ما 3933 مهمان و بدون عضو آنلاین داریم

سەروەر حەسەن محەمەد

مردن لێرەدا پێوەرێکى میتافزیکى نییە  بۆ دابڕان  لە ژیان، بەڵکو پێوەرێکى سۆفیانەى ئێستێتیکییە بۆ حەزى  ژیان، چونکە ئەو ساتە سۆفیگەراییەىمردن، جیهانبینى شاعیر لەگەڵ  شیعرە و شیعر  دەورى شاعیر دەگرێ و ئەویش  پیرۆزترین وشەى لەسەر لێوە کە (شیعرە)،  شیعر لێرەدا هێماى  باوەڕە لە ناخى شاعیرەوەدەبێتە بەڵگەى ئیمان و پیرۆزى و ... 

 

هێما وەک ناسنامەى دەق

دەقى: (حەزدەکەم ئەوەندە بژیم) ى سەباح ڕەنجدەر وەک نموونە

سەروەر حەسەن محەمەد

ئاماژەى باس:

      چەمکى شیعرى نوێ بریتییە لە گۆڕانکارى بنچینەیى لە ڕوانین و هزرى داهێنەر و  شێوازى مامەلەکردنى لەگەڵ: زمان، بەرجەستەکردنى میتۆدى ئێستێتیکا تەکنیک، دەربڕینى شیعرى، زەمینەسازى هەڵوێست، بەکارخستنى ڕوانگە، ڕەهەند و جیهانبینى ئەزموونى هزرى، سایکۆلۆژیاى گۆڕاو. لە گۆشەنیکاى ئەم چەمکە و پێناسەیەوە  شیعرى نوێ پرسیارگەلێکى مەعریفییە، هەڵوەستە لەسەر: کۆى ستراکتۆرى ڕوانین و هەڵوێستى هزر و بیرکردنەوە و و ڕایەڵەى دەربڕین و سایکۆلۆژیاى دەقى شیعرى و شاعیر هاوسەنگ دەکات. سەرهەڵدانى چەمکى شیعرى نوێش پەیوەست بووە بە یاخیبوون لە کۆت و بەندى شێوازگەرایى، کە فەزاى تێڕوانینى شیعر و شاعیریان لە چوارچێوەیەکى ئاماژەى باس بەند دەکرد، بەبێ ئەوەى ڕەچاوى داهێنەرانەى شاعیر بۆ پرۆسێسى هزرى گۆڕان و گۆڕانکارى لە هەست و دەروونى و هزرى ئەم بوونەوەرەى کە پێى دەگوترێت شاعیر بکرێت، چونکە چەمکى گۆڕان ڕوانین و هەڵوێستى ڕیشەییە لە بنیادى شیعرى بە پێوەرى چەمکى شیعرى نوێ.

      هەڵبژاردنى ئەم ناونیشانە وەک بوارى لێکۆڵینەوەى ڕەخنەیى شیکارى، چەند پەیوەستە بە ئارەزوو و حەزى لێکۆڵەرەوە، ئەوەندەش پەیوەندى بە هۆکارگەلى کەڵەکەبووى تێڕوانینەوە هەیە بۆ ڕەخنە و شیکارى دەقى نوێ، چونکە ئەم گەڕانە شیکارییە پەیوەندى بە تەکنیکى شیعرییەوە هەیە، جووڵە و هێز دەخاتە سەر کاریگەرى هێما لە خوڵقاندنى ئێستێتیکاى زمانى شیعرى و وێنەى هێمایى و بەستنەوەى بە فەرهەنگ و کولتوور و هەست و دەروونى و زەمینەى مەعریفى زیندووکردنەوەى یادەوەرى ئەم فەرهەنگە مێژوویییە، چونکە ئەم هێمایانە لە نەستى کۆى کۆمەڵگادا بووە بە بەشێک لە ڕوانینى چەسپاو ، کە دواجار لە سایەى ئەم چەمکە هونەریەى هێماکاندا ستراکتۆرى مێژوو و یادەوەرى بابەتى دەردەبڕدرێ لە دەقێکى فرە ڕەهەندى ئاوێزانبوو بە ئەزموونى هەستى داهێنانى شاعیر، چونکە هێماش دیاریکراوێکە، یان ڕوواداوێکى مێژوویى، یان نەتەوەیییە..... ئەوە بەشێکە لە هزرى کۆ و ئاوێتە بووە بە ئەزموونى هەستى و شێواز و ناوەرۆکى دەقەکەوە.

 

هێما لە دەقى: ( حەزدەکەم ئەوەندە بژیم )دا

      زمان و دەربڕینی شیعرى زمانێکى سرووشکارییە، دەوڵەمەندە بە وشەگەلى پڕ لە واتا و مەبەستى هەمەچەشن، هۆکارى ئەمەش بۆ ئەوە ناگەڕێتەوە وشەکان دەربڕینێکى تایبەبن و بۆ ئەوە شیاوبن لە پرۆسیسى شیعرییەتدا، چونکە لە سروشتى فەرهەنگی وشەدا، وشەگەلێک نین شیعرى بن و ئەوانەى تر ناشیعرى، بەڵکو ئەو بوییەرە  لە ڕێگەى داهێنان و سروشتى ئەزموونى داهێنەردا بە دیدەکرێت، کە تا چ ڕادەیەک و ئاستێک بەکارهێنانێکى ئێستێتیکى تایبەتى بە وشەکان بەخشیوە، کە پێى دەگوترێت شیعرییەت، کە دەبێتە لەمپەر لە نێوان ئەگەرى هەڵبژاردەى تاکڕەوى بابەت هەڵبەستنى خۆنەکر، یان لە ئەگەرى پێکهاتەییدا لە هەرێمى باو و ئاساییدا، بەڵکو پێویستە ئەم وشانە ئەو هەرێمانە جێبهێڵن، لە ناوەند و پانتایی دەربڕیندا ئەم واتا و مانایانە لەسەر بە تاڵکردنەوەى واتا و مانا بەشەکى و گشتیدا ڕوا بن ، چونکە زمانى و دەربڕینى شیعرى دوور دەکەوێتەوە لە شێوازگەرایى و بابەتگەرایى باو و ئاسایی، ئامادەدەبێت بە تێپەڕاندنى ئاماژەیى بۆ هەڵچوونى دەربڕین بۆ ئەوەى جیهانى دەرەکى وەک وێنەیەکى بینراوى خۆی وەربگرێ، لە جیهانى ناوەکیش ڕەهەندى هەڵچوونى تێکەڵاو و ئاوێتە بێت ، کە تێیدا جیهانەکانى خەون و ڕاستەقینە و سوریالیستى ئاوێتە دەبن، هەوڵدەدا بۆ پێکهێنانى داهێنراوێکى ئاوێتەیى نوێ بە ڕێگاى نوێ لە دەربڕیندا ، لێرەدا زمانى شیعرى بە وێنەى شیعرى پڕنابێتەوە و تێر نابێ و کۆتایى پێنایەت ، بەڵکو وێنەى هونەرى تێدەپەڕێنێ – لە گەڕان و لێکۆڵینەوەیدا بە دواى سرووشکارى و فرەوانى و گشتگیریدا – بۆ هێما (Symbol ) ، بێگومان سروشتى هێماش سروشتێکى دەوڵەمەند و کاریگەرە و دەخرێتە سەر سیاقە(Context) کە تێیدا فرەوانى و قووڵی بۆ دەگێڕێتەوە( )، چوارچێوەکەشى، یان گۆڕەپانەکەى ((تاڕادەى تێگەیشتنى واتا دژبەیەک و پێچەوانەکانە))( )، زمانى شیعریش لە ڕێگاى هێماوە وەڵامدەرەوەى ئارەزووى شاعیرە بۆ دۆزینەوە و داهێنانى شێوازێکى تایبەت بە خۆى، ئەو کەلێن و کەموکوڕییانەش پڕ دەکاتەوە کە لەوانەیە لە ئەنجامى هەڵچوونى ئەزموونى هەستکردنى شاعیر و ئاڵۆزى ئەم ئەزموونە سەرهەڵبدات، لەبەر ئەوە ناچار دەبێت هانا بۆ پێکهاتەى زمانەوانى دژیەک و پێچەوانەکان و تەنانەت ئەو پێکهاتەمیەش ببات، کە دوورن لە پێکهاتەى باو و ئاسایی، بۆ ئەوەى بتوانێ هەستى تایبەتى و وردى ئەزموونى خۆى بگوازێتەوە کە پێیوە دەناڵینێ، بێگومان هێماش پشت دەبەستێ بە لێکچوونێکى سوسیۆلۆژیانەى و نێوان شتگەلێک، ئەو لێکچوونە سوسیۆلۆژیەش بەرێگای شاعیر لە ڕێگاى هەستکردنى خەمڵێنراو  لە پەیوەندییە قووڵ و شاراوەکانى نێوان دیاردە ماددییەکان و ئەو نهێنییانەى کە لە دیوى پشتەوەى ئەو دیاردانە شاردراونەتەوە دەیچنێتەوە و دەیهۆنێتەوە، ئینجا وزەیەکى سرووشکارى داهێنەرانە لە بەیەکگەیشتنى شتگەلەکان بەکاردەخا  بۆ ئاشکراکردنى ئەو نهێنییانە، بەڵام ئەو ئەزموونە شعوورییانەى کە شاعیر تێڕوانینەکانى بۆ گەردوون و بۆییەرى ئەرینییەکە(واقیع) لە بەرەکەیەوە هەڵدەچنێ کە کارامەیى و وشیارى دۆزەرەوەى سروشتى شتگەلەکانى پێدەبەخشێ و گەوهەرى دیاردە ماددییەکانیش پەرش و بڵاو و ناڕێکن، لێکچوونى نێوانیان لە ڕێگاى هێماوە بەیەکەوە گرێ دەدەن کە لەسەر ڕۆشنایى تایبەت لە تایبەت، یان گشتى لە تایبەت، یان گەردوونییەکى گشتگیر لە گشتیدا : بەڵام لە سەرووى ئەمانەشەوە ئەوە ڕۆشنى نەمریییە لە چرکەساتى هەنووکەییدا و ئەوەى پێیدا تێدەپەڕێ( ).

      دەتوانین بڵێین: هێماکان شتگەلێکى ئامادەیى و هەنووکەیین، یان شتگەلێکى  نا ئامادەیى و نەبوون، یان شتگەلێکن بوونیان بە مەحاڵ و گریمانە و خەمڵاندن دەکرێت، یان لەوانەیە بەکاربهێنرێن بۆ دۆزینەوەى شتگەلى نامۆ و نادیار و ون، بەو شێوەیەش هێماکان میکانیزمى ئەبسمۆلۆژین لە پرۆسیسى یادەوەرى و پێشبینى و ناساندن و هەستکردنى هەنووکەیی مێژووى شتەکان و مێژووى بەهاکان بۆ خزمەتى فەرهەنگ و کولتوور و ژیارى مرۆیی ، کە ڕابینى و پێشبینى تێیدا دەبێتە سروشێک، کاتێک ئەگەر هێماکان ڕایاڵەى پەیوەندییەکان بگرێتەوە کە خاوەنى چوارچێوەیەکى یەقینین( ).

      سەبارەت بە جیاوازى نێوان میتافۆر و  هێماش ڕەخنەگرێک دەڵێ: (دەوڵەمەندى میتافۆر پەیوەستە بە نیشانەیەکى خودى تایبەت ، بەڵام دەوڵەمەندى هێما چۆناییەتى و چەنداییەتییە پەرش و بڵاویەک و پەرتەوازییەک لە تاکەکان و دۆخەکان دەگرێتەخۆ، ئێمە دەتوانین لە دوو پێگەدا جیایان بکەینەوە ، یەکێکیان ئەندێشە دەبەستێتەوە بە تێڕوانین و هەست پێکراو ، بە شێوەیەک هەست پێکراو وابەستەیە بە ڕوانینى بیرکردنەوە لەناو چوارچێوەیەک پشت دەبەستێ بە بەستەرێک لە نێوان دوو  شتدا ، دووانەکەش لە بەرانبەرماندا خۆیان دەنوێنن، بەڵام هێما وێنەیەکى سەربەخۆیە ، بوونێکى خۆکردەییە ، جووڵانەوەشى ئازادانەیە ، خاوەنى ڕەسەناتییەکى  نامۆیە و ناچێتە ژێربارى چەمکە دەرەکییەکان، لێرەدا دەتوانین بڵێین هەموو ئەوەى پەیوەستە بە پەخشنامە، یان ڕیپۆرتى فیکرییەوە، یان وەسفکردنى جۆرێک لە داهێنان و خولقاندنى ناخەوە کە پێدەچێ نایابانەتربێ لەو وێنەیەى لەگەڵیدا چوارچێوەى گرتووە لە هێما دووریان بخەینەوە ، بەو شێوەیە هێما لووتکەیەکە ، یەکگەیشتنى لێ کۆتایى پێدێت ؛ لە میتافۆردا هاوبەندییەکى، یان جووتکردنێکى نادیارە، لە هێمادا یەکەیەکى خودییە و سەربەخۆییەکى جێگیر و پتەوە کە واى لێدەکات سەروەرێکى باڵا بێت لە دەقى شیعرییدا و یاخى دەبیًت لە دووکەوتەییەکى بەشکراو، یان بەشەکى دیاریکراو، لە پێکهاتەى بەشەکانیدا. دواتر دەبینى کە چڕى سرووشکارى نابێتە جیاکارییەکى لەمپەرئاسا لە تێکەڵاوکردنى هەردووکیان؛ میتافۆر وێنەیەکى سرووشکارى گشتییە و ڕواڵەتێکى پوختکراوى ڕوونە؛ بەڵام ئەمە بە تەنیا میتافۆر ناگۆڕى بۆ هێما.)( ).

      لێرەدا گرینگە تیشک بخەینە سەر چەمکى هێما لاى کارل گۆستاف یۆنگ کە دەڵێ : (هێما ئامرازى تێگەیشتنە لە شتێک کە ناتوانرێ دەرببڕێ تەنیا لە ڕێگاى هێماوە نەبێ ، هێما باشترین ڕێگایە بۆ دەربڕینى شتێک کە هاوکێشەیەکى زمانەوانى دەربڕینى نییە، هێما ئەلتەرنەتیڤى شتێکە کە ئاستەنگیان مەحاڵە، تەنانەت لە خودى خۆشیدا دەرببڕێ( )) . لێرەدا دەتوانین بڵێین کە هێما میکانیزمێکى هەستى بایەخدار و گرینگە وەک ئاماژەیەک بۆ شتێکى واتایى کە ناکەوێتە ژێر هەستەوەرەکان ، ئەو بایەخ و گرینگییەش لەسەر ڕووەکانى لێکچواندنى دووشت، یان بەها، یان نرخ وەستاوە کە ئەندێشەى هێماگەر هەست پێکردووە، یان هەستى پێکردووە( ). ئەمەش لەسەر تواناى شاعیر دەوەستێ لەسەر دۆزینەوەى خودیى بێهاوتا و چەسپاو لەسەر ڕێسا ناوەکییەکانى ئەم لێکچوونە، بۆ ئەوەى هێماکان توانا و کاریگەرى و تواناى سرووتکارى لە واتاکانى لە دەست نەدا. بێگومان ئەو پێشەکییە تیۆرییە گرینگە بۆ خوێندنەوەیەکى شیکارى پراکتیکى دەقەکانى: (حەزدەکەم ئەوەندە بژیم).

      سەرەتاى کارەکە بە دەقى (بانگەوازى گۆڕهەڵکەن) دەست پێدەکا، وشەى (گۆڕهەڵکەن) مانا و واتاییەکى فەرهەنگى سنووردارى هەیە ، بەڵام ڕەهەند و ماوەیى ئاراستەکردنى بانگەواز و پەیام و هەواڵى شاعیر ئەم وشەییەى کردووە بە هێمایەک کە بەشێکە لە پروسێسى جیگۆڕکێ و لە دنیادەرچوون، بانگەوازێک کە پێکهاتەکەى سرووتکارانەیە وەک پەیامێکى پیرۆزى و باڵایى داهێنەرانەى کەساییەتییەکى ئەفسانەیى کە پیشەکەى بریتییە لە جێگۆڕکێ پێکردن لە دۆخێکى سەرزەمینى  بۆ لە دنیادەرچوون،  یان ئاڵوێرکردنى جەستە لە ژیانەوە بۆ دۆخى مردن. واتە: (گۆڕهەڵکەن) ئامرازى یەکەمى جێگۆڕکێ کردنە، سەرەڕاى ئەوەى ئەم دەقە ژمارەى (0 = سفر = هیچ)ى بۆ دانراوە لە کۆتیکستى (حەز دەکەم ئەوەندە بژیم)، ژمارە (0) یش هێماییەکى نێوەندگیرییە لە نێوان ژمارە نێگەتییڤەکان و پۆزەتییڤەکان و خاڵى وەرچەرخانە بۆ هەردوو بوارەکە و خەسڵەتى گونجاندن و جووڵە و کێشى هەیە( ). بە واتایەکى تر ناونیشانى ئەم دەقە پنتى گونجاندنى لەگەڵ مەوداى  جووڵەى دیاریکراوى دەقە، کە تێیدا شاعیر و دەقەکە یەک تەنى هاوکێش و هاوشێوەن و هیچ جیاوازییەک لە نێوانیاندا بەدیناکرێت.

(هەوڵى جێگۆڕکێى سەباح سابیر حەسەن

11/11/1965 – 18/11/2045

شادییەکان دەبیستێتەوە

هەشتا ساڵ دەزووى بە درزى وەکردنێکە

بە سەر ڕاوەشاندنى پڕ خەمەوە( )).

      ناوەرۆکى پەیامەکە بریتییە لە هەواڵى جێگۆڕکێى خودى (سەباح سابیر حەسەن)ە، بێگومان بەکارهێنانى ناو لێرەدا هێمایەکى خودییە و بریتییە لە هاوەڵى تاهەتایی شاعیر و ڕەهەندى ڕاستەقینەى کەساییەتى ئەبەدی. واتە: ناو وابەستەى ناولێنراوە و مەوداى یەکگرتنى کەساییەتى شاعیرە، هەردوو مێژووەکە 18/11/1965 مێژووى هاتنە دنیا و ژیان. واتە: لە دایکبوون، کە بە ڕۆژ و مانگ و ساڵ دیاریکراوە، مێژووى دووەمیان جێهێشتنى دنیا و ژیان.  واتە: مێژووى کۆچی دوایى و مردن لە: 18/11/2045 مێژوویەک کە حەز و ئارەزووى و ویستى شاعیر بۆ ژیان و ماوەى نێوان ئەم دوو مێژووە هەشتا ساڵە. واتە: هەشت دەیە، کە ژمارە (0 = سفر) بەشێکە لەم پێکهاتە هێماییە ژمارەییە. شاعیر لەبارەى ئەم دوو مێژووە دەڵێ: ( لە نێوان ئەم دوو مێژوودا 18/11/1965 – 18/11/2045 ، کە دراو و داواکراون مێژوویەکى تر نییە، یان هەوڵدان بۆ دروستکردن و قەوارەپێدانى مێژوویەکى لەم بارەییەوە نییە. بگرە وەهمێکى جوان و ناوەندێکى چالاک هەیە، بڕواى بە خۆشبەختى و خەڵاتى خودایى هەیە، دەشیەوێت ئاگر لە خوداوەند بدزێت، پاشان لە پەرجوویەکدا بمێنێتەوە، پەڕجووى حەزى ژیان و داهێنان و مانا و بوونى کەسایەتى خۆى تێدا بپارێزێت.)( ). واتە: ئەم دوو مێژووە هێمان بۆ ویستى ژیان و حەزى داهێنان، مەوداى مێژوویى ڕەهەندى کەساییەتى و گونجاندن و کێش و جووڵەى (سەباح سابیر حەسەن)ە، کە چەق و پنتى نێوان ژیان و مردنە، ئەم پنتەى نێوان ژیان و مردن کە داهێنان و حەزى ژیان بە یەکیان دەبەستێتەوە و جاوییدانیەک دەبێتە ڕایەڵەى نێوانیان، (هەواڵى جێگۆڕکێى)  هێماى پەیامى دۆنادۆنى لە دنیا دەرچوونە، وەک ویستى شاعیر و حەزى ژیان کە ویستێکى پەرجووە لە ئێستاى شاعیردا کە پێشبینى مێژووى بەر لە دنیادەرچوونە کە لە ساتى هاتنە دنیاوە تا لە دنیادەرچوون (هەشتا ساڵ)ە، ئەمەش حەزى ژیانە و ویستى داهێنانە و هیچیتر، لە لایەکى تر ئەوەى (جێگەى سەرنجە ئەو خودبوونەوەى ئەم دەقە کە لە ژیانى شاعیرەوە وەکو لەو پارچەیەى سەرەوەدا دەیبینین کە شاعیر ناوى تەواوى خۆى  خستۆتە نێو دەقەکەوە. هاوکات ئەمە پێداگرى تەواوەتى شاعیرە لەوەى ئەگەر لە دەقەکانى تردا دوورى لە نێوان خۆى و دەقەکەدا مەودایەکى دیاریکراو بێت، ئەوا لەم دەقەکەدا تاڵەموویەکە و هیچى دیکە، هەر بۆیە هەست بە توانەوەى خودى شاعیر دەکەین لە نێو خودە شیعرییەکەدا..)( ). واتە: ئەم پەیامە  موناجاتێکە ، کە تێیدا هێما و مەوداى دیاریکراو لە دەقەکەدا هاوسەنگ و جێگیرە لە نێوان ناو و مێژوو و حەزى ژیان و پەرۆشى بە دیهێنانى ئارەزووى داهێنان بەم شێوەیە:

هەشتا ساڵ دەزوو بە دەرزى وەکردنێکە

بە سەر ڕاوەشاندنى پڕ خەمەوە

      لە بەردەوامى دەقەکەدا شاعیر چەند هێمایەکى سروشتى بە کاردەهێنێ کە مایەى هەڵوەستە لەسەر کردنە:

(مەلێکى کۆچەرى لەسەر لکى درەختێک نیشتەوە

خوێنى لەسەر لکەکەوە جێما

چووم تەواوى درەختەکە و خوێنەکەم ماچ کرد

وەرە خەونم با ڕووگەنمام

خوێنى پێى باڵندەبێ و لە ئاگر ڕابمێنم

لە ئاگر ڕامان ئاشق وەک میوە پێدەگەیەنێ

بستە خاکە ماندووەکەش یەکپارچە دەبێتەوە

مۆسیقا و گۆزەى پڕ

لە ئاکامدا هەر دەگەم بە باڵى باڵندەى بریندار و دڵى خۆم

ئێستا چاوەڕێى فەرمانم بفەرمووى

بۆ تاهەتایە سەرگەردان بە

ئا ئەوەتا من ئامادەم)( ).

       لەم نواندنە هێما ئامێز کەناڵێک دەکاتەوە لە  نێوان  هەست و نەست،  لەگەڵ  یەک ئاوێتە و تێکەڵیان  دەکا ، چونکە پشکۆى ڕووگەکانى فیکر و هەست لەنێو جۆشی بڵێسەیەکدا نقووم دەبێت، (باڵندە و درەخت) لە (مەلێکى کۆچەرى لەسەر لکى درەختێک نیشتەوە)  هێماگەلێکن لە هەرێمى هەستەوە لە دایکبوون (مەل) هێماى ئازادى و دڵنەوایى و ئارامبەخشى ، ئامانجى ڕزگاربوون لە کەوتن و ڕووخان دەگەینێ ، (لکى درەخت) کە پەلوپۆى مەعریفەییە، چونکە درەخت هێمایە بۆ مەعریفە و ئەپستمۆلۆژیاى گەشەکردن لە ڕێگاى پێشکەوتنى ژیارى و شارستانى، (خوێنیش) لەسەر لکە جێماوەکە، هێماى قوربانیدان و کۆشش دەبەخشێ، بێگومان هەر سێ هێما لە پروسێسى پیرۆزى پەیامى داهێنان بەشدارن (چووم تەواوى درەختەکە و خوێنەکەم ماچ کرد).

(وەرە خەونم با ڕووگەنمام

خوێنى پێى باڵندە بێ و لە ئاگر ڕابمێنم

لە ئاگر ڕامان ئاشق وەک میوە پێدەگەینێ

بستە حاکە ماندووەکەش یەکپارچە دەبێتە

مۆسیقا و گۆزەى پڕ

لە ئاکامدا هەردەگەم بە باڵى بالندەى بریندارى دڵى خۆم)( ).

      لێرەدا هێما پەیوەندى نییە لەگەڵ جیهانى خەونى و ئەوانەى لە بازنەى خەوندا خولدەخۆنەوە، وەک وڕێنە و قسە لەبەرخۆکردن، بەڵکو هێماى کۆکەرەوەى نێوان هەست و نەست و نهێنییە قووڵ و نادیارەکانە، وەک دیارە هەندێک جار ئاڵۆز و دژیەکن، بەڵام هیچ دەرفەتێک نییە لەم ململانێیەدا تەنیا گەڕانەوە نەبێت بۆ ئەو کەشەى کۆدەقەکە (خوێنى پێى باڵندە) هێماى قوربانیدانە) ، (وەرە خەونم با ڕووگەنمام) خەون و ڕووگەنما (قیبلەنما) هێمان بۆ هیوا و حەزى ژیان کە شاعیر وەک سەیرکەرێک دەچێتەوە ناخى خۆى و بە ئاگاییەوە حەزى ژیان، دەنەخشێنێ، ئەوەى جێگاى سەرنجە شاعیر کارامەیى خۆى دەنوێنێ لە بەکارهێنانى هێماى ئاگر وەک هێماى جۆشدان و جووڵەندن و پێکهاتەییەکى گرینگى بوون و ژیان (لە ئاگر ڕامان ئاشق وەک میوە پێدەگەینێ). واتە: ڕامان لە ئاگر ئاشق و میوە جۆشدەدات و پێى دەگەینێ، لەو وێنە لێکچوونەیەدا (لە ئاگر ڕامان) وەک هێماى گەشەسەندنى حەزى ژیان دەردەکەوێ و بە هۆکارى لێکچواندنى بە (ئاشق) بە (میوە) و هاوبەشى کردنیان لە گەییندا و بە بەکارهێنانى ئامرازى (وەک)، دواى جۆشدان و گەیینى حەزى ژیان و لە دایکبوون دەبێتە کەڕنەڤال (مۆسیقا و گۆزەى پڕ) و ویستى شاعیر وەک پەیامێک سەر هەڵدەداتەوە و بە سووربوون و بەکارهێنانى کارى (هەر دەگەم) لەسەر حەزى ژیان، بەڵام ئەو حەز و ویستە دەبێتە ڕێسا و پنتى پیرۆزییەکى مەعریفى، کە ئەنجامى تێکوشینێکى مەعریفى بووە و بە قوربانى خودى شاعیر هاتووەتە دى (لە ئاکامدا هەردەگەم بە باڵى باڵندەى بریندار و دڵى خۆم). شاعیر وشەى بە هێما کڵۆمداوە و دەروازەکانى بە ڤیگەرى ئێسنێتیکى شیعرى لۆککردووە و قفڵى داون. ئەم دەروزە کڵۆمدراوەش بە کلیلى ڕۆشنى و سرووتکارى واڵا دەبێت، وەک چۆن (حەکیم مەلا ساڵح) لە شیکارى کۆشیعرى: (خەون وا خۆى گێڕایەوە دەڵێ: (شیعرەکان بە قوفڵى هێما و ئاماژە داخراون و کلیلى تایبەتى خۆیان دەوێت بۆ دەرگا لەسەر واڵاکردنیان، ئەمەش مەرجى شیعرى تۆکمە و چەند چین و قووڵە.)( )..

     وەک چۆن ئەو کێشمەکێشانەى کە ڕەنجدەر لە نێوان ڕەهەندەکانى بنیادى هێماگەرایى و هێماکان دایناوە و دایمەزراندووە بە زاڵبوونى ڕۆشنى و بریقەدارى بیرکردنەوە دەناسرێت کە لە فەزا و ڕەهەندى هەستییەوە دەدرەوشێتەوە ، بەڵام بە هەمان شێوە مەودا و قووڵى نەستیشى بەسەردا  دەڕژێ لە شێوازى چەند دەستەواژەییەک کە قووڵى ناخ و خودیى شاعیر فراوانتر دەکا : (وەرە خەونم با ڕووگەنمام ، مۆسیقا و گۆزەى پڕ).

(هەتاو بۆم دوا

نابێ هیچ ڕازێک لە تاریکیدا بمێنێتەوە

شوێنەوارى هەموو ڕێگاکانیش دەربکەون

تەرمەکەم لەبەر هەیوانێک داندراوە

پوورەى شیعر دەورى گرتووم و ناوى شیعرم لەسەر لێوە

شیعر لە دڵەوە نوێژم بۆ دەکات( )). 

         لەم دەقە و لە کەشوهەوایەکى سۆفیانەدا شاعیر کارامەییەکى تر دەنوێنێ ئەویش بەکارخستنى تەکنیکى هێمایە و ئاویتەکردنیەتى بە چەند ئامراز و و تەکنیکێکى ترى زمانى شیعرى وەک گیان بە بەرداخستنى هێما و میتافۆرى (هەتاو بۆم دوا) و دژییەکى  تاریکى  و  ڕووناکى  و  گەڕانەوە  بۆ  باکگراوندى  ئەبستمۆلۆژیاى  مێژوو بە  ڕەهەندى  دۆنادۆنى  و  مەوداى  سۆفیگەرایى  پیرۆزکراو  و نواندنى  ئەم  تێرمە  دیرۆکییە  لە  دووتۆى  وێنەى شیعرى  ئاڵ  و  واڵا  بە  شێوەیەکى  ئێستێتیکى  مەعریفى   خودییەوە .  (هەتاو بۆ دوا)  مایەى   هەڵوەستە لەسەر  کردنە  هەتاو،  یان  خۆر  و  ڕۆشنایى  لە  بیروباوەڕە  کۆنەکان  و  ئەوانەى  پەیوەستن  بە  باوەڕى ڕۆژهەڵاتییەوە، بەشێکە  لە  ئەدەبیاتى   پیرۆزکراوى  ئەو پنتە  جوگرافیایە ،  هێمایە  بۆ  ڕۆشنایى  و  ڕووناکى ژیان  و  ڕەنگى  درەوشانەوەى   فریشتەکانى  خوداوەندە   و  زۆر جاریش  سیماى  دەرکەوتنى  ڕووى  خولقێنەرى ئاسمانەکان  و  زەوى  مرۆڤ  و  سەرجەم  بوونەوەرەکانە،  سەرەتا  و  سەرهەڵدانى   بوونە،  ئەم  هەتاوەى ڕەنجدەر،  دەرکەوتنى  خۆرى  مەعریفەیە  و  حەز  و  ویستى  ژیانە. هیچ  ڕازێک   لە  لێڵى  و  تاریکى ناهێڵێتەوە   و  بە  ڕۆشنایى  مەعریفەى  تیشکى   هەتاو   شوێنەوارى  سەرجەم  تولە  ڕێگاکانى  ژیان  دەردەکەون.  بە واتایەکى تر، تاریکى ڕادەماڵێ و ڕۆشنایى بە حەز و ویستى ژیاندۆستى شاعیر دەبەخشێ و هیواکانى بەم ڕۆشناییە  دێتەدى،   ئەم  هەتاوە  هەتاوى  پاکى  و بێگەردییە  و  ڕۆشناییەکى  سۆفیگەرانەیە،  لێرەدا هێماى هەتاو  کە  واتاى  پیرۆزى  ڕۆشنایى  مەعریفە  و  بێگەردى  دەگەینێ  بەکەس کراوە  بە تەکنیکى Personification و   خەسڵەتى  دواندن  و  ئاخافتنى  خراوەتە  پاڵ.  لە  هەمان  کاتدا  میتافۆرە ، ئەگەر  لە  ڕووى  شێوازگەریشەوە  سەرنج  بدەین  دەبینین  کارى  ( نابێ  ،  دەربکەون ) :

نابێ  هیچ  ڕازێک  لە  تاریکیدا  بمێنێتەوە

شوێنەوارى  هەموو  ڕێگاکانیش  دەربکەون

     دوو  کارى و  دەلالەتى  سووربوون  و  جەخت کردنەوە  دەگەینن  بۆ  بەدیهێنانى  حەز  و  ویستى ژیان  بۆ  گەیشتن  بە  هیوا  و  ئاوات  و  ئارەزووى و  دەیەوێ  پێمان  بڵێ  :  ئەوە  ڕۆشنایى  هیوایە  کە ڕووناکى  مەعریفەى  حەزى  ژیان  و  ژیاندۆستى  بە  شاعیر  دەبەخشێ  و  ڕازەکانى  لە  تاریکیدا  سەر  دەردێنن، شوێنەوارى  تاریکى  ڕێگاکانیش لە ژێر چەپۆکى  تاریکیدا  بە  ڕۆشنایى  هەتاوى  مەعریفە  بە دیاردەکەون.   ئەمەش  لە دووتۆى  نزایەکدا  سەرچاوە  دەگرێ  نزایەک  لە  ناخی  شاعیرەوە  ئاراستەى  (خوداى سەد  و  یەک ناو )  دەکرێ  کە  هێمایە  بۆ  خوداى  خولقێنەر ى مرۆڤ  و  خاوەندارى  باڵایى  و  مەزناییەتى  و  هێزى لە  ڕادەبەر،  بۆ  ئەوەى  ئارامى  بە  تەرمى  شاعیر  ببەخشێ  کە  بە  پوورەى  شیعر  دەوردراوە.  هێمایە  بۆ  پاکى  داهێنان  و  بێگەردى   و  جاویدانى  و  بیپارێزێ  لە  خراپەکارى :

  ( خوداى  سەد  و  یەک  ناو

حیکمەتى  وشەم  تێدا  بخرۆشێنە   و  لە  شاعیرە

مەنگۆلى   و

دڵڕەش   و

بەدگۆ   و

دەروونکلۆرەکان  بمانپارێزە( )).

   لە  لایەکى تر  گرینگە  هەڵوەستە  لە سەر  هێماى  مردن  بکەین:

(تەرمەکەم  لەبەر  هەیوانێک

پوورەى  شیعر  دەورى  گرتووم  و  ناوى  شیعرم  لەسەر  لێوە

شیعر  لە  دڵەوە  نوێژم  لەسەر  دەکات)

      مردن  لێرەدا  پێوەرێکى  میتافزیکى  نییە  بۆ  دابڕان  لە  ژیان،  بەڵکو  پێوەرێکى  سۆفیانەى  ئێستێتیکییە  بۆ   حەزى  ژیان،  چونکە  ئەو  ساتە  سۆفیگەراییەى  مردن،  جیهانبینى  شاعیر  لەگەڵ  شیعرە  و  شیعر  دەورى شاعیر  دەگرێ  و   ئەویش  پیرۆزترین  وشەى  لەسەر  لێوە  کە  (شیعرە)  ،  شیعر  لێرەدا  هێماى  باوەڕە  لە ناخى   شاعیرەوە   دەبێتە بەڵگەى   ئیمان   و   پیرۆزى و ..... تاد، بێگومان   نابێ   ئەوەشمان   لەبیر  بچێ شیعر لاى  سەباح  ڕەنجدەر :  ( لە شیکلى  جیهانێکدایە ،  کە  نە  سەرەتاى  دیارە  و  نە  کۆتایى،  بەڵکو  لە  پەڵەى جوانیى،  لە  دەنگى  نامۆ،  لە  بزاوتێک،  لە ئاماژەیەک،  لە  ساتمەیەک،   لە بیرەوەرییەک  پێکهاتووە؛  لە کۆتاییدا ؛  هەموو  شتێک  لاى  شاعیر دەبێتە  ماددە  و  مایەى  شیعر.  ڕەنگە  باسى  لە  سەرەتایەک  بکات،  بەڵام  سەرەتایەکى  زەمەنى  نییە،  بەڵکو  ئێستایەک  پێکدێت  کە  زەحمەتیشە  دەستى  بەسەردا  بگرین.)( ).

     ئەوەى  مایەى  ئاماژە پێکردنە   بنیادى  هێما  لە  لاى  شاعیر   لەسەر  پەیوەندى  تایبەت  بنیاتنراوە  لە  نێوان  هەندێک  ڕواڵەت  و  دیاردەى  هەست  پێکراو  و  تەوژمى   بیر  و  ڕوانینى  خودى  لە  دواوییەتى  و  لە دەرەوەى  چوارچێوەى  دەقەکەدا  دەڕووخێ و دادەڕمێ،  چونکە  شاعیر  بە  هێزى  خەمڵاندن  دەگاتە  دامەزراندنى  ئەم  ستراکتۆرە  هێماییە  لە  دووتوێی  هەڵوێستێکى  دیاریکراوى  شعوریدا،  لەبەر ئەوەى هەستپێکراوە  دیاریکراوەکانى  واتا  و  کاریگەرییەکانیان  لە  دەستدەدەن،  ئەگەر  خاڵى  بکرێتەوە  لەم  هەڵوێستە شعورییەى  کە  سرووتکارى  لێ  بە  دەستهاتووە .  لە وانەیە  شاعیرێک  جگە  لە  ڕەنجدەر  هێمایێکى  دیاریکراوە دابهێنێ،  دواتر  شاعیرێکى  تر  بە  کاریبهێنێ  بۆ  مانا  و واتایەکى  تر  و  واتاى  ڕەنجدەرى  پێنەبەخشێ،  لەو کاتەدا  گرینگترین  بنەماکانى  خۆى  لە  دەستدەدا،  کە  بریتییە  لە  سرووشى   هەڵوێستە   نوێکراوەکە. (هەتاو)  هێماییەکە  ڕەنجدەر  بۆ  ڕۆشنایى  ئەبستمۆلۆژیاى  هیوا  و  سەرەتا  و  دەستپێکى  حەزى  ژیان  بەکاریهێناوە  ، لەوانەیە  شاعیرێکى  تر  وەک  هێما  بۆ  زەنگى  شۆڕش  و  بەرخودان  و  هێماى  ڕاپەڕین  بەکاریبهێنێ. ڕەنجدەر بە ڕێڕەوە پێچاوپێچەکانى مردن هەنگاودەنێ تا چارەنووسى خۆى بە پیێ ڕیسا و بەها مەعریفییەکانى خۆى دیارى بکات. مەرگدۆستى بەشێکە لە ژیاندۆستى و ئێستێتیکى ئەزموونى هەستى و ڕەهەندیى باڵاى دەق کۆدى باڵا دەست نیشان دەکات (کتێبى ئاسمانى) هێماى چارەنووسى رەنجدەرە بەهاى بەڵێنى حەزى ژیانى تێدا شیکراوەتەوە و خودى شاعیر یاساى لۆژیکى ئەم ژیانە دەنەخشێنێ. (دانانى ئەم سنوورە خودیەى ڕەنجدەر بۆ ئەوەیە ئەو سنوورە باو و ئیلاهییە بشکێنێت کە بەسەر هەموو بوونەوەرێکدا دەسەپێنرێت ئەویش دانانى خاڵى کۆتایى بوونە، شاعیر لەم دەقەدا دەیەوێت لە برى ئەو خاڵى  نەبوو،  بەڵام  دەیەوێت  دەرچوونى  لە  دنیاى  بە  خواستى  خۆى بێت  و خۆى( )).  خۆى  ڕێسا  و  یاسا  و  مردنى  دیارى  بکات  بۆ  ئەمەش  هێماى  شوێن  و  کات  و  ڕەهەندى  مردنەکەى  دیاریکردووە.  

 (من پێوەرى هەستەکاتى زەویم

بە پێ ڕیگایەکى دوور و درێژم بڕیوە

میواندارى ئەوانە دەکەم پێیان گەیشتووم

ڕەگى میوەى مەى چەترمە و هەوڵمداوە

بە تاو وەرن ئەستێرە شەوقدار و براى گیانى هەستەکانم( )).

      (من) هێمایە بۆ باڵایى و بەرزى خود، لە دیدى ڕۆمانسیزمدا (من) چەقى هەڵوەستەکردنە و گەڕانەوەیە بۆ ناخ و جیهانبینى مرۆڤ بۆ سروشت و کۆى پێکهاتەکان، (من) ڕوانینە و ڕانانى جیهانى شاراوەى ناخە، سایکۆلۆژیاى یاریکەرى داڕشتنەوەى جیهانە بەپێى پێوەرى خودگەرایی، هەر بۆیە شاعیر ئاشنایە بە باڵانسى هەستى خۆى بەرانبەر زەوى و سروشت و بە پێچەوانەکەشى، (من) ى ڕەنجدەر ئامادەیى خودە بۆ گەیاندنى پەیام و بانگەوازى گەڕانەوە بۆ ناخ و ئەندێشە و ڕوانین بەرزکردنەوەى ڕەوتى تاکگەرایى دەگەینێ و ڕژدە لەسەر جیاوازى بە ڕێگاى ئەزموون و بە کەساییەتى کردنى زمانى شیعرى، (من) پنتێکى موتەعالى سۆفیگرانەى عیرفانەیە کە لە یەکێتیدایە لەگەڵ بوون و سروشت هەستەکانى زەوى دەپێوێ، کە زەوى پێرسۆنا کراوە و سیمایەکى مرۆڤاییەتى وەرگرتووە ،  بەو گڕەى سۆزە بە  تینە و شەیداییەوە هاتووە تا میواندارى ئەوانە بکات، کە بەشێکن لە ڕوانین و یادەوەرى، بە تینەوە هاتووە بۆ حەزى ژیان و ویستى ژیانکردن، کە هیچ دەرفەتێک ناهێڵێتەوە لە نێوان ژیان و مردن.

(ڕەگى میوەى مەى چەترمە هەڵمداوە).

     (ڕەگ) هێمایە بۆ قوڵبوونەوە و  یەکێتیى ناخ و هەست و هەڵوەستەکردنە لەسەر ناحى شاعیر بەرانبەر ژیان/مردن ، (مەى) هێماییەکى عیرفانى دەبەخشێت و هێماى باڵایى رۆحە، هەڵدانى چەترى ڕەگى مەى ئاماژەیە بۆ بەرگرى لەو باڵلییە کە لە ئاسمانى درەوشانەوە و جیهانى بەرزى بووندا لەنگەریان گرتووە و نزاکار  و بە دیهێنەرى حەزى ژیانى ڕەنجدەرن و لە کەشوهەواى ڕۆیشتن و گەڕانەوە (مردن/ژیان و ئاسمانى/زەمینى) دەبن بە ئامرازى پیرۆزى حەزى ژیان و ویستى بوون لە چوارچێوەى شەیدایى سۆفیگەرانەى مانەوەدا.

(بە تاو وەرن ئەستێرەى شەوقدارى و براى گیانى هەستەکانم

ئاسمانى ڕوون قووڵ و بێدەنگ و گوێڕایەڵ ماوەتەوە

تایبەت دیدارمان دەبێت

دەبین بە خاوەنى چاوەکانى

وەک چاوى ئەو و دڵى خۆمان

بە ڕێگادا یارى ڕۆیشتن و گەڕانەوە دەکەین

ماسوولکەکانى ڕێگا توندەبنەوە

کەپرى پشوودان لەمبەر و ئەو بەرى دەبەسترێ

هەر کاتێک تەماشاى ڕێگا بکەین

هەموو شتێکمان بە بیر دێتەوە و بە ناو کاتێکى خۆشدا ڕێ دەکەین( ) ).

      ڕەنجدەر لە ناو تین و تاوى ڕۆیشتن و گەڕانەوە بەردەوام دەبێ و هێماکانى ڕژدتر دەکاتەوە، لە قووڵایى ناخیەوە بنیادى پێکهاتەیى ئەو هێمایانە دادەڕێژێ و داخوازى هاتنى (ئەستێرەى براى گیانى هەستەکان) دەکات ، کە هێماى بەرزى و مەزناییەتى داهێنان و داهێنەرانە و هاوسەفەرى حەزى ژیانى ئەون. (ئاسمانى ڕوون و قووڵ) هێماى باڵایى و فراوانى دەگەینێ. دوو ڕەفتارى مرۆڤیان پێ بەخشراوە و بە میتافۆرێک  بەکەس کراوە. پەیامەکەشى، یان بانگەوازە هەستیەکەى ئاراستەى ئەستێرەى ڕۆشتن و بریقەدارەکانى داهێنان و براى گیانى هەستەکانى دەکات ، چونکە ئەو  پێوەرى ژیاندۆستى   هەستەکانى و هاوڕێى هەمیشەیى هەستى ئەستێرە، یان داهێنەرەکانى جوانى ژیانن ، ئەوەى مایەى سەرنجە  کە هێز و جووڵە لەم دەقەدا هەمیشە پاڵنەر و خوڵقێنەرى هێماى مەعریفى و عیرفانی مەزنن کە دواجار سات و کاتى حەز و ویستى شاعیر دەگەیێنن وەک چۆن لەم دەستەواژانە بە دیاردەکەون (بە تاو وەرن – تایبەت دیدارمان دەبێت – دەبین بە خاوەنى چاوەکانى – ماسوولکەکانى ڕێگا توندەبنەوە). "تایبەت" هێماى هێزێکى پیرۆز و خولقێنەرە و جووڵێنەرە، خاوەندارییەتى ڕوانینە بۆ پێکهاتەکانى ژیاندۆستى و داهێنەرى ئاسوودیى و بەختەوەریێکى مەزنى پەیوەست بە ڕێساى جوانیناسى و ئاکارناسیە لە چوارچێوەیکى عیرفانیدا کە هێماکانى بەم وێنانە ڕاڤەکراون، ڕێرەوى دیدارەکە شاعیر و ئەستێرەکان (کەپرى پشوودان لەمبەر و ئەو بەرى دەبەسترێ – هەر کاتێک تەماشاى ڕێگا بکەین / هەموو شتێکمان بە بیر دێتەوە و بە ناو کاتێکى خۆشدا ڕێ دەکەین). واتە: ئەو هێماى(تایبەت)ە. بنیادى هێمایەکى سۆفیگەرانە شیتەڵ دەکات، کە بریتییە لە شیکردنەوەى مردن وەک کۆچێکى ڕەمزى رۆح لە مەجەڕاتى کەونییدا، هاوتاى گەڕانەوەیەکى وەجد ئامێزى سۆفییەکە بە تەعالییەوە بە پێى بنەما و ڕێسا بچێتەوە ئاسمانى دیدارى هێما بۆ کراوەکە کە هێما هێزى مەزن و پاک و بێگەرد دەگەینێ، کە خولقێنەر نهێنی هێز و جووڵەیە.

   لە زەمینەى ئەزموونى شیعریدا، کە تێیدا ڕەگەزەکانى بنیادى هێمایى یەکدەگرن و دەچنەپاڵ یەک، یان پشتگیرى یەکتردەکەن. هێزێکى سرووشکارى مەزن لە دایک دەبێت ، وەرگر/خوێنەر هەست بەوە دەکات لە پشت کۆتەڵى، یان پەیکەرى هەستدا جیهانێکى شاراوە هەیە، لەبەر ئەوە دەست دەکات بە هەوڵى شیکردنەوەى نهێنییە  پەردەدراو و نادیارەکان، بەڵام ئەم مانایانە بە سایە و سێبەر و سرووشە شاراوەکان و ئەوەى لە ئەندێشەى شاعیر تێدەپەڕێ و دەبەزێنرێت بۆ شتگەلێک، کە ڕێکدەکەوێ لەگەڵ ئەو ڕەهەندە سایکۆلۆژیانەى وەرگر/خوێنەر ئاوێتەیان بووە و کەڵەکە دەبێت ، لێرەشەوە تواناى جۆراجۆرى ئاستەکانى تێگەیشتن و شیکارى و ڕاڤەکردنى بۆ هێماى شیعرى چەکەرە دەکات، لە ڕێگاى نقوومکردنى هێماکە لەناو ژینگەى کەڵەکەبووى فەرهەنگى کولتوورى و ژیارى وەرگر، چونکە هەستپێکراوە سنووردارەکان بەند ناکرێن. لەبەر ئەوە قەوارەیەک، یان ڕەنگێک، یان خودێکى باڵاى نابێت، چونکە خەڵک جیاوازیەکى هەست پێکراو بەدى دەکەن لە مامەڵەکردن لەگەڵ ئەم هێمایانە جیاوازییەک کە هەندێک کات دەگاتە ئاستێک کە چاوەڕوان نەکراوە. شاعیر لەبارەى ئەو چاوەڕوانییە دەڵێ : ( لە سەرەتاوە تا وەکو کۆتایى و هێڵ و هێمایدا ، شیعر ئاراستە و پرسیارێکى زمانەوانییە، خوێنەر لە سەرسوڕمان و سەرسامییاندا نیشتەجێ و سەرگەردانە، کە زمان وەک فۆرمێک  لە خانەى باڵادا دابینى دەکات، یان وەک ڕووداوێک ئەنجامى دەدەات و دەیهێنێتە بەر زەین و هەستەکانەوە. لەم بارەدا زمان بە پێى وێنە لە جووڵە  و کارى خۆیدا دەبێت و وریایى و ئەمەکدارى خۆى ڕادەگەینێت. ئەم ڕاگەیاندنەش پەیوەستە بە دۆزینەوەى هێزى وشە لە ئەزموونى زمانەوانیدا ، یان ناسینەوەى تراژیدیاى ڕەگەزەکانى ژیان لە فۆرمى زماندا )( )  . ئەمەش تایبەتمەندییەکە لە ستراکتۆرى هێماکانى ڕەنجدەردا هەیە، کە کارامەیى ئەزموونى هەستى لێ بەکارهێناوە.

(خوداى سەد و یەک ناو ڕۆیشتن و گەڕانەوە

لەم ڕێگا و بانە بۆنخۆشەدا تا بڵێى بێ دڵەڕاوکێیە

فریشتەکانى فریاکەوتن ناهێڵن گورگ نزیکى ببنەوە

گۆرانى تێیدا دێتە سەر دەم و لە بیر ناچێتەوە

شاعیرى گەڕاوەى شەڕى گورگیش

دوو دڵى خامۆش دەبێ و گوێ بۆ گۆرانى هۆگرى ڕادەدێرێ

یادەوەرییە بەخشندەکانى و بەهرە و سرووش و شیعر دێتە فریاى

بەهرە و

سرووش و

شیعرم

ماندووم ماندووم ماندووم)( ).

      کاروانى گەشتى جاویدانى ژیاندۆستى شاعیر ڕێدەکات، لە دەستپێکى ئەم دەقە موناجاتێک(soliloquy)  دەبێتە میکانیزم و پێکهاتەى ڕاڤەکارى خودى. ئەم نزایە بە هێمایەک خۆى پەخش دەکات. (خوداى سەد و یەک ناو) کە هێماییەکى ئایینی/سۆفیگەرییە، (خودا) خاوەنى هێڵى باڵاى و مەزناییەتى دەگەینێ، بەڵام لە چوارچێوەیەکى کولتوورى داڕێژراوە کە لە ئامرازى مامەڵکردنی ئیمان و باوەڕى ناوچەیى وەرگیراوە (تەسبیحى سەد و یەک دەنکۆڵەش هەیە) ، هەڵبەت لە دەقەکەدا و بە تایبەتى لە دەستەواژەى ژمارە (سەد و یەک = 101) بە ناونیشانى ژمارەیى دەقەکەشەوە ژمارە (0) سفر (خوداى سەد و یەک ناو) سێجار دووبارەکراوەتەوە، جاری یەکەم: بۆ خروشاندنى دانایى و حیکمەتى شیعر و وشە لە ناخى شاعیر و پاراستنى لە شاعیرە مەنگۆلى و دڵڕەق و بەدگۆکان، کە ئەمانەش بە شێوەیەکى گشتى هێماى بەشەکین بۆ وێناکردنى دژە حیکمەت و نادانایى. جارى دووەم: بۆ بەدیهێنانى جێگیرى و هێز و کێش و حەزى ژیان و ئارامى و ئاسوودیى لە گەشتى (ڕۆیشتن و گەڕانەوە)، کە گەشتى ئاسوودەیی دوور لە دڵەڕاوکێ و ترس، (فریشتەکانى فریاکەوتن) هێمایە بۆ بوونەوەرێکى خودایى پاک و بێگەرد، کە ململانێکارى خراپەکارین و هێزى شاراوە و فریادڕەسى شاعیرن لە بەرانبەر ناپاکى و تاریکى کە بە (شەڕى گورگ) هێماى بۆ کراوە. جارى یەکەم: ئەو هێزە ئەهریمەنییە خۆى لە شاعیرە (مەنگۆلى و بەدگۆ و دەروونکلۆرەکان) ئاماژەى پێکرابوو. جارى دووەم: تەکنیکى دووبارە بوونەوەى وێنەکان و هێماکان ڕێ خۆشکەرن بۆ چەکەرەکردنى هێماى گشتى و چەمکى ژیاندۆستى و ململانێى خراپەکاری. جارى سێیەم: ئەنجام و سەلمێنراوى  داوا و داواکراوە . ئەگەر بە ڕەهەندى هێماى ژمارەیى (خوداى سەد و یەک ناو) ڕاڤە بکەین (101) کە تێیدا (0) ناوەند و ناوەڕاستى دوو ژمارەیە ، کە بریتییە لە هێز و کێش و گونجاندن وەک ئەو ئارامییەى کە باوەڕدارێک لە هەمان ژمارەى دەنکۆڵەکانى تەسبیحێک دەیبینێ لە زەمینەى ماتماتیکى باوەڕ و باوەڕداریدا.

(خوداى سەد و یەک ناو ڕۆیشتن و گەڕانەوە

لەم ڕێگا و بانە بۆ نخۆشەدا تا بڵێى بێ دڵەڕاوکێیە

فریشتەکانى فریاکەوتن ناهێڵن گورگ نزیک ببنەوە).

       ئەم شیکارییە سەرەڕاى جیاوازى ڕاڤەکردنیان لە نێوان داهێنانى خودى و ئەزموونى شیعری ڕەنجدەر و سایکۆلۆژیاى هەستى لە لایەک و سنووردارى ڕۆشنبیرى و فەرهەنگى سۆفیگەرییانە لە لایەکى تر دەڕژێنە نێو وێستگەیەکى یەکگرتوو ، کە چارەسەرى پێکهاتە و ستراکتۆرى هێماى شیعرین ، سەرەڕاى گەڕان بە دواى سێبەرى شوێنەوارى دەلالەت و ماناکان لە گۆشەنیگاى جۆراوجۆرى فەرهەنگى و  ئایینى، سنووردارى ڕۆشنبیرى شاعیر سەبارەت بە هێما سۆفیگەرییەکان، بەڵام بە وردەکارییە ماددییەکان و ئەزموونى خودى تەریبیان دەکات ، لەم تەریب کردنەشدا پرۆسێسى سەرهەڵدانى سۆزى هەڵچوو و ئەزموونى شیعرى لەناو هێما بۆ کراوەکان فەراهەم دەبن ، هێماکانیش دەبنە هەوێنى ئاوێتەبوونى جۆراییەتى ڕۆشنبیرى و کولتووریى و سایکۆلۆژیاى ئەزموونى خودی و دەرفەتێک ناهێڵێتەوە بۆ شەقڵى مەعریفى لە ئەزموونى شیعریدا، ژیاندۆستى و حەزى ژیان ئەنجامن و هێما گشتییە کە لە دووبارەکردنەوەى هێما (خوداى سەد و یەک ناو)دا بۆ جارى سێیەم دەردەکەوێ .

(ئەى خوداى سەد و یەک ناو ڕێبوارێکى ڕۆشنى

بەهرە و

سرووش و

شیعرم

ماندووم  ماندووم  ماندووم

دەستم بگرە با بچمە ماڵى ڕۆشن( )).  

      (ماڵى ڕۆشن) هێمایە  بۆ ماڵى ئەبەدى و ژیاندۆستى شاعیر و فەلسەفەى و ئەنجامى ئەو کۆچەیە کە شاعیر دەستى پێکردووە بە پێى فەرهەنگى خودى پیرۆزکراو و ڕێساکانى ژیاندۆستى شاعیر، گرینگ لێرەدا ئەوەیە کە تیشک بخەینە سەر جۆرەکانى هێما و پەیوەندى نێوانیان، بێگومان هێماکان دوو جۆرن، جۆرى یەکەم : هێماى بەشەکى ( The Partial Symbols) : شێوازێکى هونەرییەکە تێیدا تاکە وشەیەک، یان وێنەیەکى هونەرى بەشەکى  بەهایەکى هونەرى و ئێستێتیکى دەنوێنێ لە ڕێگاى ئاوێتەبوونى لەگەڵ هێما بۆکراو بە دەستى دەهێنێ، ئەمەش دەبێتە هۆکارى سرووشکارى و هەژانى زۆرێک لە واتا شاراوەکان. ئەم وێنە و وشانەش دەبریسکێنەوە، یان دەدرەوشێنەوە بە هۆکارى پەیوەندییان، یان کۆنتاکتیان بە ڕووداوێکى مێژوویى، یان ئەزموونێکى سۆَزدارى ، یان بە هۆکارى هەڵوێستە کۆمەڵایەتییەکان و دیاردە سروشتییەکان ، یان شوێنگەلێک کە چەمکێکى هەستى تایبەتیان  هەیە، یان ئاماژەگەلێکى ئەفسانەیى دیاریکراو، یان کولتوورى گشتییان هەیە ، شاعیر لە مامەڵەکردن لەگەڵ وشە و وێنەى بەشەکى بەو مانا و ناوەرۆکە بچووکە بەرز و بڵند دەبێتەوە بۆ مانا و مەبەست و ناوەرۆکى هێمایەکەى.

      هەر یەکە لە هێما بەشەکییەکان کارى ئێستێتیکى خۆیان جێبەجێ دەکەن بۆ ئەوەى هەڵوێستى تەواوکارى هێمایى وێنا بکەن، کە ئامادەیە بۆ گواستنەوەى ئەزموونى خودى بە هاوڕێیەتیى هەستەکان ، وەک چۆن ئەو هێمایانە دەبن بە پاڵپشتى دوانەیى هونەرى بە هۆکارى گەشەکردن و پێگەیاندنى پێکهاتە و ستراکتۆرى ئەزموونەکە . سروشتى خەون و مۆتەکەش کە بەسەر خەوبین زاڵ دەبێ بە سەر وێنەى هێماییدا ، ئەگەر چی لێرەدا خەون ئاراستەکراوە.

      جۆر دووەمیش: هێماى گشتییە (The General Symbol) : بریتییە لە واتاى میحوەرى تەنک و بەرجەستە لە یەکێک لە ڕواڵەت و دیاردە ماددییەکانە، لە زەمینەى هێماى گشتیدا سەرجەم وێنە بەشەکییەکان کۆدەبنەوە. واتە: هێماى گشتى چەقى ئەنجام و لۆژیکى ڕاڤەکارى دەقەکە و سەرجەم وشە و وێنە هێماییەکانە، وێنە بەشەکییەکان لە دەورى ئەم پنتەدا خولدەخۆنەوە کە سەرچاوەى دابەشکردنى کارى شیعرییە و بەرەو ئەنجامى ئێستێتیکى بینراو ئاراستە دەکرێ( ) . بێگومان لە دەقە سەرەکییەکەى ڕەنجدەریشدا هێما و وێنە بەشەکییەکان لە تاکە وشەیەکەوە  تا واتا و دەستەواژەى هێمایى و وێنەى بەشەکى هێمایى ئاماژەیان پێکراوە ئامرازن بۆ پرۆسێسێکى میحوەرى چەقگرتووى مەعریفى، یان هێمایەکى گشتین، یان بیرۆکەى سەرەکین بۆ ژیاندۆستى بە پێى ڕێسا و یاسا خودییەکانى شاعیر لە چوارچیوەى ململانێى لۆژیکى نێوان چاکەکارى و خراپەکاریدا.

(ماڵم لە سێبەرى باڵندەیەک دانا

گوتى لەبەر خاترى تۆ بۆ ماوەیەک فڕین دوادەخەم

تا پشوو دەدەیت و تێر خەو دەبیت و خەونێک دەبینیت

خەونى

تەورات

ئینجیل

قورئان

ئەى شادى بێهوودە خەونەکانم چى لێ بکەم( )).

      ئەم دەقە بە قەبارە و شێوازى دەربڕینى هاوسەنگ و ئەزموونى شعورى لە پێنچ شوێنى ترى ئەو بەرهەمە شیعریدا دووبارە دەبێتەوە ، لە دەقى ژمارە (0) و دەقەکانى تریش ئەم کتێبە ئاسمانییانە (تەورات ، ئینجیل ، قورئان) سەرچاوەى هێمایین بۆ کولتوورێکى ئایینى، ئەم کولتوورە ئاینییەش وەک بەشێک لە نەستى کۆ، بێگومان  ئەو هێمایانە پێکهاتەى تین و تاوى باوەڕن، لێرەدا شاعیر لە سایەى باڵى هێماى مەعریفە و جیهانبینى زەینەوە، کە بە باڵی باڵندە هێماى بۆ کردووە، ماڵى ژیاندۆستى دادەنێ و حەزى ژیانى چێدەکا، باڵندەیەک، یان مەعریفەیەک تین و توانا بە شاعیر دەبەخشێ. (گوتى لەبەر خاترى تۆ بۆ ماوەیەک فڕین دوادەخەم) تا لە سێبەر و سایەى باڵى ئەم باڵندەیە مەعریفەى باوەڕ و هیواى بۆ دەگەڕێتەوە ( تا پشوو دەدەیت و تێر خەو دەبیت و خەونێک دەبینیت)، بەڵام خەونێکى ئاگایى زەینى ئاراستەکراو، ئەویش خەونى باوەڕێکى ئاسمانى (خەونى/تەورات/ئینجیل/قورئان)، چونکە لەم کتێبە ئاسمانییانە مەعریفەى ئیمان گەڵاڵە دەبێت و ژیاندۆستى و حەزى ژیان پیرۆز دەبێت ، دواجار پرسیارێکى مەعریفى دێتە ئارا کە ئاراستەى کەساییەتى، یان دۆخێکى مەعریفى دەکرێ (شادى بێهوودە) سەبارەت بە خەونى مەزنى ئیمان و ژیاندۆستى بە پێى ڕێساى شاعیر خۆى.

(ئەرێ شادى بێهوودە خەونەکانم چى لێ بکەم).

      ڕەنجدەر لە دەقە سەرەکییەکەى پەیوەست نەبوو بە ڕێساکانى خاڵبەندى و یاساکانى دیسپلینکردنى دەقى نووسین، بەڵکو وەک سوریالیستێک یاخى دەبێ لەم یاسا و رێسایانەى نووسین و دەربڕینى شیعرى، بەڵام وێنە خەونییەکانى، چونکە بەشێکن لە ئاگایى و ئەزموونى هەستى و هێماى بەشەکى لە لۆژیک و هێماى میحوەرى و چەقگەرایى و گشتى پێکدەهێنن، بۆیە سەرجەم وشە و وێنە هێماییەکان و خەونییەکان لە دەورى پنتى هێما گشتى و سەرەکییەکە دەسووڕێنەوە. ئەوەى مایەى ئاماژە پێکردنە یەکێک لە تایبەتمەندیەکانى ئەم دەقە دووبارەبوونەوەیە بە تایبەتى دووبارەبوونەوەى هێماکان، کە وەک تەکنیکى شیعرى مەغزادار و بە مەبەستى جوانیناسى و خولقاندنى وێنەى هەستى بەکارهاتوون، ئەم دیاردەیە، یان تەکنیکە مۆدێرنەى شیعرى نوى بەشێکە لە ئەندازەى دەق و پێکهاتەى ئەزموونى دەربڕینى شیعرى ، هەر بۆیە ڕەنجدەر سەبارەت بەم دیاردەیە دەڵێ: ( لە بنەڕەتدا ئەم ئەزموونە، حەزدەکەم ئەوەندە بژیم، هەشت دەقى ئاستدارە، هەر دەقەى دە جار خۆى دووبارە دەکاتەوە. واتە: بە شاقووڵى دێتە خوارەوە و بە ئاسۆیى بڵاودەبێتەوە، خوێنەر دەتوانێت هەشت دەقە بنەڕەتییەکان بدۆزێتەوە و ئەوانى تر بە چێژى دووبارەبوونەوە، یان بە هونەرى دووبارەبوونەوە، بخوێنێتەوە ئەم دیاردەى دووبارەبوونەوەیە دەبێتە شوێنى تێبینى لە دایکبوونەوەى چێژ و هونەر و بیرۆکەکان. دەقە دووبارەبووەکانم بە دواى یەکدا ڕێزبەندەى نەکردوون. وەک ئامانج و مەبەست و تَێکەڵاو سەرەو ژێرم ڕێکخستوون و بەتەواویى ڕووبەرى کتێبەکەدا  پەرتم کردوون. لە دووبارەبوونەوەشیاندا لە ماناى ڕاستەقینەى پێشوویاندا نامێننەوە)( ) ، بە واتایکى تر شاعیر ئامانجى لە دووبارە بەکارهێنانەوەى هێماکان بریتییە لە چێژ بەخشین و هونەرى بەرز و خستنەڕووى بیرۆکەى گۆڕانى واتا بە گوێرەى پانتایى دەقەکە و هاوسەنگکردنى ئەم بوارانە و ئاوێتەکردنیان بە تیۆرى ئەندازەى ئێستێتیکاى ئەزموون و هەڵوەستە و ڕوانین و بوونى فیکرى قووڵ لە لایەک و تێڕامانى تەکتیکى هێمایى واتا و دەلالەتى هێمایى وێنە و دەربڕینى شیعرى و سایکۆلۆژیا و هاوسەنگى لە لایەکى تر، چونکە دواجار دووبارەبوونەوە هونەرێکى سایکۆلۆژى سەنگینە بۆ خستنە ڕووى ئەزموونى هەستى شاعیر. لە بوارێکى تریش (دووبارەبوونەوە ژێر بارى ئەو یاسا شاراوانەیە کە دەستەواژەیەک جڵەو دەکەن، یەکێک لەو یاسایانەش یاساى هاوسەنگییە، لە سروشتى هەر دەستەواژەیەک جۆرێک لە وردەکارى شاراوەی هاوسەنگى هەیە کە پێویستە شاعیر لە سەرجەم بارودۆخەکان بیپارێزێ ..... تاد، دەستەواژەى کێشکراو سەربەخۆیی و چەقى سەنگایى و لایەکانە و دەچێتە ژێر بارى جۆرێک لە ئەندازەى وشە و وردەکارى کە پێویستە شاعیر گرینگى پێ بدات کاتێک دەچێتە نێو تەکنیکى دووبارەکردنەوە..( )) ، ئەگەر نا بارودۆخى دەستەواژە و وێنەى شیعرى لاسەنگ و نامۆ دەبێت و هیچ بەهایەکى ئێستێتیکى نانوێنێ، بۆیە دووبارەکردنەوە هاوسەنگى بوونى دەقى شیعرى دەپارێزێ و ئامرازى جوانیناسى و دەربڕینى ئەزموونى شیعریشە، ڕەنجدەر لە پێشەکى کۆ شیعرى: (سەد و یەکشەوە) دەڵێ : ( ئەفراندن لە دووبارەکردنەوى جوانییەکاندا پەیوەستە بە فرەیى کولتوور و پاراوى ئەزموونى دووبارەکەرەوە. دووبارە کردنەوە جیاوازە لە جووینەوە، چونکە جووینەوە و لاساییکردنەوە هیچ داهێنانێکى تێدا بەرهەم نایەت، بەڵام دووبارەکردنەوە جیاکارى و داهێنانى لێوە بەرهەم دێت.( ) بێگومان جووینەوە و کاوێژکردنى ڕەها و بێبەرابەرى و دەقى شیعرى دەشێوێنێ و لاسەنگى دەکات، چونکە ئەم جۆرە جووینەوە و لاساییە دووبارەبوونەوەیەکى ئەبستراکتە و دوورە لە ڕەهەندى ئەفراندن و داهێنان و جوانیناسى دەق و دەربڕینى شیعرى ، لە بەرانبەردا دووبارە کردنەوە بۆ هاوسەنگى تەکنیکى شیعرى و دەربڕین داهێنان و ئەفراندن و جوانیناسى مەعریفى ئەزموونى هەست دەخولقێنێ بە تایبەتى ئەگەر دووبارە کردنەوى هێما و وێنە بەشەکییەکان و وشەکان لە جووڵە و خولانەوەدا بێت بە دەورى هێما گشتییەکە، کە میحوەرى دەقەکەیە. شاعیر لە وتەکانى بەردەوام دەبێ دەڵێ : ( دووبارە کردنەوە هەمیشە جوانیى شێوەى نوێ دەڕژێنیتە ناو واقیعى نووسین و جوانبەخشى .... لە دووبارەکردنەوەى جوانیەکاندا دووبارەکەرەوە ڕوانینێکى تراژیدى لەبارەى ژیان لاپەیدا نابێت بۆ کارکردن، چونکە بە تەنیا چاوگەى جوانییەکان مشتوماڵ دەکاتەوە و کارى بەرهەمهێنانەوەى کولتوورى جوانى لەناو کولتوورى جوانى بەجێدەهێنێ، هەروەها دووبارەکردنەوەى وشەش هێزێکى دیکە دەبەخشێت ، بە جۆرێک لە ناخڕا پێ دەگاتەوە و دەردەپەڕێتەوە، وا دەزانى ئەم وشەیە سەرسوڕمانێکى دیکە ئاشکرا دەکات و دەیهێنێتە بوون و پانتایى کارتێکردن. وشە لە شیعردا وزەى دەبینرێت نەک قەوارە ( )، ئەمەش ئەوەمان بۆ دەسەلمێنێ کە دووبارەکردنەوەى هێما، یان وشەى هێما بۆ کراو لاى شاعیر وزەیەکى ڕاستەقینەى هەیە و بزوێنەرى پەیوەندى هێماى وێنە و ناوەرۆکى شیعرییە و بەرهەمهێنەرى بەش و پێکهاتەى سەرەکى کولتوور و فەرهەنگە، هەروەها بەشیکە لە سەلمێنەرى ئەندازیى هاوکێشەى دەق بۆ هاوسەنگى شێوازى دەربڕینى هێما و وێنە بەشەکییەکان. سەرەڕاى داڕشتنى لۆژیکى ئەزموونى هەست و سایکۆلۆژیاى ئەزموون، زەمینەیەکى شیکارى دەخولقێنى و توانستى فیزیکى و جووڵەیى واتا و ماناى شیعرى و جوانیناسیەکى مشتوماڵ و پوخت بەرهەمدەهێنێتەوە.

      ئەوەى جێگاى سەرنجە شاعیر بە لێزانى و کارامەیى تەکنیکى دووبارەکردنەوەى وشە و وێنە و هێماى بەکارهێناوە و لە دەقە شیعرییەکانى بەکارى خستووە وەک بەشێک لە ئێستێتیکاى دەربڕین، نووسین کاریگەرى ئەزموونى هەستى سایکۆلۆژیاى خودى دەربڕ جا ئەم دووبارەکردنەوە هەر شێوەیەک بێت لە شێوەکانى دووبارەکردنەوە ، چونکە (دووبارەکارى شیعرى بنەماییەکى سەرەکى بنیادى هۆنراوەکانى سەباح ڕەنجدەرە و کەوا بە هۆنیار – شاعیرێکى نوێخواز لە بوارى زمانى شیعریدا ناسراوە( )). ئەوەش تێڕوانیێکى ڕەخنەگرانەى ڕاست و دروستە بۆ لێکۆڵینەوە و لێکدانەوەى هونەرى دووبارەکردنەوە لە دەقەکانى ڕەنجدەردا، دەقەکانى ڕەنجدەر بنادێکى ئەندازەیی و فەزایەکى نەرم و پەلکەزێڕینەییان هەیە.

 

پوختەى باس:

1- هێما میکانیزمێکى هەستیى سەنگین و بەهادارە، وەک ئاماژەیەک بۆ شتگەلێکى مانایى، کە ناچێتە ژێر هەستەوەرەکان، ئەو سەنگ و بەهایەشى بەندە بە ڕووگەکانى لێکچواندنى دووشت.  یەکەم: ئەندێشەى هێماگەر هەست پێکردووە. دووەم: هەست پێکردووە.

2- شاعیر لە نواندنە هێماگەرییەکەیدا کەناڵێک دەکاتەوە لە نێوان هەست و نەستدا. لەگەڵ یەک ئاوێتە و تێکەڵیان دەکات، چونکە پشکۆى ڕووگەکانى فیکر و هەست لەنێو جۆشی بڵێسەیەکدا نقووم دەبن، لێرەدا هێما پەیوەندى لەگەڵ جیهانى خەونى نائاگایى و ئەوانەى لە بازنەى خەوندا خولدەخۆنەوە. وەک وڕێنە و هەلوەسە، بەڵکو هێماى کۆکەرەوەى نێوان هەست و نەست و نهێنییە قووڵ و نادیارەکانە، وەک دیارە هەندێک جار ئاڵۆز و دژیەکن.

3- ئەو کێشمەکێشانەى شاعیر لە نێوان ڕەهەندەکانى  ستراکتۆرى هێماگەرایى و هێماکان دایناوە و دایمەزراندووە بە زاڵبوونى ڕۆشنى و بریقەدارى بیرکردنەوە دەناسرێت، کە لە فەزا و ڕەهەندى هەستیەوە دەدرەوشێتەوە، بەڵام بە هەمان شێوە مەودا و قووڵى نەستیشى بەسەردا  دەڕژێ، لە شێوازى چەند دەستەواژەییەکدا قووڵى ناخ و خودیى شاعیر فرەوانتر دەکات.

4- ستراکتۆرى  هێما  لە  لاى  شاعیر   لەسەر  پەیوەندى  تایبەت  بنیاتنراوە.  لە  نێوان  هەندێک  ڕواڵەت  و  دیاردەى  هەست  پێکراو  و  تەوژمى   بیر  و  ڕوانینى  خودى  لە  دواوییەتى  و  لە دەرەوەى  چوارچێوەى  دەقەکەدا  دەڕووخێ و دادەڕمێ.  چونکە  شاعیر  بە  هێزى  خەمڵاندن  دەگاتە  دامەزراندنى  ئەم  ستراکتۆرە  هێمایییە  لە  دووتۆی  هەڵوێستێکى  دیاریکراوى  هەستیدا.

5- لە دەقەکەدا، هێما و وێنە بەشەکییەکان لە تاکە وشەیەکەوە  تا واتا و دەستەواژەى هێمایى و وێنەى بەشەکى هێمایى کە ئاماژەیان پێکراوە ئامرازن بۆ پرۆسێسێکى میحوەرى چەقگرتووى مەعریفى، یان هێمایەکى گشتین، یان بیرۆکەی سەرەکین بۆ ژیاندۆستى بە پێى ڕێسا و یاسا خودییەکانى شاعیر، لە چوارچیوەى ململانێى لۆژیکى نێَوان چاکەکارى و خراپەکاریدا.

6- شاعیر ئامانجى لە دووبارە بەکارهێنانەوەى هێماکان بریتییە لە چێژ بەخشین و هونەرى بەرز و خستنەڕووى بیرۆکەى گۆڕان. واتا: بە گوێرەى پانتایى دەقەکە و هاوسەنگکردنى ئەم بوارانە و ئاوێتەکردنیان بە تیۆرى ئەندازەى ئێستێتیکاى ئەزموون و هەڵوەستە و ڕوانین و وجودى فیکرى قووڵ لە لایەک و تێڕامانى تەکتیکى هێمایى واتا و دەلالەتى هێمایى وێنە و دەربڕینى شیعرى و سایکۆلۆژیاى هاوسەنگى لە لایەکى تر.

 

            ئەیلوولى 2017 هەولێر

سەرچاوەکان:

سەرچاوەکان بە زمانى عەرەبى:

1- خالدە سعید ، حرکیە اڵابداع دار العودە – بیروت ، لبنان ، الگبعە الپانیە ، 1982.

2- روز غریب ، تمهید فی النقد الحدیپ ، دار المکشوف – بیروت ، لبنان ، الگبعە الڕولى - 1971.

3- عاگف جودە نێر (الدکتور) ، الرمز الشعرى عند الێوفیە ، دار الڕندلس – بیروت ، لبنان ، الگبعە الپالپە – 1983.

4- عدنان حسین قاسم (الدکتور) ، التێویر الشعرى ، رۆیە نقدیە لبلاغتنا العربیە ، الدار العربیە للنشر و التوزیع – مێر ،2000.

5- محمد علی کندی ، الرمز و القناع فی الشعر العربی الحدیپ (السیاب و نازک و البیاتى) ، دار الکتاب الجدید المتحدە – بیروت ، لبنان ، الگبعە الڕولى – 2003.

6- مێگفى ناێف (الدکتور) ، الێورە الڕدبیە ، دار الڕندلس – بیروت ، لبنان ، دون اڵاشارە إلى سنە الگبع.

7-  نازک الملائکە ، قچایا الشعر المعاێر ، دار العلم للملایین – بیروت ، لبنان ، الگبعە الرابعە عشرە ،2007.

سەرچاوەکانى بە زمانى کوردى:

1- حەکیم مەلا ساڵح، زمان و بیرکردنەوەى شیعرى، چاپخانەى ڕۆشنبیرى – هەولێر، چاپى یەکەم، 2016.

2- سەباح ڕەنجدەر، حەزدەکەم ئەوەندە بژیم، چاپخانەى ڕۆشنبیرى _ هەولێر، چاپى یەکەم، 2015.

3-  سەباح ڕەنجدەر، سەد و یەکشەوە، چاپخانەى دەزگاى ئاراس – هەولێر، چاپى یەکەم، 2008.

گۆڤارەکان بە زمانى کوردى:

1- گۆڤارى 23، گۆڤارێکى ئەدەبى. هزرى. ڕەخنەیییە، ژمارە (8)، هاوینى – 2012، چاپخانە ڕۆژهەڵات – هەولێر .

2- گۆڤارى هەڵمەت، گۆڤارێکى تایبەتە بە شیعر، ژمارە (6)، بە بێ دیاریکردنى ساڵ و شوێنى چاپ.

3- گۆڤارى هەنار، گۆڤارێکى ئەدەبیى،  هونەریى، رووناکبیرییە،  ژمارە (77)،  پووشپەڕ – 2712 ، یۆنیۆ – 2012، بەڕێوەبەرێتى چاپ و بڵاوکردنەوەى سلێمانى.

 

سەروەر حەسەن محەمەد

ماستەر لە ڕەخنەى ئەدەبى عەرەبى هاوچەرخ

هەولێر- ژمارەى مۆبیل : 07504613632

 

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

Image result for art

گەڕان بۆ بابەت