وتارەکان

رەزا شوان

(تـۆمـاس جـیـفـرسـۆن) دەڵـێت:" مـن نـاتـوانـم بەبـێ کـتـێـب بـژیـم". (هـێنری میللەر) دەڵێت:"کتێب تەنیا هـاوڕێ نییە بەڵکو هـاوڕێشمان بۆ دروستدەکات". (لـیـنی هـێـنری) یـش دەڵـێـت:"تـۆ فـێردەبـیـت.. چـونکە تـۆ کـتـێـب دەخـوێـنـیـتـەوە". کـتێب رۆڵـێگی گرنگ و گەورەی هـەیە لە گەشەکردن و پەروەردەکردن و لە راهـێنانی ئەقـڵ و دەروون و لە زاخاودانی هـۆش و بیر و هەستی منداڵان. رۆژی جیهانی کتێبی منـداڵان دەیەوێـت، سـوودەکانی خـوێنـدنەوەی کـتـێـب، بە بیـری منـداڵان بهـێـنـێـتەوە.

رۆژی جیهـانی کـتـێـبی منـداڵان

 رەزا شـوان              

رۆژی سێـشەممە (٢/ نیسان/٢٠٢٤) یای (٥٧) ەمین ساڵـڕۆژی دامەزرانـدنی (رۆژی جیهـانی کـتـێبی منـداڵان)ە. هەموو ساڵـێک لە رۆژی (٢/ نیسان) دا، بەم بـۆنەیەوە، لە سەرانسەری جیهانـدا، لە قـوتابخـانەکان و لە کـتێـبخـانەکانە گـشتی و تابەتییەکـان و لە مەڵبەندە رۆشنبیرییەکانی منـداڵاندا، بە سپـۆنسەری دەستەی رێکخـراوەی نێـودەوڵەتی کـتێـب بۆ لاوان (ئـیـبی) کە بارەگـای، لە لەنـدەن لە بەریتـانیایە، بـە فـەرمی ئاهـەنـگی شایستە و چالاکییی هەمەجـورەی رۆشنبیری و هـونەری بەڕێوەدەبـرێـت. ئەم رۆژەش وەک رێـزگـرتـن و پێـزانـینە، بە بـۆنـەی یـادی جـەژنی لەدایکـبوونی کـەڵـەنـووسـەر و شاعـیری بەنـاوبانـگی دانیـمارکی (هـانـز کریستـیان ئەنـدەرسـۆن: ٢/ نیسان/ ١٨٠٥ـ  ٤/ ئـاب/ ١٨٧٥) کە بە (بـاوکی چـیـرۆکە ئەفـسانەییـەکـان لـە جـیهـان) دا، داەنـراوە. خـاوەنی زیـاتر لە (١٥٠) کـتێبی چـیرۆکی فانتازیای چاپکـراوە. کە بۆ ئـەو سەردەمە ژمـارەیەکی پێـوانـەیی بـوو. لە چـێرۆکەکانی: جـلـوبەرگی تـازەی ئیـمـپراتـۆر، پەرییـە بچکۆلەی دەریا، پێڵاوی سوور، کچۆڵە شقارتە فـرۆشەکە، بێچوە مراوییەکی ناشیرین، بولبول، تۆمالیزا، شاژنی بەفـر، دوا خەونی پیرەدار بەڕووەکە، داری سەروو،... هـتد.

(گـێلا لـێبمان) ی نووسەر و رۆژنـامەنووسی ئەڵمانی، ئەو پێشنیاری رۆژی جیهـانی کتێبی منداڵانی کرد. لە لایەن رێکخراوی نێودەوڵەتی کـتێب بۆ لاوان، کە رێخراوێکی خـۆبەخـشی سـوود نەویسـتە، پێشنـیارەکەیـان پەسەنـدکـرد. لە سـاڵی (١٩٦٧) دا، بـڕیاریان دا کە رۆژی (٢/ نیسان) هەمـوو ساڵێک، کـە هـاوڕۆژ و هاومانگە لەگەڵ یادی رۆژی لەدایکبوونی هانز کریستان ئەندەرسۆن، بکرێت بە رۆی جیهانی کـتێبی منداڵان لە هەموو جیهاندا. بۆ یەکەم جاریس رۆژی جیهانی کتێبی منداڵان لە سویرا سازکـرا. لەو ساڵەوە تا ئەمـڕۆ، ساڵانە وڵاتێک لە وڵاتانی جیهان رادەسپـێرێـت، بۆ سـازکـردنی ئـاهـەنـگی سـەرەکی و چـالاکـیی هـەمـەجـۆرەی پەیـوەسـت بـەم رۆژە.
هەموو ساڵێکیش پۆستەرێکی تایبەتی و دروشمێکی پەیـوەنـد بەم رۆژەوە، لەلایەن ئـەو دەوڵەتە میـوانـدارەوە هەڵـدەبـژێـرێـت. ساڵی پـار (٢٠٢٣) لە وڵاتی (یـۆنـان) بەڕێـوەچـوو، لەژێـر دروشـمی"مـن کـتـێــبـم: بـمـخـوێـنـەوە".

ئەمساڵ (٢٠٢٤) لەلایەن وڵاتی (ژاپـۆن) ەوە رێکـدەخـرێـت. نووسەرێـکی ناسراوی بواری ئەدەبیاتی منداڵان لە ژاپـۆن، لەم رۆژەدا پەیامێک بەم بۆنەیەوە دەنـووسێت و ئاراسـتەی هەمـوو منـداڵانی جـیهـان دەکـات. داوایـان لـێـدەکات، کە ببـن بە هـاوڕێی هـەمیشەی کـتێب و هـۆگری خوێنـدنەوەبـبن. وێنەکـێشێکی بەناوبانگی ژاپـۆنیش لە بـواری وێنەکێشانی کتێبی منـداڵان، پۆستەرێکی پەیـوەندیدار بەم رۆژەوە دەکێشێت و دەبێـتە لـۆگۆی رۆژی جیهـانی کتێبی منداڵان بۆ سـاڵی (٢٠٢٤). گەلێ چالاکیش لەم رۆژەدا ئەنجـام دەدرێـن، وەک: پـشـبـڕکی نـووسـین لە ژانـرەکـانی ئەدەبی منـداڵان، کـردنەوە پێشانگای تابلـۆی کێشراوی منـداڵان، راگەیـانـدنی خـەڵاتی کـتێب، دیمـانە لەگەڵ نووسەرانی منداڵان، پێشکەشکـردنی کـتێب بە منـداڵان، چالاکـیی رۆشنبـیری لەلایەن منداڵانەوە. وۆرکشـۆپ و کۆڕ و سیمینار دەربارەی کتێب و ئەدەبی منداڵان.
سەردانی بەشی منداڵان لە کـتێبخـانە گـشتییەکاندا. خوێنـدنەوەی کـتێبی چـیرۆک بە دەنگەوە. باسکردنی ژیان و نووسینەکانی هانز ئەندەرسۆن و نووسەرانی تر،..هتد.

هەروەهـا لە زۆربـەی قـوتـابخـانە بنەڕەتییەکـان و لە کـتێـبخانە گـشتییەکانـدا، یادی رۆژی جیهانی کـتێب بەرز ڕادەگیرێـت. چالاکیی رۆشـنبیری و ئەدەبی و خوێنـدنەوە رێکـدەخرێن. کە مامۆستاکان و قـوتابیەکان و چیرۆکخوانەکان بەشدارییان تێادەکەن.
هەندێک لە کـتێـبفـرۆشەکانیش لەم رۆژەدا، داشکاندن بۆ کـتێبەکانی منـداڵان دەکەن.

 مەبەست و گرنگییەکانی رۆژی جیهانی کـتێـبی منـداڵان چـین؟

 بێگومان زۆربەی ئەو زانست و زانیارییانەی کە دەیانزانین، لە کێبەوە فێریان بووین و وەرمـان گـرتـوون. کـتێب گـرنگـترین هـۆکاری رۆشـنبـیری و زرنگی و زۆرزانـیـمـانە.

(تـۆمـاس جـیـفـرسـۆن) دەڵـێت:" مـن نـاتـوانـم بەبـێ کـتـێـب بـژیـم".
(هـێنری میللەر) دەڵێت:"کتێب تەنیا هـاوڕێ نییە بەڵکو هـاوڕێشمان بۆ دروستدەکات".
(لـیـنی هـێـنری) یـش دەڵـێـت:"تـۆ فـێردەبـیـت.. چـونکە تـۆ کـتـێـب دەخـوێـنـیـتـەوە".

کـتێب رۆڵـێگی گرنگ و گەورەی هـەیە لە گەشەکردن و پەروەردەکردن و لە راهـێنانی ئەقـڵ و دەروون و لە زاخاودانی هـۆش و بیر و هەستی منداڵان. رۆژی جیهانی کتێبی منـداڵان دەیەوێـت، سـوودەکانی خـوێنـدنەوەی کـتـێـب، بە بیـری منـداڵان بهـێـنـێـتەوە:

١ـ رۆژی جیهانی کتێبی منداڵان، هـانـدانی منـداڵانە بۆ زیاتر خوێندنەوە. ئەرکی دایکان و باوکان و مامۆستایانە، کە هـانی منـداڵان و قـوتابییەکانیان بـدەن، کە ببن بە هـاوڕێ هەمیـشەی کـتێـب و هـۆگری خوێنـدنەوە ببن و خووی پێـوەبگـرن، هـەمـوو رۆژێکیان رۆژی کـتێب بێت. خوێنـدنەوە ببێت بە کولتـوور و بە پێویستییەکی ژیـانی رۆژانەیـان.

 ٢ـ هـاوسـۆزی و خەیـاڵی خوێنـدنەوەی کـتێـب، منـداڵان رووبـەڕوی ئاسـۆیەکی نـوێ دەکاتەوە. خەیاڵ و کـنجکاوی منداڵان دەورووژێنێـت و فـراونتر دەبن. هانیان دەدات و فـێری بەهـا جـوانەکانیان دەکـات. بە شـتی نـوێ ئاشـنایان دەکات. کاریگەریی ئەرێنی ئـەدەبی لەسـەر منـداڵان گـەشـەدەکـات. ورەی منـداڵان بـەرزتـر دەکـاتـەوە و بـاری دەروونیان باشتر دەکات. ئارەزووی گەڕان بە دوای جیهانی دەوربەریان بکەن. فـێری بیـرکـردنەوە و داهـێـنانیـان دەکـات. هـەمـوو ئەمـانە، کارامـەیی بنـەڕەتین کە رێگایان پێـدەدات، گەشـەبـکەن و بـبـنە گـەورەسـاڵانی هـۆشـیار و زیـرەک و مـیهـرەبـان.  

٣ـ خوێندنەوەی کتێب، یارمەتیی منداڵان دەدات بۆ بەرزکردنەوەی توانی وشەسازی، لە رێکەی خوێندنەوەوە، بـڕی ئەو زاراوانەی کە منـداڵان بەکاریان دەهـێنن، زۆرتـردەبن.

٤ـ خوێنـدنەوە راهـێنانێکی گرنگە، بۆ مێشک، زاخاوی بیر و هـۆشیان دەدات. مێشک سەرقـاڵ دەکات. رایـدەهـێنێـت بـۆ ئـەوەی بتـوانێـت پەیـوەنـدییـە دەمـارییەکـانئ باشـتر دروسـت بکات. بە تایبەتیـش کـتێـبی وێنەیی رەنـگاوڕەنـگ، زیـاتر گەشـە بە مێـشکی منـداڵانی بچـووک دەکـات.

٥ـ رۆژی جیهانی کتێبی منداڵان، هاندانی بڵاوکردنەوەی کتێبی کوالیتی بەرزی منداڵانە، بە تایبەتیش لە وڵاتـانی تازەپـێگەیشتوو. پاڵـپشتیکـردنە لەو کەسانەی پەیـوەنـدییان بە منـداڵان و بە ئەدبیـاتی منـداڵانەوە هـەیە.

٦ـ رۆژی جیهـانی کـتێبی منـداڵان، رۆژێکی ئیـلهـامبـەخـش و هاندانی هـۆشـیارییە، بۆ خۆشـەویستی خـوێنـدنەوە و سەرنجـڕاکـێـشان بۆ کـتێـبی منـداڵان و بـۆ رۆڵی بـەرزی نووسەرانی ئەدەبیاتی منـداڵان.

٧ـ رۆژی جیهانی کتێبی منداڵان هاندانە بۆ لیکۆڵینەوە و تۆژینەوەی زانستی پەیوەست، بە منـداڵان و بە ئەدەبیاتی منـداڵان. بۆ بانـگەشـەکـردن بۆ کـتـێـبە نـوێیەکـانی منـداڵان.

٨ـ لە زۆر لە قوتابخـانەکانی وڵاتانـدا، لە رۆژی جیهـانی کـتێـبی منـداڵان. هەنـدێک لە منـداڵانی خـوێنەرانی کـتێـبە وێنەییەکـانی منـداڵان، شـێوازی جـلـوبـەرگی پاڵـەوان یان کارەکتەرەکـانی کـتـێـبە دڵخـوازەکـانیان لەبەردەکـەن و وێنەیـان پێـوەدەگـرن.

٩ـ لێکۆڵینەوەکان دەریانخستووە، خوێندنەوە بۆ چێژوەرگرتن، گەورەترین نیشاندەری سەرکەوتنە لە ژیانی ئەمـڕۆ و داهاتوودا. بەداخەوە کە خوێنـدەواری نەخوێندەوارمان زۆرن. تەنهـا بە بـوونی کـتـێـبخـانەیەک لە ماڵەکـانتـانـدا نـابـن بە خـوێنـەری راسـتی.
زۆری ژمارەی کتێب لە کتێبخانەکانتاندا، پێوەرنین بۆ ئەوەی خوێنەربیت، بەڵکو چەند کتێبت خوێندۆتەوە و سـوودت لێـوەرگـرتـوون، خـووگـرتن بە خوێنـدنەوەوە پێـوەرن.
(جـۆزێـف برودسکای) دەڵـێت:"ئەو تاوانەی کە لە سوتانـدنی کـتێب مەتـرسیدارتـرە، نەخـوێنـدنەوەیـەتی".

١٠ـ کـتێـبی باش، بـڕوا و متمانەبەخـۆبـوون و هـیوا و گەشــینی و ئازایەتی ئەدەبی
بە منـداڵانی خوێنـەر دەبەخـشـێـت. دەبـن بە کەسـایەتیی هـاوسەنـگی سەرکـەوتـوو.

ئەوانە و چەنـدیـن سـوودی تـر، لە ئامـانجـەکانی رۆژی جیهـانی کـتێـبی منـداڵانـە.

دایکان و باوکانی دلـۆڤـانی کورد، مامۆسـتایانی دڵسـۆز و خـۆڕاگـر. هـەرچەنـدە کە کوردستانی نیشــتـمانی پیـرۆزمـان، رووبـەرووی کـۆمـەڵـێک کـێشە و نەهـامـەتی و نەبـوونی و سەختی ژیـان و گوزەران بـووتەوە. بەڵام بۆ دەبێت منـداڵە بێنازەکانمان باجی شکـستییەکانی دەسەڵاتـدارانی نابەڵـەدی دەسەڵات قـورخکردووی کوردسـتان بدەنەوە؟ لە چـێژ و لە خۆشیییەکانی ژیانی منـداڵییان بێەشبن؟ گوناه و تاوانی کێیە؟

ئایا زۆربەی دایکان و باوکانی کوردستان، پارەی ئەوە لە گـیرفـانیاندا هەیە، کە لە رۆژی جیهـانی کـتێـبی منـداڵان، کـتێـب و گۆڤـاری جـوان بۆ منـداڵەکانیان بکـڕن و پـێـشکەشـیان بـکەن؟ ئـۆبـاڵی ئـەم منـداڵە بێـنازانـەمـان، لە ئەسـتۆی کـێ دایـە؟؟