشین و هاندانی هەندێكی دیكەیان، لەسەرخستن و چوونەپێشەوەی كارەكەم، نزیكتری كردوومەتەوە و وەك خوێن بە شادەمارەكانمدا گەڕاون، بە راستی دڵسۆز و خەمخۆریی من و ناوەندی ئەدەبی و ڕۆشنبیری كوردی بوون و نەیانهێشتووە سەرەنگرێ بم یان بكەوم، بەڵام دەستەیەكی دیكەیان تا رادەی ساردكردنەوە و بە هەند وەرنەگرتنی كار و بوار و بابەتەكە، تەنانەت تاك و تەرایان پێنەدانی زانیاری خودی خۆی و كەسوكارەكەی، بگرە بە لێكدانەوەیەكی دیكە پێشیان پێگرتووم و هاوكاریان نەكردووم، بۆیە ناچاربووم لە سەرچاوە و ڕێگا و دەرفەتێكی دیكەوە درێژە بە كارەكەم بدەم و زانیارییەكان سەبارەت بەو كەسە یان هەر كەس و پێویستیێكی دیكە دەست بخەم، ڕەنگە لەو حاڵەتەشدا مرۆڤ هەموو زانیارییەكانی لە سەتا سەت ورد، دروست و لە ئاستی پێویستدا نەبن، بەڵام لە نەبووە باشترە، هەرچەندە من پاشەكشەم نەكردووە، هەوڵی خۆم داوە تاكوو وردترین زانیاری و كەمترین هەڵەم هەبێت، بڕیاری ئەوەشم دابوو، هەردەبێت ئەم پڕۆژەیە بگەیێنمە دواقۆناغ، وەڵامم بۆ ئەوانەی بەدەنگمەوە نەهاتن، پێیانم گوت: ماندوونابم، من تەمەن و باڵام (3300) لاپەڕەیە. بۆ لەبیرنەكردن و ناونەهێنانی هەر قەڵەمێكیش، ئەوپەڕی كۆشش و هەوڵمداوە كەس نەبوێرم، بەڵام دەشزانم كەسانێك دەستم پێیان رانەگەیشتووە، كە تەنیا باڵیش كۆسپێكی گەورە بووە، ئەو خەونەم وەدی نەیەت و پڕۆژەكەم بێ كەموكوڕی بێت، وەلێ لەوە دڵنیام و ویژدانم ئاسوودەیە، بەبێ دەستی ئەنقەست كارەكەم بەڕێوەچووە، چونكە كۆمەڵێك ناو و نووسەر چەندان جار ڕووبەڕوو، خۆم، یان لەڕێگای ئەم و ئەو و بڵاوكردنەوەی ئاگاداری لە ڕۆژنامە و سایتە ئەلیكترۆنی و دەزگا و كەناڵەكانی راگەیاندن، یان لە ناوەندە ڕۆشنبیری و ئەكادیمییەكان بانگمان لێوەگێڕاون، بەڵام سەرەنجام هەر لەو شەمەندەفەرەی وەڕێمان خست بەجێمان، تەنانەت بۆ هەندێكیان گومان دەكەم خۆیان نەیانخواستووە و ئۆباڵی كەمتەرخەمییەكە لە ئەستۆی خۆیانە. ئومێددەكەم لە داهاتوو و لە هەر چاپێكی تازەدا بەسەر تەواوی ئەو كەلێن و بۆشاییانەدا زال بم. تێبینی: خاڵێك هەیە دەبێت بە ڕوونی ئاماژەی پێبدەم، لەناوەندی رووناكبیریی كوردی بەردەوام تێكەڵییەك كراوە لەنێوان نووسەر و نووسیندا... بۆ نموونە چەند كتێبێكمان لەبارەی مێژووی ئەدەبیاتی كوردییەوە هەیە، بەڵام لەراستیدا ئەو كتێبانە مێژووی ئەدیبانی كورد بوون، نەك ئەدەبیات، چونكە مەرج نییە نووسەر هەتا سەر خاوەنی نووسین بێت، ئەزموون هەیە لەماوەی دەیان ساڵدا نووسینی باشی پێشكەش نەكردووە، یان لە قۆناغێكدا هەبووە و دواتر بزربووە ... ئەم كارەی منیش، مێژووی نووسین نییە لە هەولێر، چونكە ئەمە هاوێركردنی بەهای نووسینەكانی دەوێت، كە ئەم كارە پێویستە كەسێكی دیكە بیكات. ئەمە ئینسكلۆپێدیای نووسەرانی هەولێر و دانیشتووی هەولێرە، نەك نووسین لە هەولێر.