هاوڕێ یوسفی
دەشێت لۆژیكی ناوەكی سینەمای نەتەوەیی جۆرێك بێت لە گەڕاننەوە بۆ وتەزا ڕەسەنەكان و بە گشتی ڕەسەنایەتییە نەتەوەییەكانەوە؛ لە سەرهەڵدان و بەرجەستەبوونەی هەموو جۆرە تایبەتی خوازی/پارتیکولاریزمی نەتەوەی دەمارگرژ و لووت بەرزانەی ناسیۆنالیستی.
دەربارەی سیاسەت، شۆناس و سینەمای نەتەوەیی
هاوڕێ یوسفی
خەونی دژبەرانە بئافرێنە،
فێربە چۆن كەمینەبوون بئافرێنیت.
ئانتی ئۆدیپ، ژیل دۆلۆز و فلیكس گێتاری
ئەمریكا سەگێكی گەورە و میهرەبانە
لە ژوورێكی زۆر بچووكدا،
هەركە كلكی دەسووڕێنێت لە كورسییەك دەكەوێت.
"ئارنۆلد تووین بی"
مەبەستی ئێمە لەم یادداشتەدا، لە سەر دەستە واژەی سیاسەتی سینەمای نەتەوەیی بەو مانایە نییە كە لە دروستكردن و دەرهێنانی فیلمدا سیاسەتێكی لەم شێوەیە لە ئارادایە یا خود بوونی هەیە و وەك مێتۆد یان شێوازێكی تایبەت لە بواری دەرهێناندا دەكرێت فیلمی پێ درووست بكرێت و كەڵكی لێوەر بگیردرێت. مەبەستی ئێمە لەم دەستەواژەیە جۆرێكە لە ئامادەیی فیلم و دەرهێنان لە چوارچێوەی دەوڵەت_نەتەوەدا. واتە، ئەو چوارچێوەی كە فیلم لە پانتاییدا هەوڵ دەدات كێشە ناوخۆیی/مێژووییەكانی لە ئاوێنەی كامێراوە بنوێنێتەوە و دەربیجە و دەلاقەیەك بێت بۆ نواندنەوەی كێشە كۆمەڵایەتی، سیاسی، ئابووری، مێژوویی، مافی و هتدەكانی چوارچێوە یان كیانی سیاسی كۆمەڵایەتی ئەو پانتا جوگرافییەی سووژە/كامێرا تیایدا كار دەكات و هەوڵی ئەوە دەدات بەشی هەرە زۆری كێشە ناوخۆیی/دەرەكییەكان بگوازێتەوە و لە كردنی ئەم كێشە هەمە جۆرانە بە فیلم هەوڵ دەدات چی سەركوت دەكرێت، چی وەلا دەنرێت و كۆی ئەو بابەتانەی لە بەردەم پەلاماردەران، لەناو چوون، سەر هەڵدەدەنەوە و سەر لە نوێ لە چوارچێوەی فیلمدا بخاتە بەر دیدی بینەرانی ناو چوارچێوەی دەوڵەت -نەتەوەوە. بەجۆرێك لەجۆرەكان، سیاسەتی سینەمای نەتەوەیی دەشێت بەرهەم هێنانەوەی سەر لە بەری كێشە و گرفتە چارەسەر نەكراوەكان و نواندنەوەی پارادۆكسە مێژووییە چارەسەر نەكراوەكان و پرسە گرینگە نەتەوەییەكان بێت و دەرخستنی سەرجەمی كەڵكەڵەكانی ناو ئەو چوارچێوەیەكی دیاریكراو، واتە دەوڵەت-نەتەوە بێت. هەڵبەت لێرەدا مەبەستی ئێمە ئەوە نییە پێداگری لەسەر ئەوە بكەین كە كار و ئەركی نەگۆڕی سینەمای نەتەوەیی ــ هیچ نییە جگە لە نواندنەوەی كێشە ناوخۆیی و میژووییەكانی دەوڵەت/نەتەوەیەكی دیاریكراو. یان بە بەرێكی دیكەدا، سینەمای نەتەوەیی هیچ كارێكی نییە جگە لەوەی كە بە شێوەیەكی پۆزێتیڤ سەرجەمی كێشە چارەسەر نەكراوەكان بنوێنێتەوە بۆ ئەوەی خەڵكی ناو جوگرافیای دەوڵەت/نەتەوە بیبینن و لە ڕووی فیكری، فەلسەفی، كولتووری، دەروونی و تەنانەت نیشتمانییەوە كاریان تێبكات و لە ڕێگەی ئەم كارتێكەرییەوە هەوڵ بدات بیری سەرجەمی كێشەكانیان بكەو‌نەوە كە ڕەنگە لە ژیانی ڕۆژانە و ئاساییاندا ئەوەندەیان سەرنج پێنەدابێت یان بۆیان نەبووبێتە كەڵكەڵە و پرسێكی فیكری.
ڕەنگە كەسێك بە نیسبەت ئەم باسەوە پرسیاری ئەوە بكات كە ئایا ئەو فیلمانەی دەچنە خانەی فیلمی نەتەوەییەوە كامیان فیلمی باشن و لە ڕووی مێژوویی و ئۆمانیستییەوە بێ كێشەن؟ ئایا ئەو فیلمانەی كە باسی كێشەكانی نەتەوە و كردنی ئەم كێشانە بە فیلم و گواستنەوەیان بۆ ناو كۆمەڵگا دەكەن، سەر لە بەریان شایانی ئەوەن ببینرێن و بە تامەزرۆیی و چێژەوە سەیر بكرێن؟ ئایا ئەو فیلمە نەتەوەییانەی كە بۆ نموونە لە سەردەمی دەسەڵاتداری هیتلێر و نازیسم لە ئەڵمانیادا بەرهەم دەهاتن پاكیان فیلمی باش و بۆ ئەوە دەبن بیانبینین؟ ئایا ئەو فیلمە نەتەوەییانەی كە باسی گەورەیی و شكۆمەندی وڵاتی توركیا دەكەن، دەشێت فیلمی باش بن؟ ڕەنگە ئەگەر بمانەوێت لەم جۆرە پرسیارانە لا‌نیكەم لە خۆمان بكەینەوە، دەكرێت بە دیوێكی دیكەدا بپرسین سینەمای نەتەوەیی دەستێكی كاراشی لە ڕێكخستنەوەی شۆناسی نەتەوەیی، كولتووری، مێژووییدا هەیە و دەیان و سەدان فیلمیش لە ئارادان كە دەتوانن كاریگەرییان هەبێت لە سەر بە خۆدا چوونەوەی مرۆڤ لە ڕێگەی كولتوور، مێژوو و شۆناسی گشتی و دەستەجەمعی نەتەوەیی و نەتەوەكەیەوە.
بەم پێیە، بۆنموونە دەتوانین لێرەوە بچینە سەر قسە كردن و دوان لە سەر پەیوەندی گشتی نێوان شۆناسی نەتەوەیی لە پانتای فیلم و سینەمای نەتەوەییدا. بۆ ڕوون كردنەوە و دوان لەسەر شۆناسی نەتەوەیی، كە سینەمای نەتەوەیی هەوڵدەدات بیبووژێنێتەوە و پتەوی بكات، زۆر جار زۆربەی توێژەرانی فیلم سەرنجیان بەرەو لای چەمكی دەوڵەت وەك كۆمەڵگای خەیاڵی بێندیك ئاندێرسۆن ڕا دەكێشرێت. ئاندێرسۆن پێیوایە نەتەوە كۆمەڵگایەكی خەیاڵییە كە هەستی شۆناس و گرێدراوی و پابەندی دەبەخشێتە تاك بە تاكی ئەندامانی ئەو كۆمەڵگایە. وەها شۆناسێك، وەك ئاندێرسۆن دەڵێت لەڕێگەی بەرخۆریكردنی بەرهەمەكانی كولتووری چاپیی مۆدێرن، بۆ نموونە ڕۆژنامەكان و ڕۆمانەكان، دەستەبەر دەبێت و مسۆگەرە. كاتێك یا خود ئەو كاتەی كە مێژووی نەتەوەیی لە ڕۆژنامەكان، ئەدەبیات و میدیاكان و ڕاگەیاندنەكاندا لە ناوكۆیی وێنە و نمای كەش و شوێن و جێگەكاندا دەبینێتەوە، بینەرەكە لە مانا، چەمك و واتای كۆمەڵگا و لەگەڵ سنوورە نەتەوەییەكەی و مانا و چەمكێك لە چارەنووس و مێژووی هاوبەشی خۆی تێدەگات و لە پێش چاوی خۆیدا دیاری دەكرێت. ئەگەرچی تیۆرەكەی ئاندێرسۆن فیلم وەك كەرەستەیەكی بینادنەر و بونیاد بەخشی نەتەوە دانانێت، بەڵام سەرنجمان بەرە و ئەو ڕاستییە ڕادەكێشێت كە گێڕانەوەی فیلم وەك گێڕانەوەی ڕۆمان و قاڵب و چوارچێوە ئەدەبییەكانی دیكە، لە كەش و كاتدا بە تایبەتمەندییە نەتەوەییەكانەوە دەردەكەون و دێنە پێش چاو؛ هەر وەها وا دیارە فیلم بۆی هەیە و دەتوانێت چەمك و شۆناسی نەتەوەیی لە ناخ و هەناوی بینەردا بورووژێنێت و زیندووی بكاتەوە.
زۆرجار ئایدیای نەتەوەی ئاندێرسۆنی لە ڕوونكردنەوە و هەڵسەنگاندنی زۆرینەی توێژەرانی فیلمدا هاتۆتە ئاراوە، بۆ نموونە سووزان هیوارد بە توندی پشتی بەستووە بە دەربڕینی چەمكی نەتەوە و دوان و دەرخستنی پەیوەندی نێوان شۆناسی نەتەوەیی و سینەمای نەتەوەیی. هەر وەها هیوارد بە پەیڕەویی كردن و دوا كەوتنی فیكری ئاندێرسۆنەوە، نەتەوە وەك بوونێك ڕەچاو دەكات كە بەردەوامەتی خەیاڵی و بەشداری و هاوبەشێتی، وا لە ئەندامانی ئەو كۆمەڵگا و نەتەوەیە دەكات فۆرم ببەخشنە شۆناسی نەتەوەیی خۆیان و لە هەوڵێكی بەردەوامدابن بۆ سەر لە نوێ گەڕاننەوەی ئەم شۆناسە نەتەوەییە بۆخۆیان. بۆ هیوارد، سینەمای فەرەنسی بە شێوەیەكی پاڵەكی یاخ ود ئاشكرا لە ڕێگەی ئایدیۆلۆژیای زاڵەوە، كاریان پتەو كردنی دەوڵەتە و بەردەوام دەیانەوێت لە ڕێگەی سینەماوە ئەم دەوڵەتە ببووژێننەوە و وەك خۆی لە سەر لاقی ڕابگرن. هیوارد هەوڵ دەدات تاكوو خۆی لە مەترسی گریمان كردنی شۆناسی نەتەوەیی بەشێوەیەكی یەكدەست و هاوبەست ببوێرێت لە ڕێگەی پێداگری لە سەر ئەم ڕاستییەوە كە بەرهەم هێنانی نەتەوە لە ئاستە جۆراوجۆرەكاندا دەكرێت و دێتە ئاراوە. بەم پێیە، سینەمای نەتەوەیی دەنگ داننەوە و ڕەنگ داننەوەی سادە و ساكار و بێ گەردی مێژوو نییە، بەڵكوو پتر گۆڕانكاری مێژووە. بۆنموونە، یەكێك لە ئاسانترین و سادەترین ڕێگاكان بۆ ناسینەوە و پێناسە كردنی فیلمێكی نەتەوەیی یان تەنانەت سینەمایەكی نەتەوەیی بینینەوە و دەستنیشان كردنی سەرچاوە و ئاخێزگە نەتەوەییەكانی فیلمی بەرمەبەستە. سینەمای نەتەوەیی بێگۆمان ئاماژە كردنە بەو كۆمەڵە فیلمانەی كە لە دەڵی دەوڵەت/نەتەوەیەكی تایبەتەوە دێنە دەرێ یان لەناو دەوڵەت/نەتەوەدا بەرهەم دەهێنرێن. بەدیوێكی دیكەدا، سینەمای نەتەوەیی وەك تێرمێكی هێمایین، ئاماژەدانە بەو ڕستە فیلمەی كە لە ناخی نەتەوەیەكەوە بەرهەم دەهینرێن.
هەر وەك پێشتر ئاماژەمان پێدا، لە زۆر ڕووەوە دەشێت لۆژیكی ناوەكی سینەمای نەتەوەیی جۆرێك بێت لە گەڕاننەوە بۆ وتەزا ڕەسەنەكان و بە گشتی ڕەسەنایەتییە نەتەوەییەكانەوە؛ جۆرێك بێت لە سەر هەڵدان و بەرجەستەبوونەی هەموو جۆرە تایبەتی خوازی/پارتیکولاریزمی نەتەوەی دەمارگرژ و لووت بەرزانەی ناسیۆنالیستی بەڵام بەدیوێكی دیكەشدا، بووژاننەوە و پێداچوونەوە بێت بە شۆناسی نەتەوەیی و ڕامان لە خۆ و چوارچێوە و سیما و ڕوخسارە ڕاستەقینەكانی خەڵك و كۆمەڵگا و بەگشتی دەوڵەت/نەتەوە. تەنانەت زۆر جار سینەمای نەتەوەیی لە توانایدایە كاریگەرییەكی وای هەبێت و كارێك بكات داوا لە بینەر بكات تاكوو هەمدیسان خۆی بە بەشێك لە كۆمەڵگا بزانێت و سەر لە نوێ هەست بەوە بكاتەوە كە سەر بە چ كۆمەڵگا و كولتوورێكی نەتەوەییە.
لێرەوە و بەپێی ئەو باسەی سەرەوە، دەتوانین هەنگاوێكی زیاتر بچینە پێشەوە و بڵێین كە ڕەنگە سینەمای نەتەوەیی بتوانێت سەرجەم كێشە ناو خۆییەكانی وڵات بنوێنێتەوە و لە ڕێگەی كامێراوە كەرت بە كەرت و بڕگە بە بڕگەی و خول بە خول و قۆناغ بە قۆناغی نەتەوەیی و مێژووی نەتەوەیەك بنوێنێتەوە و لە ڕێگەی كامێراوە لە سەریان بدوێت و كێشە جۆربەجۆرەكان لە هەموو ڕووبەرەكاندا بەرجەستە بكاتەوە بەڵام كامێراــ ئەگەر بەم جۆرە بتوانین لە سەری بدوێین ــ دەتوانێت وەك چەكێك نەك كێشە ناوخۆییەكانی سنووری دەوڵەت نەتەوەیەك بپێكێت، بەڵكوو كێشە و گرفتە پارتیكولارەكان گرێبدات بە كێشە و گرفتە یۆنیڤێرساڵ و جیهانییەكانەوە.
