وتارەکان

و. هاوڕێ یوسفی

فرۆید دژی فرۆید

سەرەتایەك بۆ ئیدیتی 1998ی کتێبی ئێرووس و شارستانیەتی هێربێرت مارکووزێ

ئێرنێست گێلنێر

و؛ هاوڕێ یوسفی

كتێبی ئیرۆس و شارستانییەتی هێربێرت ماركۆزێ،1 دەربڕینێكی تێكدەر و ورووژێنەر دەربارەی شارستانیەتی هاوچەرخ، دەسەڵات و ئازادی پێشكەش دەكات. ئەم بەرهەمە حەماسە ئاسای ماركۆزێ، لە سەردەم و چاخی مەككارتیزم لە دەیەی 1950دا دەربارەی ڕزگاری نووسراوە. هێڵە گشتییەكانی دنیابینی ئەو شارستانییەتێكی ئازاد و ناسەركوتگەر (non_repressive)  لە درێژەی چاخێكی مێژووییدا وێنا دەكات كە تایبەتمەندیەكەی سەركوتی كۆمەڵایەتی و هێرش كردنە بۆ سەر بیركردنەوەی رادیكاڵ. پێداگرتنی ماركۆزە لە سەر ئازادی، یاری ( play)، ئەشق و ئیرۆس خەسڵەتە دژە كولتوورییەكانی دەیەی 60ی تێدا دەبینێتەوە، دەیەیەك كە خۆی كردە یەكێك لە پێشڕەوەكانی. بەسەر ئەمەشدا، ئەم نووسینە رەخنەیەكی رادیكاڵ لە شارستانییەتی هاوچەرخ پێشكەش دەكات كە ماركۆزە دەكاتە خۆشەویستی چەپی نوێ و یەكێك لەو بیرمەندە كاریگەرانەی سەردەمی خۆی.

ماركۆزێ، لە ئاسۆگەی تیۆری رەخنەیی/ كۆمەڵایەتی، بۆچوونەكانی ماركس و فڕۆیدیی (لەبەر ئەوەی) تیۆرێكی رەخنەیی لە كۆمەڵگای هاوچەرخ پەرەپێبدات داڕشتەوە،  كە ئەم بیرۆكە، تێكەڵێكە لەو روانگانەی كۆمەڵگایەكی ناسەركوتگەر بەرهەم دەهێنن، بۆ وێنە روانگەی ماركس، فڕۆید، سۆسیالیزمی یۆتۆپیك، ئایدیالیزمی ئاڵمانی و شاعیران و فەیلەسووفە جۆراوجۆرەكان. گەڵاڵەكەی ماركۆزێ لەم كتێبەدا بە باشی لە ماركسیزمی كلاسیك بەرز دەبێتەوە تاكوو هەندێ ئەگەری تازە بۆ ئازادی، لە چاخێكدا كە كرداری شۆڕشگێڕانە و تەنانەت بیركردنەوەی رەخنەگرانە لە لایەن هێزە سەركوتگەر و كۆمەڵایەتی و ئایدیۆلۆژییە كۆنزەرڤاتیڤیستەكان لە مەترسیدا بوون، جیسمان بكات. ماركۆزێ لەم بەرهەمە یۆتۆپیاییەدا، روانگەی رزگاری مرۆڤ بە جۆرێك شێوەبەندی دەكات كە خۆی لە تیۆری رەخنەیی جیا بكاتەوە. لە كاتێدا ئادۆرنۆ و هووركهایمەر و ئەندامانی دیكەی رێكخراوی (قوتابخانەی توێژینەوە كۆمەڵایەتییەكان) حەزیان لە پەرەدانی یۆنیڤێرساڵی چەمكەكان و گەڵاڵەی گشتی و كۆمەڵگای ئاڵتێرناتیڤ نەبوو. ماركۆزێ هەوڵیدا هێڵە گشتییەكانی ئاڵتێرناتیڤە یۆتۆپیاییەكان بۆ شێوازی ژیانێكی هاوچەرخ وێنا بكات. زیادكردنی ئیرۆس، هونەر و رزگاری بە تیۆری ماركسیستی هێگلی، چیەتییەكی تازەی بەخشی بە بیركردنەوەی ماركۆزێ و لە ئەنجامدا خوێنەرانێكی بەرفراوانی (بەرەو ئەم تێزە) راكێشا.

ماركۆزێ لە بەشی یەكەمی كتێبی ئیرۆس و شارستانییەتدا، هەوڵ دەدات (ئەو خاڵە گرینگە) روون بكاتەوە، چۆن سەركوت لە كۆمەڵگا پێشكەوتووە پیشەسازییەكاندا باڵادەستەو لەمپەرەكانی بەردەم ئازادی هەڵدەسەنگێنێت. لە نیوەی دووهەمی كتێبەكەدا، بۆچوونەكانی سەبارەت بە دروستكردنی كۆمەڵگایەكی ناسەركوتگەرە. ئیرۆس و شارستانییەت، بەرهەمێكی دیاریكەری تیۆری رەخنەگرانەی ماركۆزێیە كە بنچینەی نووسینەكانی دیكەیەتی. ئەم كتێبە كە دەستی داوەتە خوێندنەوەی شێلگیرانە و فەلسەفی فڕۆید، پێوەندی نێوان فڕۆید و ماركسی دەرخست كە پێشتر سەرنجی پێنەدرا بوو. هەروەها ماركۆزەی ناساندە خوێنەرانی ئاكادمیا و جەماوەری خەڵك.

بەشی سەرەتای ئیرۆس و شارستانییەت، دیالۆگێكی رەخنەگرانەیە لەگەڵ تیۆری شارستانییەتی فڕۆید بە تایبەت (كتێبی) شارستانییەت و ناخۆشییەكانی. ماركۆزێ دەیهەوێت وڵامی رەشبینی فڕۆید لە پێوەند بە ئەگەرەكانی وەدەستهێنانی (خۆشبەختی، شادی و خۆشی)،( happiness ) و چێژبردن لە شارستانییەتدا بداتەوە و تێزەكەی فڕۆید واتە كۆمەڵگای - نا – سەركوتگەر مومكین نییە، بەتاڵ دەكاتەوە. بە بۆچوونی فڕۆید، پێشكەوتن لە شارستانییەتدا، پێویستی بە كاری زۆرەملی و سەركوتی غەریزەیە. فڕۆید پێیوایە چێژ بردنی جنسی ئازادانە لەگەڵ دیسیپلینی پێویست 2، لەگەڵ ململانێی ژیاند نایەتەوە و خۆلادان و چاوپۆشی(renunciation)كردن و وەدواخستن  (delay) لە چێژ بردندا مەرجی پێشكەوتنە. فڕۆید بانگەشەی ئەوە دەكات چێژ بردن و چێژ بردنی جنسی، هیچ (جۆرە) بەهایەكی كولتووریان نییە و دەبێت پێمل بە كار، زاوزێی تاكە هاوسەری، پاكی ئەخلاقی و سنووری كۆمەڵایەتی بن. بە پێی تیۆری فڕۆید، كولتوور دەبێتە قوربانیكردنی مەنهەجیانەی چێژو هاوكێشەی سەركوتی كۆمەڵایەتییە.

(بە پوختی واتای) هەڵسەنگاندنەكەی فڕۆید ئەمەیە: شارستانییەتێكی نا/سەركوتگەر مومكین نییە. چونكوو واقیعی كەمایەسی یان كەم بوون ( scarcity )پێویستی بە ئیشی زۆر گران و دیسیپلیندارە تاكوو گەرەنتی (زیندوومان) ژیان بكات و سروشتی مرۆڤیش، پێویستی بە دیسیپلین و یاسای توندوتیژە تاكوو پاڵنەر یان تەكانە ( impulse ) چنگزاوی و كاولكەرەكان كۆنتڕۆڵ بكات. ماركۆزێ بەپێچەوانەی فڕۆید پێیوایە تیۆری فڕۆید دەریدەخات كە كۆمەڵایەتیكردنەوە    (socialization)و سەركوت لە باری مێژووییەوە، بندەستی گۆڕانكاری كۆمەڵایەتین. بەم پێیە ماركۆزێ، دەڵێت خوێندنەوەیەك لە (ئاراستەی نهێنی دەروونناسی) لەگەڵ رامان لە سەر ئەگەر یان زەرفییەتی تەكنیكی/ ئابووری كۆمەڵگای هەنووكەیی، دەریدەخات شارستانیەتێكی نا/سەركوتگەر مومكینە، ماركۆزێلە دژایەتیكردنی فڕۆیددا، لە فڕۆید دژی فڕۆید و هەندێ لە ئایدیاكانی ئەو بۆ داڕشتنەوە و پەرەدانی تیۆری رەخنەگرانە و مرۆڤ ناسانەی خۆی كەڵك وەردەگرێت.

بەم پێیە، ماركۆزێ تیۆری فڕۆید دادەرێژێتەوە تا روونی بكاتەوە چۆن تاك دەچێتە ژێر دەسەڵاتی كۆمەڵگاوە و بەچ شێوەیەك كۆنتڕۆڵی كۆمەڵایەتی ناوەكی دەكرێ و ( لەناو كۆمەڵگادا) هاوتەك و نۆرماتیڤ دەبێتەوە. ئەگەرچی راستەوخۆ لەم كتێبەدا ئاماژە نادرێتە ماركس، (بەڵام) زۆربەی ئایدیاكانی ماركس لەم كتێبەدا ئامادەیە و دەتوانین هەوڵدانی كتێبێك ببینین بە كەڵك وەرگرتن لە تیۆری فڕۆید، (دەیهەوێ) رەخنەیەكی ماركسیانە لە سەرمایەداری هاوچەرخ و هەڵسەنگاندنی سەر لە نوێی بەهاكان (trinsvaluation of values ) مسۆگەر بكات كە دەتوانن لە گەڵاڵەیەكدا بۆ دروستكردنەوەی كۆمەڵایەتی كەڵكدار بن. بۆ نموونە لە جیاتی كەڵك وەرگرتن لەو وتەزا ئاساییە ماركسیانەی وەك چەوساندنەوە، لەم چەمكانەی(وەك) سەركوتی زیادە 3 (surpulus repression) و بنەمای كردار (performance principle) كەڵك وەردەگرێ تاكوو وەك هەندێ چەمكی رەخنەیی لە كۆمەڵگای سەرمایەداریدا ئیش بكەن. ماركۆزێ هەروەها بەهرە لەو وتەزایانەی فڕۆید دەبات تا دەربڕینێكی دەروونناسەكی بۆ شكست هێنانی گەشەی وشیاری شۆڕشگێڕانە لە رۆژئاوا و یەكێتی سۆڤیەت پێشكەش بكات. ئەم كارە هاریكاریمان دەكات هۆكاری گرێدراوی و سەرسپێردراویی كرێكاران بە فاشیزم، ستالینیزم و هاوكاری لەگەڵ سەرمایەداریدا دەربكەوێت. هەر لەم حاڵەدا، لە رێگەی فڕۆیدەوە بۆ رەخنەیەكی ماركسیستی لە كاپیتالیزم و تێڕامانی بۆچوونەكانی ماركس لە پەیوەند بە سروشتی مرۆڤ و سۆسیالیزم لە قۆناغەكانی یاریكردن، سێكسواڵیتی و هەستایەتی (sensibility)، جوانیناسانە لە تیۆری ماركسیدا كەڵك وەردەگرێ – ئەو قۆناغەی تیۆریسیەنە ماركسیستییە ئۆرتۆدۆكسەكان یان غەفڵەت یان سەركوتیان كردووە. بەم پێیە، ماركۆزێ لە یەك كاتدا چەمكی فڕۆیدی سەركوت، پانتر و قوڵتر دەكاتەوە تاكوو (تێڕامانەكەی) ماركس لە ژێر هەندێ ناوی وەك: لە خۆ نامۆیی و چەوساندنەوەدا باسی دەكات بگرێتەوە، هەر لەو كاتەشدا دەتوانێت لە سەر گرینگی تایبەتمەندییەكان و قۆناغەكانی شارستانییەتی ناسەركوتگەر و مرۆڤایەتییەك كە لەخۆ نامۆ بوون لە كار و ئازادی، كە لە مرۆڤناسی ماركسی و تیۆری شۆڕشگێڕانەدا  لەبەرچاو نەگیرا بوون، جەخت بكات.

لە ئەنجامدا، ماركۆزێ سنووری ماركسیزمی ئۆرتۆدۆكس دەبەزێنێ و لە فڕۆید و ئەوانیدی كەڵك وەردەگرێت تاكوو ساحەیەكی دەروونناسانە و كولتووری ببەخشێتە تیۆری رەخنەیی كۆمەڵایەتی كە ماركسیزمی كلاسیك لێی بێبەری بوو. لە كاتێكدا هەندێ تەفسیری باو كە ماركس و فڕۆیدی دژ بە یەك و ناكۆك لەگەڵ یەك بەراوەرد دەكرد، ماركۆزە هەوڵ دەرخستنی ئەو خاڵە دەدات، چون ئایدیا فڕۆیدییەكان لە تیۆری ماركسی رەخنەی كۆمەڵایەتی و دروستكردنەوەی كۆمەڵایەتیدا كەڵكدارن. لێرەوە ماركۆزە دەریدەخات چۆن هاوكات رەخنەیەكی ماركسیستی دەتوانێ فڕۆید رادیكاڵیزەتر بكات و هەروەها بە چ شێوەیەك فڕۆیدیش دەتوانێت لە گەشە سەندنی دەروونناسییەكی رادیكاڵ، تیۆری كۆمەڵایەتی بوونەوە و مرۆڤناسی ئازادی، (واتە) هەموو ئەو شتانەی ماركۆزە پێی وابوو بۆ تیۆری كۆمەڵایەتی پێویستییەتی لە ماركسدا دەدۆزرایەوە، كەڵكیان لێوەر بگیردرێت.

ساڵی 1987 لە هەڤپەیڤینێكدا، ماركۆزێ پێی وتم، چونكوو لە كەوتنی جەخت نەكردن لە سەر ئازادی، تاك و رەهەندی دەروونناسەكی لە ماركسیزمدا ئاگادار بوو، گەڕاوەتەوە بۆ خوێندنەوەی وردی فڕۆید. ماركۆزە بانگەشەی ئەوەی دەكرد كە دەیەوێت تیۆرییەك بەرهەم بهێنێت كە ئەو خاڵە روون بكاتەوە و بە چ شێوەیەك گەشە كردنی وشیاری شۆڕشگێڕانە بەرەوە شكست چوو، هەروەها ئەو دۆخە زەینییە ببینێتەوە كە تاكەكان بەرەو جوتبوون و هاوتەكی لەگەڵ فاشیزم، ستالینیزم و سەرمایەداری بەرخۆرخوازدا دەبات. ئەو گوتی لە سالی 1920 دا فڕۆیدی خوێندبووەوە، هەروەهات ماركۆزە بە ئاماژە كردن بە بۆ وتارەكانی  زیگفرید بێرنفێڵد و ئەوانی تر، باسەكانی ماركس فڕۆیدی لەو كاتەدا خوێندبووەوە. ماركۆزێ پێی وابوو یەكە بەرهەمێك لە ویلهلم رایشی خوێندبووەوە، (كتێبی) دەروونناسی جەماوەریی فاشیزم بوو، بەڵام بە بیریدا  نەدەهاتەوە كە ئەم بەرهەمەی دواتر خوێندبووەوە، ماركۆزێ گوتی كە خۆی و ئەندامانی دیكەی رێكخراوی توێژینەوە كۆمەڵایەتییەكان لەو باوەڕەدا بوون كە رایش " زۆر خێرا لە دۆخی سابژێكتیڤییەوە، بەرەو دۆخی ئۆبژێكتیڤ و بابەتی چوو". بەم بانگەشەشیەوە كە سەركوتی جنسی هەندێ كەسایەتی  بەرهەم هێنا كە ئەگەری بە فاشیزم بوونیان تێدا ئامادە بوو و شرۆڤەی سەركەوتووی فاشیزم  لە رێگەی دەسەڵاتەكەیەوە و دەستكاری و فریودانی كەسایەتییە سەركوت كراوەكان و فەراهەمكردنی ئاڵتێرناتیڤ و زیادەی جنسی، زۆرتر لە ئاستی خۆی سادە كردەوە. ماركۆزێ بانگەشەی  ئەوەی دەكرد كە ئەو هاوكارەكانی رێكخراوەكە لەو بڕوادا بوون هەڵسەنگاندنی وردتری كۆمەڵایەتی / ئابووری دەبێت فاشیزم شرۆڤە بكات و هەروەها ناوجێگەرێكی تەواوی لە نێوان دۆخی سابژێكتیڤ و ئابژێكتیڤدا پێویستە. ماركۆزێ لە دوی هەڵسەنگاندنی لەمپەرەكانی بەردەم ئازادی لە تیۆرەكەیدا دەربارەی شارستانییەت و دەسەڵات، لە نیوەی دووهەمی كتێبەكەیدا، هەندێ ئاسۆگە دەخاتە بەر باسەوە. ماركۆزە لێرەدا بە رەشبینییەكەوە كە سەرچاوەكەی دگەڕێتەوە بۆ بۆچوونەكانی فڕۆید، ڤیبێر، هاوكارانی تیۆری رەخنەیی و شكستی تیۆری ماركسی سەبارەت بە راپەڕین و سۆسیالیزم وڵام دەداتەوە، بۆ بیچمگرتنی شتێك كە پێی دەگوت كۆمەڵگای رزگار كراو.

ئیرۆس و شارستانییەت لەو دەیەدا هاتە ئاراوە كە فەیلەسوفە رەشبینە كولتوورییەكان لە بازنە رۆشنبیریەكاندا گەشەیان كردبوو و ئەوكاتەی زانستڤانە كۆمەڵایەتییەكان، "كۆتایی ئایدۆلۆژیا"_ كە بە مانای كۆتایهاتنی گەڵاڵەی شۆڕشگێڕانە/ یۆتۆپیایی دروستكردنەوەی كۆمەڵایەتی بوویان_ راگەیاند. لەم كەشخە خەمۆكییە كولتورییەی نێوان رۆشنبیرانی چەپ و كۆنزەرڤاتیڤە تێۆردارێژە كۆمەڵایەتییە بەرجەستانەدا، دەستی دایە خوێندنەوەو بەرگری كردن لە رادیكاڵترین ئایدیا هەبووەكانی كەلەپووری كولتوری رۆژئاوایی. كتێبی ئیرۆس و شارستانییەت لە نیوەی دووهەمیدا هەڵگری هەندێ گەڵاڵەی فەلسەفە یۆتۆپیایی، ئەو گەڵاڵانەی لە پێوەندیدان بە بیركردنەوەكانی دەربارەی شارستانییەتی ناسەركوتگەر كە رێك لە بەرانبەر ئەو بۆچوونانەدا وەستاوە كە وەها گەڵاڵە رادیكاڵ و یۆتۆپییەكان رەت دەكەنەوە.

لە راستیدا تیۆرییەكەی ماركۆزێ دەربارەی ئیرۆس، بەرگریكردنێكی بێوێنە لە "ئەرێ بۆ ژیان"  تایبەتمەندییە ئافرێنەرەكانی سروشتی مرۆیی، فەیلەسووفانی پێشوو _ لە ئەفلاتوون، ئاگۆستینی پیرۆز و لە كانتەوە بگرە بۆ ئێستا _ حەزیان لەوە بووە جەخت لە تایبەتمەندییە وێرانكەر و ناكۆمەڵایەتی رەهەندەكانی ئیرۆس، بۆ نموونە( سێكس، سۆزداری، ئارەزوو و هتد) بكەن. ماركۆزێ لە بەرانبەر ئەم نەریتە پاك  وپاكیزەدا لە هێزە ئیرۆتیكەكان وەك: بنەمای ژیان و زاوزێیەتی بەرگری دەكات.

ماركۆزێ نەك لە تیۆری غەریزەی فرۆید، بەڵكوو لە (بەرهەمە) كلاسیكە هونەرییە مۆدێرنیستییەكان و نەریتە ناكۆكە فەلسەفییەكاندا، لەسەر گرنگی خۆشبەختی و ئازادی مرۆڤ جەختیان دەكرد، بەڵگەیەكی دۆزیەوە بۆ هیوا بە ئازادی. ماركۆزە لە دەیەی 1950دا جارێكی دیكە خوێندنەوەی شیلێر، جوانیناسی ئایدیالیزمی ئاڵمانی و ئەدەبی ئاوانگاردی مۆدێرنیستی و گڕایەوە بۆ گرێدراوییە سەرەتاییەكانی سەبارەت بە ئەدەبیات و جوانیناسی. هاوكات لەگەڵ ئەمانەدا خوێندنەوەی فیڤرییە و سۆسیالیزمی یۆتۆپیایی، پێوەندی رادیكالیزمی كولتووری و گۆڕانكاری سیاسی، پێوەندی هونەر و ئازادی دەستپێكرد. ئەو وابیری دەكردەوە كە ماركس ئەم بابەتانەی بۆ وەسفكردنی دەسەڵاتی سیاسی رزگاریدەر لە هونەردا لە بەرچاو نەگرتووە. ماركۆزێ (رۆرلەمن) لە سەر گرنگی بەردەوامێتی(خۆی) لەم بابەتانەدا لەگەڵ حەزە سەرەتاییەكانی بە ئەدەب و جوانیناسی، جەختی كردەوە، بەڵام بە شێوەیەكی پتەو پێی وابوو ئەم ناواخنانە لە دڵی تیۆرێكی شۆڕشگێرانەی ماركسیستیدا پەرەبدات.

ئیشی ماركۆزێ لە ئیرۆس و شارستانییەتدا، وڵامێك بوو بە قەیرانی ئەگەری راپەڕین لە بنەبانەكانی سەردەمی جەنگی سارددا. سەرمایەداری ئەمریكایی، كەشێكی ئەزمووندەكرد كە (ناوە جۆراوجۆرەكانی ئەم كەش و هەوایە) (بریتی بوون لە) "كۆمەڵگای باڵا"، (گاڵبرایت) "كۆتایی ئایدیۆلۆژیا"(بێل)،" بەرزڕاگرتنی ئەمریكای مەزن" (میڵز) و" كۆمەڵگای بەرخۆریی". لەو كاتەدا تیۆرییە باوە كۆمەڵایەتییەكان، یان پۆزێتێڤیستی بوون كە خۆیان دابەزاند بۆ وەسفكردنی واقیعەكان یان ئیجابی و ئەرێنی affirmative بوون و شەرعییەتیان دەبەخشیە دۆخی هەبووی كۆمەڵایەتی و بەرزیان رادەگرت. ماركسیزمیش كەم و زۆر لەم قۆناغەدا و لە ژێر دەسەڵاتی دۆگماتیزم و كۆنترۆڵی راستگەرایی ماركسیستی / لنینیستی دا لە خشتە برابوو، (واتە) لەو كاتەدا كە دێمۆكراسی كۆمەڵایەتی، خەریك بوو حاشای لە میراتی ماركسیستی خۆی دەكرد، ئەگەری راپەڕینی سۆسیالیستی لە ولاتانی پێشكەوتووی پیشەسازیدا، بە تایبەت ئامریكا، ئەو شوێنەی ماركۆزێ تێیدا دەژیا، لە لوتكەی چێژ بردن و خۆشبەختی خۆیدا بوو. خۆشگوزەرانی و ئاسایشی سەرمایەداری كە بارگاوی بوو بە پڕوپاگەندە دژە كۆمۆنیستییەكان و – لە سەردەمی راوەدوونان و ئازاردان مەككارتیزمدا ( دۆخەكە ئەوەندەی تر) گرژ بۆوە و – سیستەمی كاپیتالیستی تا ئاستێكی بێوێنە خۆی سەلماند(سەپاند). مێژوو و گەڵاگەی ماركسیستی بۆ راپەڕین، وێدەچوو چیتر وەك گەرەنتی ئەگەری شۆڕشگێڕانە نەدەهاتە ئەژمار و لەم دۆخەدا، ماركۆزە رووی كردە گەشە و پێكهێنانی ئاسۆگە تازەو نوێكان بۆ ئازادی و یۆتۆپیا. بەرو بووم و سەمەرەی ئەو لە ئیرۆس و شارستانییەتدا هەوڵێكی تێكدەرانە بوو تاكوو كەشی رزگاری و (هەناسە كێشان) لە چاخێكدا كە بەڵێنی گۆڕانی رادیكاڵ پراكتیك نەبووەوە، واتە سەردەمێك كە ماركۆزێ و تێۆرداڕێژانی دیكەی رەخنەیی پێشبینیان كردبوو، رابگرن.

بەگشتی ماركۆزێ لە نیوەی یەكەمی كتێبی ئیرۆس و شارستانییەتدا، لە ماركس، فڕۆید و تیۆری رەخنەیی كەڵك وەردەگرێ بۆ هەڵسەنگاندنی لەمپەرەكانی بەردەم ئازادی و باجی خۆشبەختی مرۆیی بۆ بەرژەوەندییەكانی شارستانییەتی هاوچەرخ دەربخات. چما تەنیا بە رووبەڕوو بوونەوەیەكی بێ وەهمەوە(خەیاڵییەوە) لەگەڵ هێزەكانی دەسەڵات و سەركوت، پێویستی ئازادی و گۆڕانە كۆمەڵایەتییە رادیكاڵەكان دەردەكەوێت، كە ئەمە خۆی تەوەری نیوەی دووهەمی كتێبەكەیە. بەو هۆیەوە فرۆید بۆ ئەم گەڵاڵە گرنگە چونكوو جیا لەوەی بۆ ناخی دەرد و رەنجی هەستی مرۆڤ شۆڕ دەبێتەوە، بەڵكوو ئەگەرە ریشەدارە دەروون جەستەییەكان بۆ ئازادی روون دەكاتەوە. چما ماركۆزێ لە بنەبانەكانی رەنجەوە شێوە نوێكانی ئازادی و بەختەوەری، هیوا تازەكان بۆ زاڵ بوون بە سەر بەدبەختی و هەژاریدا دەدۆزیتەوە.

ئیرۆس و شارستانییەت، خۆشبین و باس ورووژێنترین بەرهەمی ماركۆزێیە. گەرچی كەم و زۆر كەڵكوەرگرتنی ئۆرتۆدۆكسی لە فڕۆیدو بیركردنەوەی یۆتۆپیایی رادیكاڵ لە سەردەمی وێرانی و كەلبیگەریدا، بەڕای هەندێ كەس بەتاڵ بوونەتەوە، بەڵام لە سەردەمێكدا كە روانگەی سیاسی لە كەوتندایە و هەندێ كەس لە رەخنەی وردو كارتێكەر و تیژی كۆمەڵایەتی ماركۆزێ و دنیابینی  جوامێرانە و (رزگاریخوازانەی ئەو)، ورە و وزە دەگرن. ئەم كتێبە لە سەردەمێكی ئارام و بێدەنگدا چاپكراو خەبات و شۆڕشە پڕ دەنگ و هەراكانی داهاتووی پێشبینی كرد. بەم پێیە كێ دەزانێت؟ رەنگە لە سەردەمێكی دیكە و لە داهاتوودا شۆڕشگەلی كۆمەڵایەتی /  سیاسی لە بەرانبەرماندا بن. لەوانەیە خوێنەرانیش لە گەڕاندا بن بە دوای جۆرێك ئاڵتێرناتیڤدا بۆ ژیان و لە گەڕاندا بن بە دوای كۆمەڵگایەك كە ماركۆزێ هێنایە ئاراوە. بۆ زۆربەی هاوتەمەنەكانی من، ئیرۆس و شارستانییەت، چاومانی كردەوە و ژیانمانی گۆڕی، كەواتە ئەم هیوایەش هەبوو (بەردەوامیش ئامادەیە) كە بەرە و جیلەكانی داهاتوو، ئەم بەرهەمە بە رادەیەك سەرنج راكێش و لەبار دەدۆزنەوە، چونكوو ئازادی و یۆتۆپیا هێشتا ماون بەڵام لە بەردەستی ئێمەدا نین.

ژێدەرەكان:

١ـ ئەم وتارە و كتێبی شارستانییەت و ناخۆشیەكانی- فڕۆید و ئیرۆس و شارستانییەتی ماركۆزێ: چەمكی  شارستانییەت بەرابەر و وەرگێڕاوە لەگەڵ كولتووردا- هەروها سەركوت و سەركوتگەر لە كتێبی ئیرۆس و شارستانییەتدا لە واتا ناتەكنیكییەكەی كەڵك وەردەگرێت تا هەست و نەست و پڕۆسە دەرەكی و ناوەكییەكانی كۆنتڕۆڵ، وەستاندن و بەرگریكردن و سەركوت دیاری بكات.

٢ـ ماركۆزێ لە نێوان سەركوتی زیاد و پێویستدا قاییل بە جیاوازییە، سەركوتی پێویست بۆ وەدیهێنانی پێداویستییە سەرەكییەكانی مانەوەو ژیان ( وەك نان و جل و بەرگ و سەرپەنا) و پێداویستییە مینۆكی و كولتورییەكە كە ئەگەری بایۆلۆژیكی چاكتر كردنی ژیان لە مرۆڤدا مسۆگەر دەكات، ئامادەیە و پێویستە. سەركوتی زیادەش پێویست نییە و تەنانەت بەرگری كە مسۆگەر كردنی ئەگەری بایۆلۆژیكی چاك كردنی ژیان دەكات.

٣ـ تێپەڕ بوون لە بنەمای چێژ بۆ بنەمای واقیع، سەرچاوەی گۆڕانێكی قووڵە لە سیستمی غەریزەكاندا: ئارەزووی راستەوخۆی جنسی وەك ئارەزوو بۆ كردنی ئیش واتادار و بایەخدار و گەشەی مینۆكی دەردەكەوێت. كەواتە لە ژێر ئەو سنوورە سەپاوانەی كۆمەڵگای مۆدێرن، بنەمای واقیع تووشی گۆڕانێكی زێدەتر دەبێت و دەبێتە خاوەن رەهەندی رادەر و سەخت و گران كە ماركۆزێ پێی دەڵێت بنەمای كردار یان بە واتایەكی دیكە راهاتنی كۆمەڵایەتی كە لەگەڵ پێویستییەكانی ركابەرایەتی و بەرانبەركێ و چێژ بردنی كۆمەڵایەتی و گەشەی ئابووری.

٤ـ ناوی ئەم وتارە لەلایەن وەرگێڕی کوردیەوە هەڵبژێردراوە و هەموو ژێدەرەكان و (...) زیادەی وەرگێڕی كوردین.