فارسی

سه خواهر و دیگران، نمایش‌نامه‌ چخوف به روایت حمید امجد

فروزان جمشیدنژاد

این روزها سالن اصلی تئاتر شهر میزبان نمایش"سه خواهر و دیگران" است . اثری که متن آن را حمید امجد با الهام از نمایشنامه "سه خواهر" چخوف نوشته و کارگردانی کرده است. سالنی که در سال ۱۳۵۱ با اجرای نمایش "باغ آلبالو"ی چخوف به کارگردانی آربی اوانسیان افتتاح شد.

اجرای این نمایش که به مدت دو هفته، برای برگزاری جشنواره تئاتر عروسکی در مجموعه تئاتر شهر متوقف شده بود، در روز ۱۴ شهریور از سرگرفته شده است.

حمید امجد نویسنده و کارگردان ایرانی که پس از سال‌ها دوری از صحنه تئاتر، با "سه خواهر و دیگران" به این عرصه بازگشته ، می‌گوید این نمایش را اثری علیه ابتذال فرهنگی نوشته است.

او در گفتگو با روزنامه اعتماد گفت: "من به مجموعه شرایطی معترض بودم و هستم که طی فرایند تولید هر اثر تئاتری، آن را از چیزی که در آغاز قرار بوده باشد، تقلیل می‌دهد و به چیزی دیگر تبدیل می‌کند."

" عوامل این تقلیل و مسخ هم در درون محیط و بدنه تولید تئاتر وجود دارد و هم از بیرون با نظارت و اعمال فشار و تحمیل‌های مختلف اثر می‌گذارد. از ساختار اداری، نظارتی گرفته تا فضای سهل‌انگار و یکسان ساز و کاسب مسلک در خود محیط تولید که از هم توقع دارد مثل هم باشند و هیچ چیز را جدی نگیرند."

امجد که پس از پایان دوره هشت ساله دولت قبلی و با دعوت اعضای گروه پیشینش و به قصد آزمودن شرایط کنونی به صحنه تئاتر بازگشته، عقیده دارد فشارهای سابق وجود دارد و مشکلات تازه‌ای هم اضافه شده که بعد از این چند سال فاصله شاید راحت‌تر از دیگران به چشم او می‌آید.

"سه خواهر و دیگران"، به گفته امجد در ادامه نگاه او پیرامون چند متن از چخوف و زندگی اوست. چرا که تلاش کرده از ترکیب‌های مختلف بینامتنی تاریخ به کلیت یکپارچه نهایی برسد.

در این نمایش که اجرایی خالص از اثر چخوف نیست، نویسنده، داستان و شخصیت‌های خیالی خود از جمله شخصیت "سیاه" نمایش تخت حوضی را به آن افزوده است.

افشین هاشمی، ریحانه سلامت، معصومه رحمانی، مارال آتشی، رامین سیاردشتی، علیرضا ناصحی، داریوش موفق، محسن حسینی، پیام امیرعبدالهیان، سام کبودوند، بهنوش بختیاری، جمشید جهانزاده در این اثر نمایشی به ایفای نقش می پردازند.

ترجمه آثار چخوف در ایران

آنتون چخوف، یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین نمایشنامه‌نویسان جهان و از پایه‌گذاران تئاتر مدرن است. نویسنده‌ای که علی‌رغم عمر کوتاهش (۴۴ سال)، با داستان‌ها و نمایشنامه‌هایش، چهرۀ ادبیات داستانی و نمایشی را دگرگون کرد.

او در ایران شهرت و محبوب زیادی دارد و کمتر نویسنده خارجی است که آثارش به اندازۀ چخوف چندین بار ترجمه و به دفعات منتشر شده باشد.

محمد رحمانیان نمایشنامه نویس و کارگردان تئاتر که آثاری همچون آواز قو، مرغ دریایی و دایی وانیای چخوف را بر صحنه برده است، درباره ترجمه آثار این نویسنده و درک آنها در ایران به بی‌بی‌سی فارسی گفت: "دقیقا نمی دانم چخوف در ایران چقدر درک شده، ولی اطمینان دارم در موارد متعددی اصلا درک نشده است. نمونه‌اش انبوه ترجمه‌های گاه غیرقابل فهم و گاه مصادره شده توسط نیروهای موسوم به چپ که از فرط مضحک بودن اعجاب آورند."

"بخش عمده‌ای از ترجمه‌های "باغ آلبالو" مشتی از خروار این بدفهمی‌ها و مصادره به مطلوب‌هاست. اما همچنین معتقدم از نخستین ترجمه‌های مترجمانی چون بزرگ علوی یا سیمین دانشور از چخوف تاثیر قطعی و مسلم چخوف بر هنرمندان ایرانی وجود داشته و همچنان ادامه دارد."

"این تاثیر فقط در زمینه تاتر و ادبیات و ادبیات نمایشی نبوده و نیست . به یاد بیاوریم سینماگرانی چون پرویز صیاد و سهراب شهید ثالث را که هر دو تحت تاثیر چخوف فیلمهایی به یاد ماندنی چون بن بست یا یک اتفاق ساده را ساخته اند."

"در میان نمایشنامه نویسان اما بیشترین سهم متعلق به اکبر رادی است و در میان کارگردان های تئاتر باید به حمید سمندریان و آربی اوانسیان و اکبر زنجانپور اشاره کرد."

بزرگ علوی، عبدالحسین نوشین، سیمین دانشور، مهین اسکویی، صادق هدایت، سروژ استپانیان، هوشنگ پیرنظر،احمد پوری، هوشنگ گلشیری، داریوش مودبیان، نجف دریابندری، محمدعلی جمالزاده و کامران فانی از مترجمان صاحب نامی اند که آثار داستانی و نمایشی چخوف را به فارسی برگردانده اند.

انتشارت توس، در سال های اخیر، مجموعه آثار کامل چخوف را در هفت جلد با ترجمۀ سروژ استپانیان در هفت جلد منتشر کرده است. این نخستین باری بود که آثار کامل یک نویسنده خارجی در ایران به شکل مجموعه منثشر می شد. این مجموعه آدر سال ۱۳۷۶ برنده جایزه بهترین ترجمه از کتاب سال شد.

چخوف بر صحنه تئاتر ایران

به موازات ترجمۀ آثار چخوف در ایران، نمایشنامه‌های او نیز بارها در ایران به روی صحنه رفته‌ و یا در قالب تله تئاتر و نمایش‌های رادیویی اجرا شده است.

از محمد رحمانیان درباره رمز ماندگاری چخوف پرسیدم: "دلایل ماندگاری چخوف بسیار ساده است. او و قهرمانانش بسیار شبیه به ما هستند. گاه ترحم برانگیزند و گاه خنده دار. گاه عاشق پیشه و سودایی و گاه یکسره در بند نوستالژیایی پوچ و همگی کم و بیش درگیر ملالی عظیم و غیرقابل انکار. چخوف نویسنده ای عهدگذار از سنت و تجدد است.گذاری که ما نیز حدود دویست سال است با آن درگیریم."

رحمانیان همچنین درباره ایرانی شدن آثار چخوف می گوید: "چندان متوجه نمی‌شوم اساسا چرا باید آثار چخوف ایرانی شوند. چه اشکالی دارد روسی باقی بمانند و از طریق روسی بودن جهانی شوند."

شاهین سرکیسیان، کارگردان پیشرو تئاتر ایران، نخستین کسی بود که در سال ۱۳۴۲، نمایشنامه‌های "دایی وانیا" و"مرغ دریایی" را به زبان ارمنی در گروه هنر ملی تهران اجرا کرد.

آثار چخوف بارها توسط کسانی چون مهین اسکوی، حمید سمندریان، جعفر والی، رکن‌الدین خسروی، اکبر زنجانپور، محمد رحمانیان، آتیلا پسیانی و حسن معجونی در ایران بر روی صحنه رفته است.

اجراهای متعدد آثار چخوف در ایران نشان می دهد که نمایشنامه‌های چخوف، با آنکه به گفته خودش وقایع نگاری اواخر قرن نوزده حکومت تزاری‌اند، همچنان تازگی و طراوت خود را نزد علاقمندان تئاتر در ایران و جهان حفظ کرده‌اند و برای کارگردان ها، جذاب و وسوسه انگیزند.

منبع: بی بی سی