وتارەکان

هاوڕێ نەهرۆ

لەرووی بروا و عەقیدەوە لە رۆژهەڵات دەبێ هەموو خەڵک ئیسلام بێ و نوێژ بکا. لە رۆژهەڵات جیگای ئاتەئیست و ئەگنوستیک نابێتەوە، بۆ نموونە لە ئیران تاوانباری ئەکەن بە لادان لە خەتی ئیمام. کەچی لە رۆژئاوا مروڤ ئازادە چ ئاینێک هەڵدەبژێرێ یان دەتوانی بڵێ ئاتەئیستم یا ئەگنوستیکم کەس لومەی ناکا، لە رۆژئاوا ریز لە کەمینە دەگیری و جیاوازیەکان ڕەچاو دەکەن، بۆ نموونە لە نێوان ڕەنگی ڕەش و سپی ڕەنگی خوڵەمێشی هەیە، رۆژئاوا ئەم ڕەنگە خوڵەمێشیە بەدیقەتەوە ئەیبینی کەچی رۆژهەڵات زۆر جار بینینی ڕەنگی خوڵەمێشی فەرامۆش دەکەن بەداخەوە.

یەک ڕەنگی و هەمەڕەنگی لە نێوان رۆژهەڵات و رۆژئاوادا

هاورێ نەهرۆ

هەرچەند رۆژهەڵات و رۆژئاوا دوو یەکەی بایلوجی ین وەک مرۆڤ و ئادەمیزاد، هەمان حەزو ئارەزوو و پێداویستیان هەیە، بەرای من رۆژهەڵات و رۆژئاوا لەهەمان حەوزو دەریا مەلە دەکەن وەک یادەوەری هاوبەش لایەنە ئەمیبیەکە.

بەڵام وردە جیاوازی لە نێوان هەردوو لا بەدی دەکرین، هەر مرۆڤێکی بەئاگاو هوشیار لە رۆژهەڵات و رۆژئاوا ژیا بێ و ئەزموونی هەردوولا کردبێ، بەئاسانی دەتوانی بەراوردی هەردوو لا بکا، خاڵە جیاوازو لێکچووەکان ببینێ، بێگومان لێرەدا ناچینە بنج و بنەوانی رۆژهەڵات ورۆژئاوا، بابەتەکەمان تەرخان نییە بۆ ئەو مەبەستە، بەڵکو وەک لەناونیشان و تایتڵەکە دیارە، باس لە یەک ڕەنگی و هەمە ڕەنگی دەکەین لە نێوان رۆژهەڵات ورۆژئاوا دا، وەک تێبینی سەرەتایی رۆژهەڵات یەک ڕەنگی قەبوڵە کەچی رۆژئاوا هەمەڕەنگی پێ باشەو دەزانی مامەڵە لەگەڵ حاڵەتی جیاوازەکان بکا، بۆ نموونە حاڵەتی ستاندار لە هەردوو لا هەیە بەڵام لە وردەکارییەکان جیاوازیان هەیە تەنانەت ئەمە لە بواری سیاسەتیش ڕەنگی داوەتەوە، بۆ نموونە لەهەر وڵاتێکی رۆژئاوا چەندین پارتی جوراوجۆر هەیە، رێز لە یەک دەگرن، شەڕ لە نێوانیان روونادا چەشنی براکوژی حزبەکانی لای خۆمان. وەک کایەکی دەوڵەمەند بوونی کومەڵگا بە بۆچوون و گەرایشەکان سەیری ئەم هەمەچەشنە پارتی یە دەکەن، پارتەکان خەڵک بەئایدولوژیەتی توندرەوی و دوگم و یەک ڕەنگی پەروەردە ناکەن، لە ئەوروپاو رۆژئاوا هەر چوار ساڵێک هەڵبژاردن دەکرێ، بەشێوەیەکی ئاشتیانە دەستاودەستی دەسەڵات دەکرێ، گزی لە بژاردنی دەنگەکانی هەڵبژاردن ناکرێ، پروسەکە بەگشتی بەروونی و شەفافی بەرێوە دەچێ.

شەفافی و ترانسپارینت لە هەڵبژاردن، شەفافی لە دەسەڵات، شەفافی لە مامەڵە کردن لەگەڵ خەڵک و ئەندامانی کومەڵگا بەرای من گڵوبالیزم وەک پروژەیەکی جیهانی یەکی لە ئامانجەکانی شەفافیەت و ترانسپارینتە، خاڵێکی دیکەی پاراستنی ژینگەیە لەگەڵ هوشیارکردنەوەی تێکرای ئەندامانی کومەڵگا و وەدەستخستنی دەستکەوتە زانستیەکانی مرۆڤایەتی لای هەموو کەس چ لەشار چ لە لادی بۆنموونە ئێستا لە تێکرای جیهان هەموو کەس موبایلی هەیە، تەلەفزیونی هەیە، ڕادەی کەمی ژیان بوونی هەیە. دیارە مەبەستی ئێمە ئەوە نییە تەنیا باسی باری سیاسی بکەین، وردەکاریەکانی نێوان رۆژهەڵات و رۆژئاوا پەل دەهاوێژێ و پانتاییە کومەڵایەتیەکان دەگرێتەوە، بۆ نموونە شێوەی جل لەبەر کردن، حەزو خولیای مرۆڤەکان، ئەگەر قوڵتر بچینە نێو بابەتەکەوە بۆمان دەردەکەوێ لە رۆژئاوا خەڵکە جیاوازەکان، ئەو خەڵکانەی لە دەرەوەی ستاندارن بۆ نموونە وەک رەگەزی نیرەمۆک لە رۆژهەڵات بەچاویکی نامۆ سەیری دەکەن، هەڵی بۆ نارەخسێنن حەزە بایلوجیەکانی تاقی بکاتەوە کەچی لە رۆژئاوا نیرەمۆک بەچاوی نامۆ سەیر ناکرێ بەڵکو وەک مرۆڤێک سەیر دەکرێ کە لایەنی بایلوجیی جیاوازە، ریزی تایبەتی لێ دەنرێ، بواری بۆ دەرەخسێنرێ حەزوخولیاکانی تاقی بکاتەوە یان کەسێک هوموسەکشوڵ بێ لە رۆژهەڵات نەفرەتی لێ دەکەن کەچی لە رۆژئاوا هوموسەکشەڵەکان یانەی تایبەتیان هەیە، تەنیا بەمەبەستی بیرخستنەوە لە نەرویج ساڵی پیش ئێستا کابرایەکی کوردستانی رۆژهەڵات گوشکراوی فەرهەنگی مەلا کریکار بە نێوی زانیار میتاپور بەچەکی ئەوتوماتیکی تەقەی لەیانەی هوموسەکشەڵەکان کرد لە پایتەختی نەرویج لە شاری ئوسلۆ دەستبەجی دوو کەسی بێ تاوانی کوشت و بیست و دوو کەسیشی بەسەختی بریندار کرد، کەواتە وەک دەرئەنجام کابرایەکی موسەڵمانی دوگم هەرگیز ناتوانی هەمەڕەنگی ئەوروپاورۆژئاوا ببینی و بەشێوەیەکی ئاسایی قەبوڵی بکا، بۆ نموونە لەرۆژهەڵات ئەوانەی لەرووی دەروونییەوە نەخۆش و بیمارن ئیدی دیپرەشون بێ یان تراومای تووش بووە بەهۆی شەڕوشوڕەوە یەکسەر بێ هیچ هەڵسەنگاندن وبیرکردنەوە لە لایەنە مرۆڤ دوستیەکە پێ دەڵێن شیت بەچاوێکی نزم لێ دەروانن، لە کومەڵگا تەریک ئەبێت و دووری ئەخەنەوە، لەباتی ئەوەی کومەڵگا ریزی لێ بنێ، ئازاری دەروونیان ئەدەن و دەبێتە مایەی گاڵتەجاری کۆڕو کومەڵ تەنانەت لە چارەسەرکردنەکەشی دەیانبەنە لای پیاوانی ئاینی و شیخ و تەکیەکان بەشێوەیەکی نامرۆڤانە زەنجیر ئەخەنە دەستیان و فەلاقە دەکرێن گوایا جنوکەی لە لەش دایە کەچی لە ئەوروپاو رۆژئاوا نەخۆشی دەروونی دیاگنوسە (تشخیص) دەکرێ، سیستەمێکی تەواو پێشکەوتوو هەیە دەیان دکتور و سیکولوگ و پەرەستار تیایدایە خزمەتی تووشبووانی نەخۆشی دەروونی دەکەن، زۆر بە میهرەبانی روڵی خۆیان دەگێڕن تەنانەت چەندین یانەو خانەی کۆمەڵایەتی هەیە، تووشبوانی نەخۆشی دەروونی دەتوانن تیایاندا بەشداربن و کاری داهینانە ئەنجام بدەن بۆ نموونە پاوڵوکویلهو نووسەریکی بەرازیلی بەناوبانگە کەچی نەخۆشی دەروونیی هەیە، پاوڵوکویلهو ئەگەر لە روژهەڵات بوایە دەیانکردە مەزەی سەر مێزی ناکەس بەچەکان.

سەبارەت بە یەک ڕەنگی و هەمەڕەنگی بۆ نموونە لەنەرویج چەندین پەناهەندەی وڵاتانی لێ یە تەنیا بە نموونە پاکستانی و سوماڵیەکان دەهینینەوە، دوای چەندین ساڵ لەم وڵاتە ئێستاش جلی فولکلوری و تایبەتی وڵاتی خۆیان دەپوشن کەچی لە رۆژهەڵات وەک پولپوتی کمبودیای جاران بیر دەکەنەوە، دەیانەوێ یەکڕەنگی جل و بەرگ بەسەر هەموواندا بسەپێنن.

لەرووی برواو عەقیدەوە لە رۆژهەڵات دەبێ هەموو خەڵک ئیسلام بێ و نوێژ بکا، لە رۆژهەڵات جیگای ئاتەئیست و ئەگنوستیک نابێتەوە، بۆ نموونە لە ئیران تاوانباری ئەکەن بە لادان لە خەتی ئیمام.

کەچی لە رۆژئاوا مروڤ ئازادە چ ئاینێک هەڵدەبژێرێ یان دەتوانی بڵێ ئاتەئیستم یا ئەگنوستیکم کەس لومەی ناکا، لە رۆژئاوا ریز لە کەمینە دەگیری و جیاوازیەکان ڕەچاو دەکەن، بۆ نموونە لە نێوان ڕەنگی ڕەش و سپی ڕەنگی خوڵەمێشی هەیە، رۆژئاوا ئەم ڕەنگە خوڵەمێشیە بەدیقەتەوە ئەیبینی کەچی رۆژهەڵات زۆر جار بینینی ڕەنگی خوڵەمێشی فەرامۆش دەکەن بەداخەوە.