هاوڕێ نەهرۆ
ئەوەی پێشتر باسمان کرد پێشەکی یەکی پیویست بوو تا قسە لەسەر هێڵی ئاسۆیی و هێڵی ستوونی بکەین لە نێوان رۆژهەڵات و رۆژئاوا دا، لە راستی دا رۆژهەڵات ئیش لەسەر کومەڵگا دەکا بەشێوەیەکی ئاسۆیی، بەشێوەی گروپ و کومەڵ تیایدا مرۆڤەکان تایبەتمەندیان رەچاو ناکرێ، ڕای گشتی یەک ڕەنگەو زاڵە بەسەر زەینی گشتی دا، ئەگەر زۆرینە بریاری هەر دیاردەیەک بدا، کەس نییە نارەزایەتی دەرببرێ، کەس نابینیەوە دژ بە بریاری باوو سەردەست ناڕەزایی نیشان بدا، لێرەدا لەم جۆرە کومەڵگایانە چەمکی مێگەل بەرهەم دێت کە چەمکی مێگەلیش بەرهەم هات دەستپێشخەری تاک ون ئەبێ، ئایدیای تێکرای ڕەنگەکان بە ڕەنگی پەلکە زیڕینەوە جێگای بەتاڵ ئەبێ، تیایدا کومەڵگا بەلەنگی دەچێتە پێشەوە.
رۆژهەڵات و رۆژئاوا لە نێوان ئاسۆیی و ستوونی دا
هاوڕێ نەهرۆ
رۆژهەڵات و رۆژئاوا دوو کۆمەڵگای تایبەتن، دیارە خاڵی هاوبەشیان هەیە لە هەمان کات دا خاڵی جیاوازیان هەیە، ئەگەر لەسەر ئاستی تاک وەریگرین ئەوە تاکی هوشیارو بەئەزموون کەسەریان لە هاوکێشەکانی ژیان دەرئەچی لە هەردوو لا هەیە تاکێک کە وریایەو دەزانێ شانۆگەری ژیان چۆن بەرێوە دەچێ، قارەمانەکانی کێین؟ ئەو دەسەڵاتانەی نمایندگی لێ دەکەن کێ ین و ناویان چییە؟
وەک لە رۆمانی چل ریسای عیشقی نووسەری ئافرەتی تورک ئەلیف شەفەق کە دیالۆکی نێوان جەلال دین رومی وەک پیاوێکی سەرەتا ئاینی و دواتر بوون بەشاعیر لەگەڵ شەمس تەبریزی دەخاتە روو، شەمس قاڵبووی ژیانی دینی ودونیایی یە لە دوای دیالۆگی تێرو تەسەل لە نێوان مەولانا رومی و شەمس، شەمس دیوی ماتریالیزمی دەسەڵات دەخاتە روو بۆ جەلال دین رومی، وای لێ دەکا لە پیاوێکی ئاینی وەعز دەرەوە ببێ بە شاعیریکی دونیایی عەرەق خۆر دواتر شەمس کە دیوی ماتریالیزمی دەسەڵات دەخاتە روو لە لایەن سوپەر پاوەرەکانەوە پلانی لە نێوبردنی بۆ دائەرێژن و تیروری دەکەن.
بەڵی ئاسیاو ئەوروپا و رۆژهەڵات و رۆژئاوا تاکی هوشیاری تیا زۆرە، تاکی بە ویژدان کە رووی مرۆڤ دوستی و رێبازی هومانیزمیان هەڵبژاردووە، هومانیزم بە مانای قووڵی وشە، هومانیزمێک کە تیایدا داکۆکی لە مافەکانی چینی کریکارو کەم درامەت دەکرێ بە مەبەستی گواستنەوەیان بەرەو خوشگوزەرانی، تیایدا داکۆکی لە توێژی پەراویزی کۆمەڵگا دەکرێ وەک بەکارهینەرانی دەرمانی هوشبەرو نەخۆشەکان لەرووی دەروونی و فیزیکی یەوە.
لەراستی دا پروژەی گڵوباڵیزم بەرای بەندە لە چەند لایەکەوە تەواوکەری پروژەی کۆمونیزمە، بۆ نموونە لینین دەیگوت کۆمونیزم وەک کارەبا ڕاکێشانە بۆ لادێ بە واتایەکی دی یەکی لە پرنسیپەکانی کۆمونیزم نەهێشتنی جیاوازی یە لە نێوان شارو لادی لە کاتێکدا گڵوباڵیزم نەک هەر جیاوازی نێوان شارو لادیی نەهێشت بەڵکو لە رێگای شورشی دیجیتاڵەوە جیهانی گۆڕی بۆ گوندیکی بچکۆڵانە.
گڵوباڵیزم جیهانی گۆری بۆ بازارێکی دەوڵەمەند کە تیایدا کاڵای چینی و ئەمریکی لەم سەرو ئەو سەری دونیا تەراتین دەکا، بێگومان دەبێ لێرەدا باسی بە تەکنولوژیا کردنی بەرهەم بکەین (اتمة الانتاج) کە زیرەکی دەستکرد روڵی بەرچاو دەبینی لە زیادکردنی بەرهەم و کوالیتی و جۆری بەرهەم لەهەمان کاتدا جێگایان بۆ کرێکار کردۆتەوە کە سەرپەرشتی تەکنولوژیای بەرهەمهینان بکا بەشێوەیەک لەشێوەکان بەشداری پروسەی بەرهەمهینان بێ.
خاڵێکی دیکە کە گڵوباڵیزم ئیشی لەسەر دەکا، پرنسیپێکی بەرچاوی کۆمونیزمە کە ئەویش یەکسانی نێوان ئافرەت و پیاوە لەرووی مووچەو هەڵی کارەوە تا دەگاتە ئازادی یە تاکە کەسیەکان.
گڵوباڵیزم لە رێگای رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی یەوە زۆر بەقووڵی ئیش لەسەر بەرفراوان کردنی پانتایی ئازادیەکانی ئافرەت دەکا بەشێوەیەک لە شێوەکانی یەکسانی دەکا لەگەڵ پیاو دا لە تێکرای بوارەکان گەرچی دەڵێن سەرمایەداری هاوچەرخ وەک سیستەم کەڵک لە دەستکەوتەکانی چینی کریکار وەرگرتووە لە کومەڵگای سوسیالیستی دا و بەردەوام و پەیتا پەیتا ئیشی لەسەر دەکا بە مەبەستی هەڵمژینی نارەزایی چینی کرێکار بەڵام لەراستی دا لەم سەردەمە چینی کریکار بوەتە چینێکی ناوەندی کۆمەڵگا، چینێک کە خانوو ئۆتۆمبیل و پارەی پاشکەوتی خۆی هەیە، لە کاتی بێکارییش دا لەرووی یاسایی و مادی یەوە مافی دەستەبەر کراوە بەتایبەتی لە رووی مووچەو مۆڵەتەوە.
ئەگەر وڵاتی نەرویج بە نموونە بهێنینەوە وەک سیستەم و کۆمەڵگایەکی خۆشگوزەران تیایدا مافی کەس نافەوتێ و ناخورێ، کرێکار بەو شێوە ناچەوسێتەوە کە لە سەدەی هەژدەو نوزدە دەچەوسایەوە، چەپە رادیکال و کلاسیکیەکانی کوردستان و ناوچەکە هەمیشە باس لە پروسەی بەتایبەتی کردن دەکەن (خصخصة) روڵی بە تایبەتی کردنی وەزارەتەکانی تەندروستی و پەروەردە بەڵام ئەگەر وڵاتی نەرویج بە نموونە وەرگرین، نەخۆش هەموو ساڵێک بەشێکی کەمی دیاریکراو خەرجی دەرمان لە ئەستویەتی ئەوی تر لە ئەستوی دەوڵەتە، بۆ نموونە لەقوتابخانە بە خۆڕایی خوراک ئەدەن بە قوتابیان، باوک و دایک کە مناڵیان بوو بەشێکی خەرجی مناڵەکە لە ئەستوی دەوڵەتە هەروا چەپە رادیکالەکانی کوردستان و بگرە جیهانیش هەردەم باس لە روڵی بانقی نیودەوڵەتی و سنووقی دراوی جیهانی دەکەن گوایا ئەم دوو رێکخراوە وڵاتانی هەژار دەخەنە ژێر قەرزو ئاکام مەرجەکانیان بەسەرا دەسەپێنن لە کاتێکدا ئەم دوو رێکخراوە هاوکاری و هاریکاری وڵاتانی هەژارو دواکەوتوو ئەکەن کە لەسەر پێ خۆیان ڕاوەستن، دیارە لەسەر خۆ پێ ڕاوەستانیش بە هەڵبژاردنی هەمان نموونەو پەرەدایم ئەبێ کە ئەویش پروژەی گڵوباڵیزمە کە وڵاتانی تر وەک نموونە پێشتر پەیرەویان لێ کردووە و دەکەن و تیایدا سەرکەوتنیان تومار کردووە.
ئەوەی پێشتر باسمان کرد پێشەکی یەکی پیویست بوو تا قسە لەسەر هێڵی ئاسۆیی و هێڵی ستوونی بکەین لە نێوان رۆژهەڵات و رۆژئاوا دا، لە راستی دا رۆژهەڵات ئیش لەسەر کومەڵگا دەکا بەشێوەیەکی ئاسۆیی، بەشێوەی گروپ و کومەڵ تیایدا مرۆڤەکان تایبەتمەندیان رەچاو ناکرێ، ڕای گشتی یەک ڕەنگەو زاڵە بەسەر زەینی گشتی دا، ئەگەر زۆرینە بریاری هەر دیاردەیەک بدا، کەس نییە نارەزایەتی دەرببرێ، کەس نابینیەوە دژ بە بریاری باوو سەردەست ناڕەزایی نیشان بدا، لێرەدا لەم جۆرە کومەڵگایانە چەمکی مێگەل بەرهەم دێت کە چەمکی مێگەلیش بەرهەم هات دەستپێشخەری تاک ون ئەبێ، ئایدیای تێکرای ڕەنگەکان بە ڕەنگی پەلکە زیڕینەوە جێگای بەتاڵ ئەبێ، تیایدا کومەڵگا بەلەنگی دەچێتە پێشەوە.
بەڵام لە رۆژئاوا، نەرویج بە نموونە دێنمەوە بەشێوەیەکی ستوونی ئیش لەسەر کومەڵگا دەکرێ، ئیش کردنی ستوونی بە واتای پاراستنی (ئیندیڤدویل)ی کەسەکان ڕەچاو دەکرێ، مەبەستم ڕەچاوکردنی تایبەتمەندی کەسەکانە، لەم جۆرە کومەڵگایانە سەراپای ئەندامانی کومەڵگا هەڵگری هەمان ڕەنگ و ئایدیاو بۆچوون نیین تەنانەت لەرووی ڕاسیزمەوە ئەگەر کەسێکی ڕاسیزم دەرکەوێ لە هەڵویستێکی نەخوازراوی دیاریکراودا، دوو کەس یان سێ کەس لە هەمان شوێن بەرەنگاری دەبنەوەو لە دژی ڕادەوەستن بە گیانێکی ئەنتەرناسیوناڵی مرۆڤ دوستانە، لەم جۆرە کومەڵگایانە تاکی سەربەخۆ بونیاد دەنێن، سەربەخۆ لە بیرکردنەوەو بریار، دوور لە زاڵبوونی هەڵویستی باوی سەردەست و زاڵ، لەم کۆمەڵگایانە ئەم شێوازە میکانیزمە لە پەروەردەو پێگەیاندن دا چەمکی مێگەل دروست ناکا، سیستەم بەیەک ڕەنگ کەسەکانی بویاغ نەکردووە بەڵکو هەر کەسەو تایبەتمەندی خۆی هەیە، تام و چیژی خۆی هەیە لە ئاخاوتن و دیالۆگ، ئەم کومەڵگایانە پڕە لەرەنگی جۆراوجۆر، ریز لە ڕەنگی پەلکە زێڕینەش دەگرن وەک نیشانەی ئازادی بێسنوور لە بریارو هەڵبژاردن.
ڕاستە من باسی شێوەی ئاسۆیی و ستوونیم کرد لە پروسەی پەروەردە کردن و پێگەیاندن دا بەڵام هەر یەکی لەو میکانیزمانەی ئیش کردن لایەنی پوزەتیڤ و نەگێتڤی خۆی هەیە، بۆ نموونە لە رۆژهەڵات کە میکانیزمی ئاسۆیی پەیڕەو دەکرێ ئاکام ئاسایشی دەروونی دێنێتە کایەوە، مرۆڤەکان هاوکاری یەک دەکەن، گیانی هاوکاری بوونی هەیەو بەرچاوە.
بەڵام لە رۆژئاوا کە لەسەر میکانیزمی ستوونی ئیش دەکەن ئاکام تاکی سەربەخۆ دێنێتەکایەوە، گیانی هاوکاری تا ڕادەیەک لاوازە، خولیای خۆکوشتن و بوونی نەخۆشی دەروونی زۆرە، کەسەکان پشت بەخۆ دەبەستن لە ئەنجامدانی چالاکی رۆژانە بەڵام دەوڵەت و رێکخراوەکانی کومەڵگای مەدەنی ئاراستەیان دەکەن بۆ چالاکی بەکومەڵی وەرزشی و کومەڵایەتی و ئەنجامدانی سمیناری روشنبیری و فیکری کە تیایاندا کۆ روڵی بەرچاو دەبینێت.
لە کۆتایی ئەم بابەتەدا بەروونی دەڵیم خاڵیکی بەرچاوی شکستی سیستەمی سوسیالیستی کە لەسەر پرنسیپی هەرکەس بە پێ تواناو هەر کەس بەپێ کارەکەی بەرێوەچوو شکستی هینا لەبەر ئەوەی گیانی کێ بەر کێ تیا نەبوو، نهێنی سەرکەوتنی گڵوباڵیزم تا ڕادەیەک مورکی سەرمایەداری مودرێنی پێوەیە لە بوونی گیانی کێ بەر کێ و بەرەوە پێشەوەچوون لەسەر بنەمای دەستپێشخەری تاک لە ئاکامی بوونی موتیڤی جۆراوجۆر.
