ئەدیب نادر
عیشقابادییەكی لە فلاشباك نوقم بووە، ئۆغر بۆ مەحاڵیی دەكات، بە كوێندەرێدا ڕەتبێ و هەڵەمووتی ئەرژەنگ و بیم بسڕێتەوە، بە كوێندەرێدا ڕەتبێ و خۆی وەربدات لە شیناییە قووڵەكان و ئاسۆی دەوڵەمەندی كازیوە، بە كوێندەرێدا ڕەتبێ و مانگی تەماوی دڵەكەی بخاتەوە نێو لانكۆڵەی ڕوونییەكانی منداڵیی؟
بەردی مراز
ئەدیب نادر
لەوێ، لەسەر ئاوێنەی دیوارە هیساوییەكان, مانگێكی تەماویی بە تریفەكانی دێوجامەی ئەم قەدەرەی بۆ دەچنێت, پۆرترێتەكەی وردوخاش دەردەكەوێت، ئاڕاستەی پێیەكانی ڕووە و دنیایەكی دوور شۆڕدەبێتەوە، پیرێژنێك، گشت ئێوارانێكی هەینیی، بەر لەوەی تیتروازەكانی دوا بانگ ئاسمانی گەڕەك جێبێڵن، چوار بەردی مراز دەگرێتە ئەو كووچە ساردوسڕانەی جێی هێڵاوە و لەودیو دەرگایەكی شڵۆق گوێیەكانی هەڵدەواسێ
هەنگاوەكان وەك زەردەپەڕ تێدەپەڕن، ڕێبوارێك
تاریكیی شەو بە سەدای گوزارەكانی ئاووس دەكات، دەڵێت: هاوڕێكانی كۆمەڵێك ئێسك و پرووسكن ماڵیان نییە لە قەبرسان
ئەویش..
بۆ ئاسمانێكی تر دەگەڕێت، لەكەدار نەبێت بە پەڕی نەرمی قەلەڕەشە لاسارەكان،
بۆ ئیقاعێكی تر دەگەڕێت, لە بۆنی ژەنگ بیڕەخسێنێ
بەڵام ئەو مانگە تەماوییە ڕێگایەك دەكاتە ڕووبار دەبێتە چاوساغی و دەیباتە ناو وێڵگا زۆرەكانی ڕابردوو, ڕابردوو بۆ ئەو ئاوڕدانەوەی ناوێ، هەمیشە لە بەردەمێتی
جێپێی تازەی لەناودا بەجێ دەهێڵێ
نازانێ ڕۆحی چی دەوێ، ڕەنگە هەر ڕۆیشتنی بوێت
تەنانەت گەر بە قەیاغێكی كۆن و داهێزراویش بووبێ
هەر ڕۆیشتنی دەوێت
*
ئەو خۆیەتی، بە بێ ڕتووش، كەشتیوان نییە تاكو لە گشت بەندەرێكدا دۆستی هەبێت
مانگ سێوێكە فڕێی دەداتە دنیایەك درزبردوو
وەرزەكەی ئەسپێكی غەوارەیە, لەسەر زینە شڕەكەیدا گابەردەكانی دوورەپەرێزیی دەژمێرێ و مۆتەكەكانی بێداریی ئەستێرەی خەونەكانی دەكوژێننەوە
درەختەكانی ڕۆخ وێڵگا چڵەپۆپەی تۆزاوییان لە خەونە هەڵپڕووكاوەكانی ناسوون، بۆ ئەو مانگە فریوودەرەی تریفەكانی موچڕكەن، لە بۆشاییەكانەوە شۆڕدەبنە خواری خوارەوە، لەگەڵای ئامێزی (با)وە
شین وەك كێڵگەكانی ساماڵ, بەلەسە وەك لاسارییەكانی سەرەڕۆیی
بالۆرەیەكی غەمگین وەكو لالەی كۆختەیەكی دوورەدەستی ژێر دڵۆپە بارانەكان دادەگیرسێ
مەیلەكانی ناو ئەندێشەی بەر شەوارەی بازنەی سڵێك دەكەون و سەری دەبێتە تەڵەزمی بە نێڵە نێڵی هەسارەیەكی گەڕیدە، بێهەدادان ڕووە و مەجهوولەكان دەكشێ
*
لەودیو دیوارە بێشومارەكان دەڵێی بۆ ڕێگای ڕەوینەوەی خۆی دەگەڕێ
بەژێر داروپەردووی ئومێدە نغرۆكاندا جڵەوی چوارناڵە بەردەوامەكانی ڕاكردن بەرەڵا دەكا و
وەك تارمایی لە سەرزەمینێكی تردا دەردەكەوێ
*
ڕێژنەی تریفە ناگەهانەكە دەیهێنێتە ژێرڕكێفی گەڕیدەیی و لە ئێوارە پێشبینیی نەكراوەكاندا نیگاكانی دەكەونە سمكۆڵ كردن، بینینی، سەرابەكان بەرجەستەی نێو هەتەر دەكەن و
ئاسمانە لەڕووناكیی بێبەرەكەی مزگێنی دەرچوونی لەناو گەڕەلاوژەیەكی پانۆڕامیی دەڕەوێنێتەوە
بەیداخە شڕەكەی بارمتەی شەكانەوەكانی پێشبینییە كۆنەكانە، سەرەو خوارییەكانی ڕێگا بەخیلیی بە ئاسۆ ئەنگێوراوەكەی نابەن، ساماڵ كەپرۆكەی نێو سەرەڕۆیشتوویەكەتی، دوورگەیەكیش ئارەزووی ترپەكانێتی، هەنگاوەكانی سێبەری ئومێدی لەناودا ڕەسم ناكەن..چەشنی كەژێكی داكوتراو، ناخی لە هەرەسێكی مسۆگەر خۆی مەڵاس نادا و تاریكایی بەسەر خورپە ماراتۆنیی و بەلەزەكانی سینەیدا دێتەخوارێ
سەری مەشخەڵی هاروهاجی گەرمبوونەوە نادۆزێتەوە
پەنجەكانی چێوە بەیەكداچووەكان لە دەوری ژیان ڕەسم دەكەن
چێوەكانی دەبنە وردە شەپۆلی كۆچبار و ئاوێزانی شكان دەبن، لەژێر سەرنجی هارمۆنیی دەستەكاندا، بازنەكان تەنیا سەری قامكەكانی دەكەن بە چەق، قاچەكانیش: وەكو زەلی قەراخەكان گوێ لە ژاوەژاوی دنیا ڕادەدێرن، بەژنی ڕاوەستاوی كفتی دەدەنە دەست ڕاكشان و وەك چەمی خوڕ، بەلێواری ساتە لەبیرچووەكاندا دەكشێنەوە، بێهەدادان لێوە بڵێسە گرتووەكانی نوشتەئاسا دەدا لەكەناری كزۆڵەی شەونخوونییە سێبەرئاساكەی، بەرامە هەڵاتووەكانی لەمێخەكە ڕەشهەڵگەڕاوەكانی زێدەوە هەڵدەكێشێ
دایمە سەدای پەنجەرەكانی بەبیردێتەوە
ئەو (با)یەی بە مەعلانیی گەڵای چڕی دووكەڵەكان دەخاتە هەلەكەسەما
ڕەوە ئەسپی كەللەشەقی نەوەستان ونیان دەكا و كەفی وڕێنە لێوەكانی دەكێڵن
*
ئەو خۆی بوو خۆی، لە سایەی مانگ، هومایۆنی غەوارەیی لەسەر چڵەپۆپەی قەدەری لەنگەری گرت و لە سەرزەمینێكی تردا بوو بە قەدێك تەنها ڕەگ خەونەكانی دەكرد بە دارستان
بوو بە شەبەنگێكی مەلوول، خونچەی چاوەكانی لەناو ئێشكێكی بەردەوام دەپشكوت و
ئەستێرەكانیش لەكەشكەڵانی ئەو مەملەكەتە بە هەراوهوریایە زوویر دەبوون،
هەندێك جریوەی چلچرا بەربەرینەكەیان بەدوودا نەدەهێشتەوە
تا مەودا بڕ بكات لە شەققەی تەڵەزمیان دەدا و
ئەو ڕۆشناییە تازەزاوەیان بەدووی خۆدا دەسڕییەوە
نوقمی ناو دارستانە چڕەكانی دووكەڵ دەبوو
چاوی هەر لەو ئاوڕانەدا دەكرایەوە كە عیشقاباد بەشەوارەی دەخستن
مەحكووم دەبوو
بەو گوڵەگەنمەی ڕەنگی زێڕپۆشی بەسەری خۆیدا دەدا
كەفچەڕینی وەڕوێڕكەكانی دەنایە زەوادە كەوناراكەی و
جووتێك سۆڵی سوواوی هەڵدەكێشایە پێیە وەك هەور بازرەقەبەستووەكانی و فەنەرەكەیشی شۆستە شۆستە، كۆڵان كۆڵان لە ئینجانەی دەستەكانیا هەڵدەگرت و بۆ مەلە بەشەوارە نەكەوتووەكان دەگەڕا و ئاوێنەیەكی دەبینی، چوارچێوەیەك، دەستبەرداری وێنە كەوناراكان نەدەبوو، چوارچێوەیەك، گووڕووی لە شتە تازەكان دەگرت
لەوێوە، لە مەوداكانی یادەوەریی ڕادەما
*
لەم شەوەی دەڕوانێتە ئەو بانێژە كۆنانەی وەك بێشكۆڵە مانگە بابانییەكە هەڵدەگرن بەخۆی دەڵێ: كە چاو دەبڕیتە كشانی كووچەڕەشەكان، مەڕوانەرە سیمای هێشووئاسای تاپۆكان، گوێیەكانت بەڕێسمانی ڕادێرانەوە هەڵبخە، بەرمووری ئاخاوتنی ئەو ڕەوەندانە دەژنەوی كە بوخچەی یەكڕەنگی ڕابردوویان پڕێتی لە دێوجامەی غەریبیی، داستانی دەستپێكردنی گۆرانی ئەو بارانە دەبیستی كە كۆسەكانی ئەم سەردەمە دەیچڕن
*
ئیتر ڕەوەندێكی هەردەمییە
هەنگاوەكان دەیخەنە ژێر بەڕبەڕۆچكەیەكی نائاشنا و
ساتە ڕەوتگرتووەكان بە درێژایی خەونە پێوارەكانی لە شەققە دەدەن، شەقامە تێكچڕژاوەكانی منداڵییەكەی هاموشۆ و پیاسە عەوداڵەكانی ڕەبەنییەكەی هەڵدەپاچن
هێشتایش گەورەبوونی ناوادە وەك حاجی لەقلەق لەسەر منارەی ساڵەكانی لانەی نەكردووە
هەروەك جاران چاوەكانی لە هەڵدێری فرمێسكەكاندا دەگلێن و دێنەوە مەداری لێڵی تێڕوانین
بە بەژنی داستانیی چامەیەكدا هەڵدەزنێت
پرچی درێژی حەسرەتی شەوچەرەكانی دەهۆنێتەوە و خۆی تەیاری ئەوە دەكات
بەگژ جدەویی سەروبەندەكەیدا بچێت
*
شینایی ئاسمان هێشتاكە ئەبەدییە
دەیەوێ: پێشوازیی لە پەنجەرەیەكی پانۆڕامیی بكات
زایەڵەی ڕۆژێكی گلاو لێیەوە نەیەتە ژوور و بڕوانێتە بالەكۆنەی سەوداسەرییەكی بیرنەچوو
دەیەوێ: دەلاقەیەك لەسەرڕازەكانی وێنە بكات، كە ڕەنگە مەلوولەكانی خۆڵەزەردە
لەناو بۆرایی تابلۆكانی تاریكیی سەقام بگرێت
*
نازانێ بۆ ئێوارە هاتووەكان، ئێوارە ڕاستەقینەكانی سەرگوزەشتەی نامۆییەكەی، خەنەبەندانی نێولەپی نەناسیاوییە و دەنۆڕێتە شەقامە فرمێسك گرتووەكانی ژێر سمی ئەسپە ئاسنینەكان، دەڕوانێتە ترۆپكە شاخ و دووكەڵی كەڵەگەتی شوێنە ئاشناكان، دەڕوانێتە ئەو ئەفریدە ڕیوەڵانەی بە بێ لێبڕ چاویان دەدەن لە كەنارەی چراوگێك و لە حزووری ڕووناكییدا هەناسەیان بە نشێوەكانی ئاوابوون دەسپێرن
نازانێ ئاوڕدانەوەیەك، شەباقەی قووڵ لەسەر سیمای ئاوێنەكانی غەریبیی نانەخشێنێ
*
ئەم كۆسە پێخواسە خۆیەتی، لەسەر ڕێگا بەتەمەنەكان، لەپەكانی دەبنە چرا و بەڕووی بۆشاییەكاندا هەڵیاندەواسێ، دەزانێ: خەرمانەی خۆشنوودییەكی بەرایی سایلی پیتی ئایەتە پیرۆزەكان لە لێوەكانی ئێوارەوە وەك نوور سەرەتاتكێ دەكات، بەشدار دەبێ لە نووسینەوەی هێشووە سەخییەكانی بارانی چاوەڕوانكراو، بەڵام ئەم فلاشباكە ئەبەنۆسییە شەقاوە هەڵوەریووەكان دەكەنە دەمامكی ڕەوەكەی و دەكەوێتە نێوڕێوبانە مەحاڵەكانی هاتنەوە
*
عیشقابادییەكی لە فلاشباك نوقم بووە، ئۆغر بۆ مەحاڵیی دەكات، بە كوێندەرێدا ڕەتبێ و هەڵەمووتی ئەرژەنگ و بیم بسڕێتەوە، بە كوێندەرێدا ڕەتبێ و خۆی وەربدات لە شیناییە قووڵەكان و ئاسۆی دەوڵەمەندی كازیوە، بە كوێندەرێدا ڕەتبێ و مانگی تەماوی دڵەكەی بخاتەوە نێو لانكۆڵەی ڕوونییەكانی منداڵیی؟
*
ڕوخساری عیشقابادەكەی ڕەنگی هەیڤێكی مەلوولە، كە لە بەرزاییەكی پووچەوە دەڕوانێتە هەڵدێرانە ڕژدەكان و ئەشكی قەتیس وەكو گۆیژ گیرفانە بێبنەكانی منداڵییەكەی لێوڕێژ دەكەن، بە ڕۆیشتن ئالوودەیە، دەزانێ ئەمشەو جمكی شەوەكانی دیكە نییە، شەیداییەكەی لەژان و كەسەر دەگەوزێ و قەدو باڵای لەدیوارە بەرزەكانی خەیاڵ دەسوێ..ڕۆژە بابردەڵە و بە مەوداكانی یادی، لە تەتەڵەی ساڵەكان دەدات، ساڵەكان وەك هەوری نەزۆك بەسەریدا تێدەگوزەرێن، گوڵەگەنمی زراڤی هەویا شەرمنەكانی لەیەخەی نەترە پتەوەكان دەدا و تولەڕێچكە ژیلەمۆییە پێوارەكە دەگرێتەبەر، سەری دەبێتە ئەو فەزا سەركێشە لە سنوور ڕاپسكاوەی نەورەسەكانی كەڵكەڵە دەیكەن بەیاریگای باڵە لاسارەكان، دەنووك و چڕنووكەكانیانی لەناودا لەبیر دەكەن، ڕاڕایی دەبێتە قۆزاخەیەكی ڕەنگاڵە، كەلێن دەخاتە هەسارەی یادوەرییەكانی
دەگەڕێتەوە قووڵاییەكان
نەورەسەكانی كەڵكەڵە شانشینییە پڕ ئاژاوە لاژیوەردییەكان بە دووی خۆدا جێدەهێڵن، ئەویش لە شەققژنی یادوەرییەكانی خۆی دەدا و دووبارە دەگەڕێتەوە بۆ وێستگاكان، لە چوارناڵەی سۆراخ دەدات، دەوسەكی كژەكان دەخاتە قەڵاندۆشكان و عیشقابادە نوقمی تۆفان و تاریكییە سەرشێتەكەی بۆ هێرشی غوبارەكان بەمیرات دەهێڵێتەوە، بە چۆمی ڕوونی سەربەرەو ژووری زەمەندا هەڵدەشاخێت، ئەبجەدییەتی سەوداسەرییە هەمیشەییەكەی لە شەباقەكانی گیانیدا دەشارێتەوە
دەیەوێ بگاتە ئەو جوگرافییایەی قەت دەست لە ئەستۆی ئاسۆ بەر نادات
دەیەوێ بە ئیسفەنجە ڕەنگاوڕەنگەكانی هەور
هێڵە بە نەهامەتیی كێشراوەكانی ئەم سەفەرە بسڕێتەوە
كە ناتوانێ
خەم داوەت دەكات: تاكو دڵەكەی ئاوەدان بكاتەوە
*
دەڕوا.. پێیەكان هێشتا هەر تەلیسمی ئەم ڕێگا ئۆخر هەڵنەگرەن، هەورەكان حەشاری ناو ساپیتەی چاوەكانن، دیوارەكانیش چێوەی پۆرترێتە وردوخاشە بێڕەنگەكەن، لەودیوەوە بە وەرزێكدا تێدەپەڕێ، گەڵاڕەنگپەڕیووەكان بە قاچەكانییەوە دەلكێن، چیدی ژونبووتەكان نابن بە ئەستێرەی كەڵكەڵە و
كوڕژنی چارەوییەكانی هەڵاتنیش تاریكیی ئاسۆ ناڕەوێننەوە
*
لەوێی دوور، ئەو، بە خۆی دەگات، وردوخاشیی پۆرترێتەكەی كۆدەكاتەوە، جوانییەكانی دنیا دەبینێ، بەڵام هیچیان شەبەنگی عیشقاباد لەبەر چاوەكانی ناڕەوێننەوە، بە خۆی دەگات، تەمی مانگ چیدی ئاڕاستەی پێیەكانی بەرەو وێڵگای هەنگاو نابات
لە ئاوێنەكاندا دەموچاوێكی تر نابینێ
بەخۆی دەڵێ: ئەمەم لە فیلمەكەی"پاپیۆن"دا بینیووە
ئێستا پیرێژنێك بەردی مرازی فڕێداوەتە كۆڵانە ساردەكان و لەودیو دەرگای شڵۆقەوە گوێی قوڵاخە..
یەكێكیش هەر وەكو ئەوەی شەو بدوێنێ
دەڵێت: هەمیشە فەنەری گەڕانەوەی
لەناوڕەشماڵی ئەندێشەی هەڵواسیووە و
ئەگەرچیش سنوورەكانی چوار مەملەكەت لێرە دووریان خستۆتەوە، كەچی عیشقاباد
لە ماڵی ترپەكانیدا
ئەبجەدییەتی ئاوەدان كردۆتەوە
تشرینی یەكەمی 1996 / لەندەن
